Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
я ж — настаўніца) у Вараноўцы, і мяне не чапаюць. Загляні калі-небудзь у мой куток. Будзеш вялікім гасцём. А партызанаў не бойся. Зашчышчу». I ўсміхнулася мне, паказаўшы белыя, як часнок, зубы. «Дый мае табе заіпчыты не трэба. Партызаны самі цяпер у вялікай бядзе, баяцца. Адшылі адсюль. Зашыліся ў лясох. Чулі ж, можа (Агапка зірнула, на бацьку),— нямецкія карнікі разам з нашымі здраднікамі прачэсваюць Бранскія лясы, ідуць, кажуць, сюды, да нас, знішчаюць усё на сваім шляху, паляць не толькі вёскі, а й людзей — нікому няма пашчады: ні старому, ні малому. Дзяцей кідаюць жыўцом у агонь. У нашым, Касцюковіцкім, раёне спалілі ўжо Дзяражню, Вішанькі, Бароўку, Клэявічы, Калодліва. Гэта ўсё партызанскія вёскі. Партызаны ж паўцякалі. А людзі пагіблі. А ты, брат, сядзіш тут... Ды я гэта так. Рада, бясконца рада, што ты вычапаўся. Я так перажывала за цябе. Насіла табе перадачу ў турму, ды не прынялі. Пісала во Лявонавічу, паведамляла лра няшчасце. Суцяшала. Падавала надзею, што прыйдзеш, не загінеш. I вось ты прыйшоў. Пасля нейкай паўзы: «Я таксама прыйшла. Толькі не падумай — што з турмы. Пад Мінскам настаўнічала і, як пачалася вайна, прытупала да бацькоў, як і ты, у нашае Мокрае. Кінула ўсё там... і — свайго мужа. Узялі ж у армію». Глядзіць на мяне: «Бачыш, я жанатая. Можа, ужо, крый ты Божа, і ўдава. А ты яшчэ не жаніўся?» Жартам адказваю і ёй: «Не знайшоў нявесты». Сястра кінула на мяне насмешлівы пагляд і гэтым выдала мяне.
Бацька вылез з-за стала, пайшоў у сенцы і вярнуўся адтуль з паўлітрам самагонкі. «Гэта, Агафія Дзямідаўна, у вашу чэсць. Хочам вас угасціць за вашую дабрату і прыхільнасць да нас». Разліў паўлітра па ўсіх, пастаўленых стаканах. Адмовілася піць толькі маці, але і яна ў знак пашаны да госці, узняла разам з усімі сваю шклянку. Тост, прызначаны да яе, Агапка адрасавала мне. Падзякавала бацьком за шчыры прыём. Бацька — я дзівіўся, наколькі змяніліся ягоныя дачыненні да Агапкі — абыходзіўся з ёй гэтак, быццам яна была ягонай нявесткай, што прыехала з сыпам пасля доўгай адсутнасці. Бацька як бы хацеў мне гэтым сказадь: «Глядзі, во якога чалавека шукай, а не то што...» А я, выпіўпіы, пачаў нервавацца, што пазнюся, і хацеў, каб гэта ўсё скончылася як найхутчэй. Баяўся я і таго, што могуць завітаць да нас і іншыя госці. I што тады? А гутарцы не было канца. Агапка была надта ажыўленай, ахвотна гаварыла з бацькам, усё
як оы адкладвала гутарку са мною, асооную гутарку. Нарэшце, бяседзе прыходзіць капец. Агапка, развітваючыся з бацькамі і сястрой, просіць мяне правесці яе. Яна бярэ мяне пад руку, шчыльна тулячыся. Часта спыняецца і на кожным прыпынку цалуе. Даходзім да еіінага двара. Запрашае ў хату, кажа, што бацька, пэўна, спіць. У хату я не йду. Горача тулю яе да сябе, яна — меншая за мяне — уся пада мною — як не апусціцца долу...
Развітваюся з ёй. Думаю — назаўсёды. Бягу наніз. На рэчку. Дуся чакае мяне. Хвалюецца, што пазнюся. Я люблю яе. Люблю ўсю: пругкія, чуллівыя — даткніся толькі — грудзі, гібкую талію, сарамлівую цнатлівасць, анёльскае, лебядзінае абымапне ейных рук, ахвочыя вусны, задуменна-радасны пагляд. Ускіне брывямі — пасланне небу. Усміхнецца — зойдзецца радасцяй сэрца.
Даходжу да Піліпавага агарода, што ўздымаецца над рэчкай невялічкім узлобкам. Бачу — на ім стаіць стажок сена. Учора яго яшчэ не было. У Піліпа няма сенавала, і сваё сена ён трымае ў стагох: у болыпым — па полі, у меншым — на агародзе, ля хаты. Зпізу, ад рэчкі, стажок выдаецца мне стройным і нысокім. Месяц — калі гляджу на стажок — цэдзіць пад ім сваё святло, на самую макаўку, даймае, быццам падпальвае яе. Я іду на месяц. Бачу пад стогам зваленае сепа, побач — парожнюю мажару. Мажара блішчыць і меркне сваімі з’езджанымі да бляску шынамі. Вось я ўжо каля стажка. Гляджу на Піліпава працоўпае месца — на граблі, уткнутыя цаўём у зямлю, на дрыўляпыя вілы, якімі ён, мусіць, падаваў сена на стог, а Дуся, стоячы наверсе, падхоплівала яго, укладвала, утаптвала. Хацеў бы я паглядзець на яе, такую працаўніцу! Я ведаю, япа любіць стаяць з граблямі высока на возе ў касынцы, усміхацца. Паглядзець на яе там, на возе,— любата! Спрытная, прыгожая, зайздросная. «Ага, папаўся. Напужала?» Тузае: «Я чакала цябе, схаваўшыся за стогам. Хацела падгледзець, адкуль ты йдзеш». Шаламлівай, Дусі няма спыну: «У клець я цябе не пушчу. Заначуем пад стогам, на сене. Глядзі, як тут прыгожа! Якое духмянае сена! Тут усе краскі, якія толькі ёсць на свеце. Панюхай! Засохлыя, яны пахнуць яшчэ мацней. Слухай, што я табе скажу. Я працавала сёння разам з бацькам і маці цэлы дзень. Зграбала сена. Стаяла па возе. Бацька падаваў на вілах, а я брала ахапкамі, укладвала, утоптвала, каб не звальвалася з воза. Каб ты бачыў, якія прыгожыя, стройныя вазы мы ўмеем з бацькам ладзіць. He верыш? Смя-
ешся? Мы калі-небудзь з табой паедзем па сена — пакажу!» Узбуджаная, Дуся не сціхае — што з ёй такое, думаю. «Вазілі сюды на агарод. Мяталі стог. Глядзі, які выйшаў! Я доўга цябе тут чакала, а ты ўсё не йшоў. Дзе быў? Я прыкмеціла цябе яшчэ здалёк — ноч сёння такая ясная ад месяца. Думаю — схаваюся. Напужаю цябе. Ці ж ты мог падумаць, што я тут стаю? Або пабачыць на нашым агародзе стог? Усё вырасла раптам — і стог, і я, і ты. Што ты глядзіш? Думаеш, здурнела дзеўка? Няпраўда, заначуем тут? У сене. Гэта ж так цікава і нова. Бачыш, я сёння новая. I ты для мяне новы. Усё нова. Месяц — і той новы. Я прост захмялела ад яго. Галава кружыцца — упаду!
...Мы ў сене. Дуся, як у забыцці, шэпча мне: «Юзік...» Цалуе: «Юзік... табе добра са мною, Юзік? Ляжы. Я цябе не адпушчу, Юзік».
Мы як бы ў глыбокім сне. Але толькі на адзін момант. Зноў абуджаемся. Месяц, падняўшыся вышэй, проста свеціць на нас. Дуся накрывае мне спіну сенам: «Каб нас ніхто не бачыў, Юзік. Толькі месяц. Ён глядзіць, што мы робім. Ты не бачыш яго сваёю спіною. А я бачу ўсё неба. Яно схіляецца над намі. Пасыпае нас зоркамі. А Бог з неба ківае на нас пальцам. Я трошкі баюся, Юзік. Але — не. 3 табою я нічога не баюся. Юзік».
Дуся сцішылася. Заснула на маёй руцэ. А я не магу заснуць. Hi разу не варухнуўся, каб не пабудзіць яе. Мне прыемна адчуваць яе вобак.
Месяц ужо за стогам. Па другі бок. Збляк. 3 паўзмроку — бачу — праступае мажара: раніца. Дуся пракідваецца: «А ты спаў, Юзік?» — «Спаў». Цалую яе. Пешчу. А яна: «Ты ўжо будзеш цяпер маім Юзікам... Я перахрысціла цябе на Юзіка».
Мне падабаецца ейнае «Юзік». Гэта яна вымавіла ў забыцці, у стане нейкай асаблівай пяшчоты і любасці. «Юзік» у яе атрымалася як нешта па-дзіцячаму лагоднае і далікатнае. Гэта нагадвала мне Дусю ейных «гусіных» часоў.
Нам час развітацца, пакідаць сваю духмяную пасцель. Гавару Дусі: «Ідзі. Трошкі здрымні ў клеці. Яшчэ рана. А я пабягу дахаты». Дуся й пытаецца: «А дзе цяпер твая хата, Юзік?» Смеючыся, адказваю: «У цябе».
Бягу ўніз праз рэчку дахаты. А ў хаце — засмучэнне. I маці, і бацька, і сястра былі ўжо падняўшыся. Сядзелі. Нічога не рабілі, як бы некага чакалі. Пэўна, майго пры-
ходу. Адразу ж паведамілі мне: «Можа, якую гадзіну назад партызаны павялі з двара нашу жаробку». Маці ў слязах: «Заб’юць на мяса. He на работу ж. 3 гаршка карміла. Паіла. Гадавала і выгадавала злыдням».— «Не чуваць, каб у каго яшчэ бралі што. Толькі ў нас»,— дадае бацька. «За калгас, за зямлю, за турму нам помста. Як бы пайшоў да іх у лес і з імі разам рабаваў — не чапалі б. A як жа табе йсці ў лес? Гэта ж такая абіда, што сцерпець нельга. Пасадзілі. Адпакутваў. Выратаваўся, а цяпер — давай хадзі! Каб прыдушыць дзе».
Я супакойваю бацькоў як магу. Бацьком шкада жаробкі. Яна была ў нас, як дзіцё. Сядзем, бывала, дзе на полі пад час працы есці — і яна ўжо каля нас. Пакідае маці сваю — кабылу. Просіць еспі. Язык так не скажа, як яе вочы. Гнедзенькая. Прыгожанькая. Толькі яшчэ ад матчынай цыцкі. Сысунец яшчэ. Бывала, калі бацька быў на начлезе з коньмі, прыбяжыць да агню. Ляжа спіною да бацькавай спіны. Грэецца, баіцца начы ці з удзячнасці да гаспадара. I вось цяпер няма. Як бы чалавека забралі ад нас. Асабліва заходзіцца маці па ёй. Яна болей за ўсіх хадзіла за ёй, і цяпер яна не магла ўявіць сабе, што яе з’ядуць.
Бацька бачыў у вакно, як партызаны, не заходзячы ў хату, ішлі на двор. «Чаго гэта,— думаў ён,— Што ў мяне на двары? Адна кляча. Дык ім жа яна ні да чога». He выходзіў з хаты. Чакаў, што будзе далей. Аж бачыць — вядуць жаробку. Бацька з хаты. Просіць пакінуць яму жаробку: «Навошта яна вам такая маладая?» Партызаны — усё невядомыя людзі — і слухаць не хочуць. Вядуць. Бацька ўсё ўпрошвае. А адзін з іх: «Ідзі, стары, спаць, a то й цябе павядзём». Яшчэ й дадаў: «На вяровачцы». «Бачыш, сын,— звярнуўся да мяне бацька,— нам помсцяць. Ты ў турме сядзеў — ужо ты чалавек для іх не свой, а я «зажыўся». Маё дабро коліць ім вочы. А таго не хочуць знаць, што тое маё дабро з мазаля майго, з майго поту, з майго нядосыпу. Дык вось цяпер і йдуць за тым маім дабром. Ета ж, канешне, свае падказалі. Наслалі на нас. Але гора горам. Горам не пракормішся. Жывому — жывое. Паедзем у Супырыцу закладваць стог. Пагода будзе харошая. Ідзі запрагай кабылу. Бяры жэрдзь, вілы, граблі, вазавую вяроўку, пілу, тапор. Маці з Дар’яй прыйдуць пазней. А мы тым часам зробім стажарышча».
3 працы дахаты прыехалі поцемкамі. Селі за стол, а ў хату — як нейкі прывід — Вяркееў. Прывітаўся і смела
да стала. Згроб мяпе ў свае лапы, тармосіць за плечы, глядзіць у вочы: «Пазнаю. Пазнаю. Той самы. Выздаравеў? Ці не? Ну, не злуйся. Вітаю з паваротам. Рады бачыць цябе, Мікола. Рады, што цэл і неўрадзім».
Прывітваецца з бацькам, з маці, з сястрой. «Даўно не бачыліся, Лявонавіч, а? Я ўжо не гавару пра Міколу. 3 ім гадкоў з пяць. Ці не так? Але паглядзеце, Лявонавіч, ён цяпер рыхтык сібірскі чалавек. Падужэў целам». I да мяне: «Спадзяюся і — духам. Я ў пільнай справе да цябе, Мікола».
Тым часам мы ўсадзілі Вяркеева за стол, і я пабачыў знаёмага мпе чалавека — энергічнага ў рухах, жывога, рашучага, можа, трохі пастарэлага і агрубелага абліччам. He ведаючы яшчэ, як мне паставіцца да яго, стараюся быць стрыманым, але не магу — нешта мяне трывожыць, я рады і не рады яго прыходу, ведаю, што не дзеля нашай пейкай дружбы завітаў ён да нас, да мяне.
КНІГІ ОНЛАЙН
