Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
Дзяўчаты стаяць на адным, хлопцы на другім баку. Так ужо заведзена. Скамарохі — за сталом. Сярод дзяўчат бачу сястру і Дусю з таварышкамі. Сястра, угледзеўшы, падыходзіць да мяне:
— Ці ета ты здурэў — ты ж п’яный! Асаромішся!
— Нічога, сястрыца, я ў парадку.
Стаю. Разглядаюся. Пачаўся танец. Граюць падыспань. Я не пайду запрашаць. Падыспань не танцую. Яшчэ многа дзяўчат незапрошаных — стаяць у чаканні кавалераў. Я не люблю гэтага слова — кавалер. Я не кавалер і не ўмею быць кавалерам. Пайшлі яны к чорту, усе Kasa леры! Мы — хлопцы.
Эма выйшла з хаты і, адшукаўшы вачыма Дусю, запрашае яе танцаваць. Тая, бачу, не пагаджаецца. Але Эма цягне яе за абедзве рукі ў круг, прыпяваючы:
Ай, падыспапец — Харошапькі танец.
Дуся, нясмелая, выходзіць. Напачатку ў яе не ладзіцца. Ды хутка яна пачынае патрапляць, і я, гледзячы на яе, зайздрошчу ейнаму ўменню, ейным зграбным рухам. Эму, падышоўшы, змяніў Ягор, але танцаваў з сястрычкай няўдала — не ўмеў. Я ўжо, прыгледзеўшыся, мог бы хіба ляпей за яго. Іду падмяніць Ягора. Той уступае мне сястрычку, а яна — наўцёкі ад мяне...
Вяселле віруе, не спыняецца. Наадварот — у прадчуванні свайго канца набывае яшчэ болыпую сілу. Пачалі танцаваць і тыя, што не танцавалі, саромеліся. Цяпер, калі ўжо пашарэла, пачаў узнімацца ў нізіпе, над рэчкай, туман, папоўз на вуліцу і ахутаў неўзаметку Піліпаву хату. Налезла ў круг гэтулькі, што не разбярэш, хто з кім танцуе. Нясмелыя, у сутунках япы сталі смелыя, акрыленыя, яны аказаліся найлепшымі танцорамі. У іх абудзілася незвычайная здольнасць у заляцанні. Гэта настала іхная пара. Дзе падзелася іхная сціпласць?
Музыкантаў пояць, кормяць, цалуюць, каб яны гралі задзірасцей і не думалі канчаць. Ходзіць ходырам хата — там тамсама не сціхае бабскае вяселле. Зрэшты, у іх там свая, бабская капэля. Яны, здурэўшы, граюць самі сабе — на качулках, на талерках, на сваіх вуснах, на ўсім, што пападзе ім пад рукі. Нехта з мужчып — трэба ж, каб быў і бубен! — пярыць лыжкай у заслонку.
Нутро маё, спаленае гарэлкай, просіць піць — сапраўды, я перабраў: глытаю і не наглытаюся вады — цёплая, і ніяк не магу спатоліць свае смагі. Смага. Смага. Смага. Я не ведаю, чым яе патушыць. Я сёння надзвычайны. Я ніколі яшчэ не быў такім. Я п’яны, і не толькі ад гарэлкі. Мне падабаецца, што я п’яны. Мне гэтак хораша, быццам
я толькі цяпер нарадзіўся. Я радуюся, што да мяпе прыйшоў поспех. Мне здаецца, што я ўсё магу, што мне ўсё даступна. Ад усведамлення гэтага я здаюся самому сабе куды важыейшым, чымся я ёсць па самай справе.
Але хто гэта бярэ мяне ззаду за плечы, дыхае па мяне, абдае валасамі, абпімае, шэпча, туліцца? Маладзіца? Я хапаюся за яе, іду за ёю. За ёю. Некуды ўніз. Да рэчкі. Далей і далей. Займае дух. Яна то іідзе, то прысядае. Яе забірае нясцерп. У жарсці прыліпае да мяне. lie можа йсці, гатовая паваліцца, як ачмурэлая. А трава — дываном. I мы ў траве...
3 вуліцы дайпіоў да слыху бубен. I, узняўшыся, спяшаюся назад, да грамады, а мне наперарэз постаць у белым — Дуся! Яшчэ не ачомаўся, як яна, скочыўшы, павісла мне на шыі. Як малую, у страху і радасці прытуляю яе. Яна калоціцца, як ад холаду. Хачу спусціць яе з рук, a яна яшчэ болып прыклейваецца.
— Нясі мяне. Мне добра ў цябе. Я хачу, каб ты нёс мяне і нёс. Мне добра, калі ты мяпе нясеш.
I я пёс яе, як падарунак, як найбольшы здабытак. I мне было як ніколі добра, і ў мяпе адпала засмучэнне, і душа мая ачышчалася ад граху.
Перад ейнаю хатаю япа злезла з маіх рук.
На вуліцы, за хатаю, яшчэ білі ў бубен, але зморана і глуха — як у бочку.
Мы ўвайшлі ў хату. Гасцей ужо пе было. Толькі свае.
— Дзе ета вы так былі? От добранька, што прыйшлі,— ласкава сустрэла нас Дусіна маці.— Пасядзім. Пагаворым спакойна. А ўбіраць ужо будзем заўтра.— Прыглядаючыся да Дусі: — Чаго ета ты такая смутная? Масеевіч, прысядзь за стол. Можа, яшчэ захочаш выпіць ці з’есці. I ты таксама, Дуся.
За сталом сядзелі Піліп і Ягор з Эмаю. Япы заўтра ад’язджаюць. Спяшаюцца па працу. На станцыю іх адвязе Піліп. Я пагадзіўся сесці за стол дзеля ветлівасці. Гавару з Ягорам, распытваю яго пра ягопыя плапы, калі ён зноў будзе ў Мокрым, можа, напісаў бы калі, а ў самога ў мяне на душы зусім іншае — я чую побач Дусю, маўклівую, задуменную. Мпе здаецца, што яна не слухае, што я гавару — думае пра сваё. Гэта мучыць мяне, хоць ведаю, што зачапіць яна мяне цяпер не можа.
Мне лепей бы пайсці цяпер ад іх. Я хачу цяпер быць сам з сабою. Выказваю яшчэ раз мае найлепшыя пажадашіі Ягору і Эме. Гавару Ягору, што мне было прыемна
сустрэцца з ім пасля столькіх год, пазнаёміцца з ягонаіі абранніцай. Дзякую гаспадаром за гасціннасць. Збіраюся выходзіць, толькі не ведаю, як развітацца з Дусяй. Стаю ля парога. Маруджу. Яна застаецца сядзець за сталом.
— Дуся, ты не пачцівая. Хоць бы развіталася з Масеевічам.
— Мамачка, я ўжо развіталася.
Падышла да мяне і — з выглядам быццам гэта загадала ёй маці — падала мне руку. Я ўзяў яе ў абедзве свае, глянуўшы ёй у вочы. Яна злёгку ўсміхнулася, не забіраючы ад мяне свае рукі. Запыталася:
— Табе спадабалася наша вяселле? Табе было добра ў нас?
— Вельмі добра.
Адпусціў ейную руку. Пакланіўшыся ўсім, сказаў:
— Добрай ночы, Шчыра дзякую.
— Заходзь, Масеевіч, да нас. ІІе чужайся. От шкада — тваіх радзіцеляў не было ў нас,— сказала на развітанне Хіма.
Я не пайшоў на мост. Ад Піліпавай хаты спусціўся ўніз, на рэчку. Перайшоў яе па бервяне. Іду праз хмызняк па мурожнай траве. «Няўжо Дуся бачыла тут мяне з ёю?»
У хату не заходжу. Лёг на свой ложак у сенцах. Сястра, канешне, ужо ў хаце. Прыйшла раней мяне.
Цяжка перадаць усё тое, што я перадумаў, лежачы ў пасцелі. Ніколі яшчэ так не думаў пра жыццё, пра сябе. Я ўсё яшчэ быў недарослым. Сёння я ўжо дарослы, стаўся такім толькі некалькі гадзін таму назад. I гэтая мая даросласць як бы падказвае мне: я мушу задумацца над сабой. Я быў у сваіх бацькоў пад іхнай аховай, і мне не трэба было думаць. Цяпер хата адыходзіць ад мяне, бацькоўская апека канчаецца. Яны ў страху, што іхнай апекі цяпер недастаткова, каб уберагчы мяне, што нада мною стаў мой уласны лёс, што я ўжо падуладны свайму лёсу і ўсё залежыць цяпер ад таго, наколькі я спраўлюся з ім, калі спраўлюся наогул. Я ўжо за парогам бацькоўскай хаты. I мне як ніколі робіцца шкада сваіх бацькоў. Больш таго — у мяне страх за іх. Я баюся, што іх папаткае тая ж фатальнасць, што й мяне. Мяне мучыць нейкая віна перад бацькамі, віна, што ўзнімаецца ў мяне да ступені граху. А які грэх? Мая віна і грэх — гэта іхная памылка адносна мяне — памылка, якую я замацоўваў у іхным уяўленні пра мяне. Я падтрымліваў у іхных вачох сябе
такім, якога яны хацелі бачыць. Цяпер я ўспрымаю гэта як грэх.
Я часта думаю пад пытаннем дабрыні. Ці добры я? Адказ у мяне атрымліваецца хутчэй адмоўны. Але мяне ўспрымаюць як добрага. Напраўду ж, я не ведаю, ці гэта так. У кожным разе, я ўсюды і перад усімі стараюся паказацца добрым. I гэта, думаю, губіць мяне. Я ніколі адкрыта і гнеўна не паўстаў супраць каго-небудзь ці супраць чаго-пебудзь. Я не паказваю свайго характару. У мяне яго няма. Я хачу паказацца добрым перад усімі. Але ж тады мяне няма. Я ўвесь у адчуваннях, і яны, адчуванпі, змушаюць мяне быць добрым з усімі. Я не люблю вострых людзей, матэматычна паслядоўных, яны — цяжкія для мяне. Але ці гэта азначае, што я — добры? Мой брат, напрыклад, у вачох бацькоў «нядобры» — у яго ёсць характар. Пязломны. Ён заўсёды адзін і той жа. Ён нязменны. Я прыстасоўваюся. А ён — не. Ён усюды і заўсёды ён. He таму, іпто ён хоча гэтак. He, ён такі сам па сабе. Ён ёсць. Мяне ж няма. У маім «я» мільёны «я», і таму ў мяне няма «я». Няма мяне. Майго брата менш любяць, як мяне. Ёп «пядобры». А які ён добры на самай справе! Толькі ніхто гэтага не ведае. Я цаню яго вышэй сябе. Але ён залічае мяне да «ўгоднікаў» і, магчыма, не любіць мяне. Ён не ведае, што я высока цаню яго. Ён ведае толькі, што я ўгоднік, карыстаюся ў сям’і прывілеямі. Ён таго не ведае, іпто я саромлюся свайго ўгодніцтва. Брат вывеў «угоднік» з «угождать». Мне дагаджаюць. Мяне выдзяляюць, мяне больш любяць, мне даюць усё лепшае, нават пад час абеду мне даюць, напрыклад, не якое-небудзь, а любовае мяса, пе тлустае. Бацькі ведаюць, піто ад «жырпага» мяса мяпе можа вырваць. Я гіджуся. Я, бачыце, малімоннік, мне давай толькі смачнае, любовае. Я ўгоднік.
Раптоўная, як маланка, думка пра ўпаўнаважанага перарвала гэтыя мае дзіўпыя разважанні. Угшўнаважаны закрэсліў у маёй памяці ўсё, што адклалася ў ёй за перажыты дзень. Я адчуў, што я стаю на ростані і што мне трэба ўсведаміць, хто я, што я?.. Упаўнаважаны паўстаў у маіх вачох гэтак зырка, што я мог разгледзець у ім самую найдрабнейшую рысу. Найперпі ён сам — нізкі, камлюкаваты, прысадзісты, цяжкі. Гэтае ўражанне ўзмацняецца яшчэ ягонымі новымі падкоўкамі па абцасах. Галянішчы, халявы ягопых ботаў даходзяць да самых каленяў, і яны там закасаныя. Галіфэ, скуранка і ленінская кепка
на брытай галаве завяршаюць ягоны вобраз, надаюць яму такую суцэльнасць, якая не выклікае сумлеву адносна ягонай злітнасці. Лоб — пляскаты, вочы — у вузенькіх іпчылінах. Глядзіць праз іх — як смяецца. Ты не бачыш неба ў іх — яны замутненыя і схаваныя, і таму ты не можаш меркаваць аб зрухах ягонай душы. Што асабліва ўражае пры гэтым — ягоны ласкавы голас, што выклікае цябе на шчырасць з ім.
Вобраз упаўнаважанага як бы спусціў заслону на сцэне свайго дня, дзе я граў, і перавёў мяне ў другі план — у план начы. Вобраз гэты патушыў мой зыркі, шматфарбны дзень.
Я ўжо заснуў, я сплю, а мая душа ўсё жыве — жыве яшчэ яскравымі ўяўленнямі, то радаснымі, то хмурымі, то трывожна-неспакойнымі.
Мне ўжо не хочацца працаваць у калгасе. Але і сядзець у бацькоў і не працаваць я таксама не хачу. Мне трэба пакідаць Мокрае. Выбірацца. Куды? На Дальні Усход, як радзіў фінагент? Вяркееў гаворыць тое самае. Бацькі нічога мне не падказваюць. Яны не ведаюць самі, што ляпей — уцякаць мне ці ехаць у Менск канчаць вучобу. А чаму ўцякаць? Мы ж — не кулакі. Падатку вунь колькі год бацька не плаціў — вызваляўся як бядняк. У школу заўсёды сельсавет даваў мне даведку, што я — бядняцкага паходжання. Як бедняку сельсавет танна прадаў бацьку хату кулака. Мы толькі коратка, перад самым калгасам, былі ўжо больш заможнымі, але ж пад кулака ніяк не падыходзілі. Дый цяпер жа бацька — калгаснік. 3 кулакамі расправіліся, бацьку не зачапілі. Дык чаго мае баяцца ягоны сын? Я ж і не контррэвалюцыянер. Ды ўсё ж бацька, урахаваўшы ўсё, быў за тое, каб я з’ехаў, не варочаўся ў Менск. Шукаць мяне ніхто не будзе. Уцяклі ж з Мокрага кулакі, і ніхто іх не шукае. Нават не так далёка — у леспрамгасе зашыліся і сядзяць — ніхто іх не выдае. He папаліся пад гарачую руку, дык і жывуць сабе. А хто чакаў свайго лёсу, дык і дачакаўся — схапілі, Гнояць турму ці мруць у тайзе.
КНІГІ ОНЛАЙН
