Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
бе рэчы. Надыдзе зіма, што тады надзенеш, як забяруць. Хоць калі й надзенеш, дык могуць жа й раздзець. Ад іх ратунку няма.
Над сховішчам мы правазіліся ўсю ноч. Паклалі ў яго ўсё, што магло б кінуцца ў вочы партызану. Маці прынесла некалькі трубак палатна, каб і яго схаваць. Забіраюць жа і палатно. Ім усё трэба. А з чым сам будзепі? Начэй недасыпала ўзімку — прала. Вясной не пакладала рук — ткала, каб было што надзець, прыкрыць сорам.
Справіліся з работай, калі ўжо пачало світаць, калі, нарэшце, супакойна стала ў нашай вёсцы. Дый і ў той, што за рэчкай. Як у пас, так і там людзі не спалі ўсю ноч — разгульвалі партызаны: стралялі, ігралі, спявалі, крычалі, лавілі дзяўчат.
У ранішнім світапку іду з касой на плячах да свае сястры, што жывець у Красным Вуглу, за якіх два кіламетры ад нас. Мужа ейнага мабілізавалі, і япа засталася адна з трыма малымі дзецьмі. Мы дапамагаем ёй ва ўсім. Я йду да яе на цэлы дзень касіць. Дый не толькі касіць, а й усякую іншую работу спраўляць. Сястра рада, што я ў яе за гаспадара. Я ўжо працую ў яе некалькі дзён узапар. Рана прыходжу да яе і вяртаюся ўвечары. Сястра радзіць, каб не біць падарэмна ногі, начаваць у яе, але як я магу заставацца ў яе, калі мяне чакаюць недзе ў іпшым месцы. Пасёлак Красны Вугал — невялічкі, шэсць двароў усяго. Даезду да яго пяма піякага. Чужога чалавека тут не пабачыш. Чужому чалавеку сюды неўзаход. У пасёлку адны бабы, калі не лічыць некалькі старых. Тут ціха і ўтульна. Часамі праляціць нямецкі самалёт — зусім нізка: выразна відны знакі па ім. Жанчыны доўга глядзяць, як ён, павяртаючыся, цяжка раве, пакідаючы стужку дыму. Сестрыны дзеці — мае пляменніцы — учуўшы скогат самалёта, хаваюцца пад стол, накрываючыся дзяругай.
Я працую ў сястры дацямна. Вячэраю і йду, мінаючы сваю хату, да Дусі. Ціхенька стукаю ў дзверы — Дусі штосьці не чуваць. He падыходзіць да дзвярэй. У клеці яе няма. Япа ў хаце? А мо што здарылася? Стаю, не ведаючы што рабіць. Зайсці ў хату? Раздумваю. Зайду. Толькі наважыўся, а Дуся — з сянец. Яна выглядала мяне ў вакно і, заўважыўшы, выбегла насустрач.
— Юзік, міленькі. Я рада, што прыйшоў.— Цягне мя-
не далей ад хаты: — Тут небяспечна. Пойдзем далей. На рэчку. Там нас ніхто не ўбачыць.
Я ў недаўменні. Ужо калі мы апынуліся ў алешніку, пытаюся:
— Гавары, што з табой, Дуся?
— Каб ты ведаў, Юзік, якога страху я набралася.— Заплакала.— Я хацела табе не гаварыць. He хацела цябе пужаць. Баялася, што ты тады пойдзеш ад мяне. Але мой тата і мама прасілі мяне сказаць табе. Сказаць, што ў нас былі ноччу партызаны. Ды ета не ўсё. Яны лезлі да мяне ў клець. Я ж ведала, што не прыйдзеш, і заперла дзверы на засоў. Дык яны пачалі дзверы ламаць. Крычаць: «Адчыні. Ты нам не трэба. Нам трэба той, хто ў цябе». Я маўчу. Стаілася. Нічога не гавару. А йны біць у дзверы мацней. Потым сціхлі. I адзін голас пытаецца — я пазнала яго, гэта Мікола Бугроў: «Адчыні. Табе нічога не будзе. Мы знаем, хто ў цябе». Я асмелілася й гавару: «У мяне нікога няма».— «Брэшаш, сука». Наляглі і вывалілі дзверы. Я як непрытомная ўскочыла з ложка. Закрычала немым голасам. Баялася, што яны забяруць мяне з сабой. Запаліўся ліхтарык. Водзяць па куткох святлом. Няма. Я была рванулася з клеці, ды тут жа мяне схапілі дужыя рукі і на ложак. Я — кусацца. Нагамі — біцца. I як ратунак — голас на двары: «Хто тут?» Рукі адпусцілі мяне. Я выбягаю на двор — бацька. У руках у яго сякера. Я ўчапілася за бацьку. Выходзяць і тыя. Бацька пазнаў іх абодвух. I Бугрова, і таго, што жыў у нас. Замахнуўшыся сякерай, бацька крычыць: «Вон з майго двара! —засяку!» I яны пайшлі. He зачапілі бацькі. У клець я ўжо не вярнулася. Забрала „асцель і — у хату. Мы ўжо не будзем з табою, Юзік, спаць у клеці. Яны хочуць цябе злавіць... Куды мы цяпер пойдзем? Яны будуць сцярэч нашу хату. I тваю.
На рэчцы ўзняўся туман. Зябка. Дуся калоціцца — і ад холаду і ад узрушанасці. Каб не стаяць на месцы, ідзём, абы йсці. Узыходзім на мост. Паднімаемся на другі, вышэйшы, бераг. Кіруемся на школу. Школа з узгорка глядзіць на нас сваімі пустымі без шкла вокнамі злавесна і папераджальна. Але мы йдзём. Быццам хочам знайсці ў ёй прытулак. Абыходзім школу кругом. Усюды дзверы ў ёй адчыненыя. Заходзіць баімося. Дуся тлумачыць мне, дзе і ў якіх класах яна сядзела. Ля якога вакна. Цяпер разбітага. Паказвае мне настаўніцкую, кватэру-пакой, дзе жыў Вяркееў. Дуся забылася, што я ж усё гэта ведаю. «А тут вось я сядзела, калі была ў шостым класе. Глядзе-
ла ў вакно на рэчку, на мост. Бачыла сваю хату».— «Ах, шкада, гавару ёй, што я не сядзеў тады разам з табою».— «Праўда, ты шкадуеш? — пытаецца.— Я шкадую таксама, што цябе пе было тады са мпою. Я хацела, каб ты быў тады са мною. Але цябе не было. Шкада».
Дуся гаворыць усё гэта і цалуе мяне, і мне прыемная ейная пяшчота, як нейкі гаючы і патрэбны мне лек. Чую краем свае душы, што яна хоча мне сказаць яшчэ нешта, больш важнае за тое, пра што яна гаварыла дасюль.
Мы йдзём назад. Ha moot. Ноч лагодай абымае нас, і, аддаючыся ёй, мы як бы ажываем, збліжаемся, і без таго блізкія. Нікога нідзе няма. Толькі мы адны. Але мы нідзе пе можам прыпыніцца. Набліжаемся да «Цэнтра», направа ад нас — пуня і ў ёй напаўадчыненыя вароты. Мы заглядаем у сярэдзіну. Паапабал — направа і налева — складзенае сена. Пад самы вільчык. Сваёю духмянасцяй яно запрашае пас. I мы лезем наверх. Робім сабе бярлогу. Улазім у яе. Хаценне зраджаецца імгненна, і мы аддаёмся яму. Дуся гаворыць: «Ты сапраўдны Юзік. Я чую цябе ўсяго. Ты ў мяне наскрозь». Ляжыць, узапрэлая. Просіць, каб я сказаў, што мне добра з ёй. I я гавару ёй, што ў мяне слоў не хапае, каб сказаць, як мне добра з ёй, як яна мяне захапляе сваёю пяшчотай, сваёю ўтульнасцяй, усёй сваёю істотай, «Я рада, Юзік. Ляжы. Чуй мяне. Я табе буду шаптаць нешта на вуха. Юзік, я даўно табе гэта хацела сказаць. Ды саромелася. Ды баялася — як ты гэта прымеш. Думала — як скажу, пойдзеш ад мяне. Скажы, Юзік, не кінеш мяне, як скажу? Будзеш так любіць, як во цяпер, у гэтую часінку? Калі ты ўвесь мой і я даастатку твая. Даеш слова мне, што не разлюбіш, як скажу? Даеш? Ну, добра. Веру, Юзік, табе. Ды як мне пачаць? Ты ж здагадаўся, Юзік, што я пе цэлая была? Здагадаўся? Ці, можа, не? Здагадаўся! I ты прабачаеш мне? Ты доўга спакушаў мяне, Юзік. Тады яшчэ, калі стаяў на мосце. Калі ляжаў у траве. Калі я падглядала цябе. Я ўжо любіла цябе тады. Я гэта ведаю толькі цяпер. А тады я не ведала. Ды ты мяне не чапаў. Хацеў мяне, ды не чапаў. Шкадаваў мяне? Баяўся? Баяўся, што я — дзіця яшчэ? А я хацела, каб ты зачапіў мяне. Мне было прыемна, калі ты блізка сядзеў каля мяне ў пас за сталом. Калі, схіліўшыся над кніжкай, мы чыталі яе і я дакраналася тваёй шчакі сваім локанам. Калі ты браў мяне на рукі, каб я не баялася грому. Я не так баялася грому, а каб ты ўзяў мяне і ўтуліў. Я была зайздроспая, што ты танцаваў у нас
на вяселлі з іншай жанчынай, а не са мной. Я падгледзела, куды ты пайшоў з ёю і што рабіў з ёю. Я хацела быць на месцы той жанчыны. Але ты тады, Юзік, не чапаў мяне. Толькі спакушаў, але не спакусіў. I мяне, Юзік... спакусіў нехта іншы. Даруй, Юзік. Ты не гневаешся? He?
Праўда? Ты мяне слухаеш? Ты не раўнуеш? He? Ну й добра. Я сама не ведаю, як гэта сталася. Я адставала па арыфметыцы. I настаўнік хацеў мяне падцягнуць. Займаўся са мною асобна пасля заняткаў. Адну гадзіну. У класе. Тлумачыў. Пасля тлумачэння даваў мне некалькі прыкладаў, каб я іх развязала сама. Прасіў, як спраўлюся, заходзіць да яго ў пакой для праверкі. Садзіў мяне на нізкі тапчан і сам садзіўся побач мяне. Я разгортвала свой сшытак. Паказвала яму свае прыклады. Ён глядзеў у сшытак, нахіляючыся да мяне. I мне было прыемна, што ён так нахіляўся, хоць я й баялася яго як свайго настаўніка. Ад яго йшоў нейкі прывабны пах папіросаў, якія ён курыў. Ён паглядаў на гадзіннік і казаў, што ўжо мне пара ісці дахаты. I я йшла дахаты. Тры разы на тыдзень я мусіла прыходзіць да яго. Ён хваліў мяне і казаў, што я хутка даганю сваіх аднакласнікаў. Я радавалася. Хадзіла да яго на дадатковую гадзіну. Ён усё так жа, як і кожны раз, садзіўся на тапчан сам і мяне запрашаў. Глядзеў у мой сшытак, ці правільна я зрабіла заданне, якое ён мне даваў. I, правяраючы, нахіляўся да мяне гэтак блізка, што ў мяне кружылася галава і я не ведала, дзе я і што са мною. Аднойчы, седзячы шчыльна каля мяне, ён абпяў мяне і перакуліў на тапчан. Палез з рукою над маю сукенку. Даткнуўся, і я самлела ў нейкай жарсці. Крыкнула. Мяе было больна. Ён адпусціў мяне. Я паднялася і ўбачыла на маім споднім кроў. Спужалася. Пабегла дахаты і ў слязах сказала маці, што са мною сталася. Усё чыста сказала. Толькі не сказала хто. Я баялася свайго настаўніка. Як ні дапытвалася маці — хто, я не сказала. Маці мне строга наказала, каб я болей не заставалася ў школе пасля заняткаў. Маці ўсё дазнавалася тайком, хто — і, думаю, дазналася. Але не хацела мяне пазорыць. Маўчала. He вынасіла гэтага дзела на людзі. Я ж пасля гэтага старалася не пападаць свайму настаўніку на вочы. У класе на яго не глядзела, калі ён прыходзіў да нас на свой урок. Мучылася. He гневайся на мяне, мой даражэнькі, міленькі Юзік. He крыўдуй на мяне. Ад таго ўсяго й знаку няма. Усё прайшло. Я твая. Юзікава. Ты не разлюбіў мяне, Юзік? Юзік мне даруе, як я Юзіку. Чую — ты ўсё такі ж.
Замёр? Мо не слухаў мяне, што я табе гаварыла? Ну й добра. He трэба. Ты не чуў, і я табе нічога не гаварыла».
Дуся заснула ў маіх руках. Ды раптам страпянулася: — Юзік, дзе гэта мы цяпер? У сене? 0, як добра ў сене!
Я не магу не думаць пра Дусіну споведзь. Хачу яе забыць і не магу. Дуся нічога не страціла ў маіх вачох. Наадварот, я ацаніў яе яшчэ вышэй. Ейны вобраз застаецца ў мяне такім жа светлым і незаплямленым, якім ён быў для мяне заўсёды. Але тым не менпі не думаць пра Дусіну споведзь я не магу. Што — я паранены змяіным джалам рэўнасці? He. Любоў да Дусі была б тады азмрочанай, і я не змог бы тады яе кахаць. Што ж тады? Думаю — зайздрасць. Зайздрасць да яе, што сваім чарам яна магла зачараваць і некага іншага, не толькі мяне. Гэтая зайздрасць не адштурхнула, а яшчэ больш кінула мяне да яе. Калі яна спавядалася ў пуні, утулены, я слухаў яе, як праз сон, мне было прыемна чуць ейны шэпат, ціхі і ласкавы, здавалася, нібы яна гаворыць мне нейкую казку. Ейная споведзь узвышала яе, ейны грэх акупаўся ў мяне чысцінёю ейнага сэрца. Лежачы з ёй, я не думаў над ейнай споведзяй. А выйшаў з пуні, развітаўся — пачаў думаць. Думку гэтую ганю, заглушаю, а яна ўсё абуджаецца. Нават калі я з Дусяй, у хвіліну, калі мы аддаемся, у часе найбольшай жарсці і забыцця, думка гэта можа ашаламіць мяне.
КНІГІ ОНЛАЙН
