Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
У хату ўваходзіць Піліп. Ён ужо накасіўся і прыйшоў паснедаць, адпачыць. Стомлены, хмуры, ён як бы незадаволены маёй прысутнасцяй. Ды, паснедаўшы, памякчэў, злагаднеў, сам зачапіў мяне:
— Чуў, можа. Немцы спалілі Кавычыцы. Загналі ўсіх — і старых і малых — у каго не было дакументаў, у калгасную абору і падпалілі. Жыўём згарэлі. Нямногія ўцалелі. Немцы б’юць сабе, а партызаны сабе. I як тут быць чалавеку. Адных бойся і другіх бойся. У каго ж у нас тыя дакументы? Hi ў кога няма. А няма — значыць, партызан. Таго глядзі, іпто й да нас дабяруцца. Праўда, тут арудуюць свае. Немца не баяцца. Дзействуюць адкрыта. Свадзьбы гуляюць. Скот рэжуць. Хлеб па млынох меляць. Ваююць, называецца. He шкодзіла б пужнуць і іх. Паймелі ўжо сілу.
— He кажы, Піліп, дастаецца і ім. Пад Калодлівам вон іх закуталі ў лесе і ўсіх перадушылі. Іх болей гіне, як немцаў. Дык яны й помсцяцца хоць на сваіх. Паліцая якога зловяць — забіваюць. А што той іншы паліцай. Вінтоўку немцы далі, партызаны вокны выбілі — ён і кінуў вінтоўку. Хаваецца дзе па куткох ці ў лес падаўся да партызанаў.
— Што нам тыя партызаны. Трэба сябе глядзець...
У словах Піліпа я адчуў як бы перасцярогу сабе. Заспяшаўся. Пачынаю развітвацца. У маёй паспешлівасці Дуся вычула нешта трывожнае для сябе і праводзіць мяне да самае рэчкі, распытваючы, чаму я так раптам спахмурнеў.
Я думаю, як мне быць. На заклік Вяркеева я не пайду. Прынцыпова. Я не веру ім. Я баюся іх. Я чакаю перамогі над імі. Я хачу, каб лясы былі ачыпічаныя ад іх. Я нічым не хачу дапамагаць ім. Я не хачу быць пад іхнай уладай. Я не магу пайсці да іх. Я хаваюся ад іх. Пабачу якога конніка з чырвонай зоркай у шлеме і вінтоўкай за плячыма — мярцвею ад страху. Як я магу аддацца пад уладу гэтай зоркі? Я доўга хадзіў пад ёю, і я баюся яе. Яна трывожыць мой сон. Я хачу, каб яна знікла, не блішчэла. Але яна не-не дый паяўляецца зноў, пужае сваёю чырванню, ад яе вее смерцяй. Я спадзяваўся, што хутка ёй надыдзе канец. Аж не — яна зіхціць. Яна бярэ верх, хоць у гэта я не хочу верыць. Я спадзяюся, што яна згасне. Я жыву снадзяваннямі. Жыву вераю. Я шукаю пацвярджэння сваёй веры. He хочу прызнаваць усяго таго, што не пацвярджае мае веры. Я не ведаю, што робіцца на франтох. Да мяне не даходзяць ніякія газеты. У мяне няма радыё. Я не веру, што нашы адбілі назад той ці іншы горад. Я прывык, што чырвоная зорка хлусіць. На нашым полі іхны самалёт скінуў цюк лістовак «убей немца!». У гэтых лістоўках доўгі пералік атрыманых над ворагам перамогаў. Я не магу гэтымі перамогамі радавацца. Я не хачу ў гэта верыць. Мяне гэта засмучае. Гэта для мяне пагроза. Я апынуўся ў пастцы. У мяне няма з яе выхаду. Я — нічэй. Я непавіджу і гэтых. Яны падманілі нас. Мы дарэмна ім паверылі. Ненавідзячы іх, я ўсё яшчэ жадаю ім перамогі. He ведаю чаму. Яны ж для мяне не абаронцы. Пярэймуць дзе на дарозе — бяспашпартнага, мяне расстраляюць. Я для іх — партызан. У мяне няма выхаду. I я думаю, як мне быць. Якое прыняць рашэнне. Хоць рашэння прыняць я не хачу ніякага. Я ўнікаю гэтага. Адганяю ад сябе нават самую думку пра рашэнне. Прыняць рашэнле — гэта значыць перарваць усё тут. Пакінуць усё тут. Уцячы? Куды? Да каго? Я раскажу Дусі пра маё палажэнне, пра наша з ёю палажэнне. Яна, думаю, не ўсведамляе небяспечнасці майго дый ейнага палажэння. Яна нічога не ведае. Яна ўся ў аддачы, у плыні, што захапіла яе, уся ў здзяйсненні сябе як жанчыны. Я раскажу ёй пра адведзіны мяне, пра ўсё чыста, у тым ліку, канешне, пра Вяркеева. Распытаю пра Бугрова, пра «каломенскага інтэлігенціка».
А калі прыйшоў да яе, чамусьці не мог пра ўсё гэта гаварыць з ёй. He хацеў яе нічым трывожыць, парушаць зраўнаважанасці яе душы. Я падумаў, што такой гавор-
кай я спужаю яе і азмрочацца ыашы дасюль нічым не азмрочаныя дачыненні. Я нічым не хачу парушаць гармоніі, што ўстанавілася паміж намі, у нашым з ёю сужыцці. Тым больш што Дуся надзвычайна чуткая да самага найменшага зруху мае душы, ловіць, пераймае кожны мой уздых. Яна можа, напрыклад, сказаць, што ў мяне сэрца сёння б’ецца не так, як учора. Або што я пацалаваў яе не з такой жарсцяй, з якой, па ейную думку, я мог бы.
He, я адкладу сваю гутарку з ёй на пазней, Стаіўшыся, ляжу ў яе пад бокам. Яна пытаецца:
— ІОзік, ты не спіш? Чаму? Ты думаеш? Я чую — ты думаеш. Ты незадаволены мною? Нешта ў цябе непрыемнае? Па духу тваім чую. Скажы мне, Юзік, што з табой? ІІе хочаш гаварыць? Я паслухаю тваё сэрца. Можа, яно мне нешта скажа. He, маўчыць. Б’ецца няроўпа. Юзік, ты не любіш мяне? — Абдала духмяным прыбоем сваіх валос. Цалуе.— Юзік...
Я ціха тулю яе. Прыпадаю да яе, сустрэты ейным энергічным захопам мяне.
Дуся ўжо ні пра вошта не пытаецца ў мяне. Сцішна ляжыць, абняўшы мяне за шыю:
— Я сплю, Юзік...
Раніцою мы йдзём да яе ў хату. У хаце стаіць куродым. Хіма нешта нячэ на сняданне. Нас сустракае прыветліва:
— Позна ж вы, дзеткі мае, спіцё. Хоць, праўда, сёння свята. Спас. На работу не пойдзем. Умывайцеся. Нечым пачастую вас.
Дуся, расчэсваючы свае косы, углядаецца ў люстэрка, задаволеная сабою. Я гляджу на яе, зграбную, і мной апаноўвае нейкая асаблівая радасць, гордасць за яе такую.
Піліп прыводзіць з поля каня. «Наеўся. Няхай пастаіць у стайні, a то зловяць партызаны. Завязуць куды сваю якую паклажу і кінуць. Тады шукай!»
За снеданнем Дуся ні каплі не саромеецца маёй прысутнасцяй за сваім сямейным сталом. Уся свеціцца, радасная, упэўненая ў сваёй годнасці.
Па снеданні зайшлі ў ейпую святліцу. Я й шапчу ёй па вуха: «Вяду цябе сёння да сябе ў хату. Прадстаўляю бацькам». Дуся спужалася, гаворыць, можа, іншым разам, але ўрлшце пагадзілася. Сказала маці пра маё запрашэнпе. Хіма ўсхадзілася прыбіраць Дусю. Я ж сказаў, што Дуся мае яшчэ час. Паспее сабрацца. Прыйду па яе толькі ііа абедзе.
3 гэтага я накіроўваюся дахаты. Нялёгка мне перасту-
паць парог свае хаты, усведамляючы, што ты віпаваты, што твае паводзіны ненармальныя, што ўсё гэта мусіла б быць іначай, не так, як яно ёсць. Адзінае, што нібыта апраўдвала мяне перад бацькамі — гэта маё цяпераяшяе становішча — становішча, што змушае мяне не начаваць у хаце, хавацца, калі я не хочу папасціся ў рукі людзей з лесу. I з гэтым мае бацькі як бы згодныя, усведамляючы, што іншага выйсця ў мяне няма, што трапіць у рукі партызанаў для мяне небяспечна. Ды ўсё ж для мяне няма большай пакуты, як моўчкі пераступаць раніцою парог, не гаворачы, дзе ты быў, адкуль прыйшоў.
I я адважыўся — сказаў бацькам, што запрасіў Піліпаву дачку сёння дахаты.
— Няхай прыходзіць. Вядзі. Гэта лепш, чым хавацца,— сказаў бацька, не ўзнімаючы на мяне сваіх вачэй.
Маці прамоўчала, а сястра сказала, што гэта трэба было мне даўно зрабіць.
I гэтак я йду па Дусю. Дуся доўга чакала мяне й хвалявалася. Ведала, што йдзе на паказ. Яна была адзета прыгожа і з густам. Хіма выпраўляе нас, як малых дзяцей, настаўляючы і жадаючы нам добрага прыёму.
Выходзім з хаты на вуліцу, а насустрач — Манька з сваёю братавай, бландзінкай, што заводзіла мяне ў клець да свае швагеркі.
Дуся ўся збялела, убачыўшы іх. He менш быў збянтэжаны і я. Але тыя, на момант спыніўшыся, толькі акінулі пас знішчальным паглядам і пайшлі, некалькі раз азірнуў. шыся, быццам пасылаючы нам пракляцце.
— Я баюся іх, Юзік. Яны адпомсцяць табе. Маньчын жа брат у лесе.
Я супакойваю Дусю, а ў самога прайшоў мароз па скуры ад пагляду бландзінкі.
Па дарозе на мост сустракаем убраных па-святочнаму сваіх вяскоўцаў. Япы вітаюцца, усміхаюцца нам, такой, як яны думаюць, прыгожай пары. Пераходзім наш мост. Уваходзім у маё Мокрае. Стрэчныя вітаюцца, глядзяць, дзівяцца — вяду ў сваю хату пявесту.
На парозе нас радасна сустрэла сястра. Прывіталася як належыць, і бацькі. ветліва, хоць і стрымана. Дуся не ведае, як ёй быць,— саромеецца, чырванее, і знайшлася толькі тады, калі маці пачала гаманіць з ёю, унікліва распытваючы ў яе пра самыя розныя рэчы. У Дусі завязалася з маці душэўная гаворка, і я быў рады такому іхнаму збліж.энню. Дуся прыйшла да сябе і сваёй пявымушанасцяй,
з немалой доляй наіўнасці, змагла здабыць павагу да сябе. За пачастункам, які падрыхтавала маці, гаворка пайшла болей свабодна. Асабліва была дружнай з Дусяй сястра. Адзін толькі бацька быў не надта гаваркі. Найболей слухаў. Ужо калі гаворка пачала сыходзіць, калі трэба было ўжо вылазіць з застолля, бацька, як ні ў чым не бывала, звярнуўся да нас:
— Ну дык а як жа вы будзеце жыць? Усё так, хаваючыся? Гэта ж не жарты вам.
Бацькава пытанне, хоць і не такое нечаканае, застала мяне знянацку. Сваёю жыццёвай няўхільнасцяй яно аглушыла мяне. Дуся заклапочана зірнула на мяне, як бы ў чым папаўшыся. Калі мы ўжо вылазілі з-за стала, маці зірнула ў вакно — у коўраты ўязджаюць партызаны. Сястра крыкнула:
— Да нас!
Выходзіць з хаты, уцякаць нам ужо няма як. Мне ўсё роўна. Няхай заходзяць. У змярцвенні прайшла некая часіна. Аж бачым — з гармонікам і бубнам, п’яныя, з песняй партызаны мінаюць нашую хату.
Бацька выйшаў на вуліцу і хутка вярнуўся назад. Гаворыць:
— Спыніліся ў самым канцы вёскі. Кыла Сцепанідзінай хаты. Паедуць далей ці вернуцца назад — нізвесна.
Бацька папярэдзіў нас, і мы з Дусяй, не марудзячы, выходзім з хаты. Хутка перасякаем вуліцу. Спускаемся на рэчку, у хмызнякі. Устрывожаная і напалоханая, Дуся трымае мяне пад руку. Просіць мяне хутчэй да іх у хату. Нам трэба перайсці рэчку. Падыходзім да кладкі-бервяна. Дуся просіць мяне пераходзіць першым. I я ўжо на тым баку. Гляджу, як будзе пераходзіць Дуся. Баюся, каб яна не ўпала ў сваім убранні ў рэчку. Распасцёршы рукі, яна памалу клыпае па бервяне. Дайшоўшы да сярэдзіны, упэўненая, хутка бяжыць напярэймы, прост мне ў рукі.
— Я цяпер, Юзік, не баюся іх. Хадзема хутчэй.
Дусіны бацькі былі ўжо дазнаўшыся, што ў нашай вёсцы партызаны і турбаваліся за нас. 3 Дусяй я дамовіўся, што нанач я да яе не прыйду. Бацька просіць мяне дапамагчы яму выкапаць на нашым агародзе ямку, абсталяваць яе пад сховішча. Партызны рыхтуюцца да зімы і забіраюць у людзей цёплую вопратку — шубы, паўшубкі, ватнікі, валёнкі, шапкі, рукавіцы і іншыя патрэбныя ім рэчы. Ходзяць па хатах і глядзяць, што можна ў каго ўзяць. Бацька хоча прыхаваць ад іх гэтыя патрэбныя і са-
КНІГІ ОНЛАЙН
