Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
Я ляжу ў сенцах у пасцелі і ў думках развітваюся з усімі і ўсім, таксама і з Дусяй. Калі я ўжо заснуў, мярэшчыўся Піліп з сваім канём, грукацела «цялега на зялезным хаду» з Вяркеевым на ёй.
Раніцою я і аб’явіў за сталом пры снеданнні аб сваім жаданні адправіцца на станцыю ў суботу. Хоць гэта й не было вялікай неспадзеўкай для бацькоў, пастанова мая паехаць у гэтую суботу прыбіла іх. Маці вылезла з-за стала і пачала бразгацець начыннем у загнетку — гэта яна ад усхваляванасці і жалю і каб не паказаць сваіх вачэй, поўных слязьмі. Засмучаная сястра сказала, што яна папросіць у брыгадзіра каня і адвязе мяне на станцыю. Бацька моўчкі збіраўся на працу, усё па тую ж — касіць. Маці таксама мусіла ісці на працу. Я заставаўся ў хаце адзін, і мяне мучыла нейкая віпа, неўсвядомленая і дзеля гэтага япічэ болып датклівая. Адсюль, можа, і тая мітусяніна, што завалодала маёй дупюй і адбірае ў мяне здольнасць ясна бачыць рэчы. Выходжу з хаты, іду да Вяркеева — можа, ужо вярнуўся з Касцюковічаў. Гляджу — на Вяркеевай школьнай дзялянцы, зарослай пустазеллем, no-
ле Акуліна. Седзячы. Ад жывата-бэбаха не можа згінацца. Пытаюся, ці ёсць ён. Незадаволена адказвае, што яшчэ спіць, але што я магу зайсці.
Заходжу.
— Ну дык чаго гэта ты збег? — замест каб адказаць па маё прывітанне пытаецца ў мяне Вяркееў, злазячы з ложка.— Ты мне напсаваў. Перад нашым райана я размаляваў цябе ў самыя прывабныя фарбы. Той думаў, што ты й сапраўды тое, што трэба яму, а ты г... скажу я табе. Райана чакаў нас, гатовы быў выпісаць табе прызначэнне ў дзесяцігодку, а ты й носу свайго паскуднага не паказаў. He годна гэтак, браток. Я страціў па табе шмат. Якая цябе дрыстачка пагнала? Я й дзеўку ўжо для цябе знайшоў — на канферэнцыі іх хапала — а ты, пся крэў, збег.
— Слухай, я прыйшоў развітацца з табою. Я еду.
— Твая справа,— памаўчаўшы, адказаў Вяркееў.
Пачаў надзявацца, зірнуў у вакно і, пабачыўшы Акуліну, паскардзіўся:
— Ніяк не развяжуся з ёй. Хацеў, каб скінула, дык дзе там. Спаймала. Ну, але я не пра гэта. Кажаш — едзеш. Адгаворваць не буду. Каці! Я спраўлю табе й праводзіны. А як жа? Ёсць паўлітра. Бачыш — і цэлая кашолка правіянту — прыпёрла мая пенаглядная (Вяркееў паказаў на кошык, што стаяў на стале, накрыты ручніком). Дзень, бачыш, які цудоўны! Пойдзем на сасновыя шышкі, на чабор, у саснячок. Спяку яешню ў твой гояар, вып’ем і забудзем пра нашых Акулін.
На невялікай воддалі ад школы стаяў, уласна, не саснячок, а прыгожы бор з стагоднімі гонкімі соснамі, і мы пайшлі туды. Я нават быў рады пайсці туды. Ці пабуду япічз калі ў ім? Гэта — месца маіх адзінотных блуканняў. Прыгадаліся некалі складзепыя ў гэтым бары радкі:
Са спакоем адвечпых палян, добры дзень, мой зялёны бор. Я прыйшоў па твой мяккі дывап, ла густы і пахучы чабор.
Захавай ты ад спёкі мяне, дай папіцца з крыніцы вады. Мая стома тады праміне, харашэй стане сэрцу тады.
Вяркееў у поспеху сабраў у грудок сухія з шышкамі сасновыя галінкі і не паспеў ткнуць у іх сярнічку, як яны дзьмухнулі полымем, узняўшы ўгору агністыя трэскі. Грудок хутка прагарэў да дна, і на ягоных спапяленых
вуглёх Вяркееў паставіў патэльню з разбітымі на ёй жаўткамі-вочкамі. Нарэзаў з бохана скібак, расклаў іх на распасцёртым бельш настольніку, дастаў з кашолкі соль, агуркі, відэльцы і паставіў дзве шклянкі. У іх ён разліў сваііго паўлітра.
— А тым часам і цалкавуха ўжо гатова — спяклася. Ну дык, браце, за тваё! — Узняў шклянку і дзынкнуў аб маю.— Праводжу цябе ў тваю дарогу, якой бы яна ні была. Трымайся! Гартуйся ў бядзе! Весяліся ў шчасці! Я табе не вораг. Наадварот! Дык дзёрнем, браток!
Гарэлка ўзяла сваё. Вяркееў яшчэ не снедаў і ўзяўся за «цалкавуху» не на жарт: жэр як у прорву. Мне не хацелася напачатку паганіць душу гарэлкай, але калі яна разлілася гарачай хваляй па ўсім целе, мне стала добра, і тая трывога, што была запанавала мною, змянілася panep утульнасцяй, лагодным спакоем і прыемнай цеплынёіі. Есці я не хацеў, закусіў толькі маласольным агурком з хлебам. Вяркееў адзін апустошыў Акулініну кашолку.
Палянка, на якой мы размясціліся і якую абступалі выносістыя сосны, выглядала цяпер, пазалочаная рапішнім сонцам, як нейкі алтар з соснамі-свечкамі.
— Маліся! Ты ж эстэт! — адкінуўшыся па мох, пе то сур’ёзна, не то здзекліва звярнуўся да мяне Вяркееў.— Такога мо болей не ўбачыш.
У мяне варухнулася да яго пепрыязь. Я блізу ненавідзеў яго, гледзячы, як ён, лежачы, травінкай калупаў у сваіх зрыжэлых зубах. Ды хутка мая пянавісць да Вяркеева перайшла ў расчуленасць, у жаласць да сябе самога. Я ледзьве стрымліваў сябе ад нервовага струсу. Аціхласць наступіла толькі тады, калі ў душы выступілі слёзы. Я не хаваўся ад Вяркеева, хацеў чамусьці, каб ён бачыў маю неўтаймаванасць, але той, не доўга думаючы, пачаў мяне сячы:
— Развесіў нюні. Хочаш, каб цябе нехта пагладзіў па галоўцы. He, браце, спагады няма на зямлі, і на яе не спадзявайся. Бяры жыццё ў рукі сам, як быка за рогі, калі можаш. Але, бачу, ты не можаш. Прырода такіх плаксаў, як ты, не любіць. Прыроду трэба браць. Тады яна будзе твая. А ты ад яе нічога не бярэш, пе ўзяў і едзеш во, заемяглы і сухавейны. Ды я не хачу цябе квяліць. Я раджу табе быць цвярозым, тады будзе і табе і іншым лепей. Тыя іншыя будуць бачыць у табе чалавека, а не слімазару. Ты нейкі затуманены, невыразны. I гора табе, невыразнаму і затуманенаму.
Іншым разам я мог бы абурыцца на Вяркеева, але цяпер, слухаючы яго, я прызнаваў, што ёп гаворыць праўду, і ад гэтага мне станавілася япічэ цяжэй, душэўная мітусяніна не давала мпе спакою.
— Паглядзі, чым ты жывеш? Нічым! Вершамі? Але гэта пустое. Яшчэ каб пісаў па-руску. Бачу, як у тое сіло, і ў Мінск ты едзеш дзеля тых сваіх вершаў. Дзеля нечага эфемернага ты ахвяруеш сабою. Скажу табе праўду — мне шкада тваіх бацькоў. Ты мог бы ашчаслівіць іх, а не ўбіваць. Яны ўклалі сябе ў цябе, спадзеючыся на цябе. А таго хіба яны не ведаюць, што для іх ты — толькі няшчасце. Яньі мо й іпкадуюць цябе дзеля таго, што ты — нягеглы. Выбачай, што я выварачваю цябе, як тыя штапы, павыварат. Выварачваю, каб ты бачыў, які ты. Я табе ні сват і ні брат, і не мая справа цябе вучыць. От здурэў, дык і гавару. Я ад цябе нічога не хаваю. I ты не крыўдуй.
Скажу больш — на развітанне з табою: я на тваім месцы не варочаўся б у Мінск. Упаўнаважаны нічога такога мне не сказаў — я для яго не таварыш. I цябе я не хачу настрашыць. Але я крутнуў бы куды-небудзь набок, а не паехаў бы ў тваю пастку — Мінск. Твой бацька (я люблю твайго старога) нрасіў мяне пагаварыць з табою, дык я вось і гавару. Але цябе, як відаць, не нераробіш. Слімазара і застаецца слімазарай. Як ты не аддзёр Агапкі, іпто налазіла на цябе, дык які ты ў прыродзе чалавек. Ты недзе вонках гэтай прыроды. Я знарок гавару груба, аголепа, каб ты ўяспіў, што трэба трымацца законаў прыроды, а не нарушаць іх, піто жыццё — суровая рэч, але ў гэтай суровасці яно прывабнае. Але толькі тады, калі ты сам суровы настолькі, каб падпарадкаваць яго сабе. Жыццё прывабнае, калі ты бярэш яго. Ты не бярэш! I мо калі-небудзь жыццё перакуе цябе, хоць мне штосьці ў гэта не верыцца. Такіх, як ты, не перакуеш — адразу, без супраціву паддасіся молату, як слюнька. I не будзе чаго гартаваць. 3 перакоўкі атрымаецца дрэнь. Загартаванай сталі не атрымаецца. Ведаеіп закон супраціўлення металаў?
— Можа б, ты спыніўся нарэшце? Табе — каб перакаваць! Учыніць гвалт! Я не хачу твайго гвалту! Пакінь мяне такім, якім я ёсць! Пакінь мяне паогул! He вучы!
— Глядзі ты — паказаў сябе! He думаў! Нейкі рэзістапс у цябе ўсё-ткі ёсць. А я думаў — ты абсалютна безнадзейны. Маладзец!
Я не мог больш цярпець насмешак Вяркеева і, падзякаваўшы за праводзіны, пачаў развітвацца з ім. Развітаў-
шыся, ён пайшоў ад мяпе рашуча, ні разу не азірнуўшыся.
Дахаты я не пайшоў, павярнуў да нашага Махавога балота, зарослага багуном. Я хацеў яшчэ пабыць у лесе, адумацца, сціпіыцца, прыслухацца да сябе. 3 аднаго боку Махавога рос беразпяк, яго пазывалі ў нас чарналессем. Тут усе бярозы глушкі. Калі патрэш іхны ліст аб ліст, белай мукі пе пакажацца, венікі з гэтых бяроз нядобрыя.
На другім баку балота, на выхадзе да поля, раслі ўжо прыгожыя, белыя бярозы, кучаравыя, з гнуткім веццем і мяккімі лісточкамі. 3 іх я вязаў некалі венікі, злучаў іх у пары, чапляў на шыю каню і з імі ехаў дахаты. А то — як ганяў вясною цялят — лупіў з бярозаў кару — пад ёю смачны, сакаўны мязок. Я скабліў яго і з захлёбам глытаў. Мязок, бывала, я закопваў і ў зямлю, каб ён не псаваўся, быў свежым на даўжэйшы час, да самага лета, калі бярозы мязгі ўжо не даюць.
Усё гэта мне цяпер здавалася такім далёкім, бязмежна мілым, будзіла ў мяне згадкі з майго маленства, такога нялёгкага, але такога шчымліва-радаснага.
3 усім гэтым я цяпер развітваўся, прыглядаўся да ўсяго, як бы імкнучыся замацаваць гэта ўсё ў памяці, забраць усё з сабою.
Болып у полі я не запачую, кіну я зялёпую бярлогу: у аддалях, цёмнай пушчы чую сэрцам я асепнюю трывогу.
На зямлю і лісце пе апала, і палі жывуць так, як учора. Як рапей, сягоння сопца ўстала, як раней свяцілі, свецяць зоры.
Знаю я, і лета пе загіне: прывязуць яго сяляпе ў гумны. I не ляжа дзепь у дамавіну — ён згарыць у золаце, задумны.
Але ў полі я пе заначую, кіну я зялёную бярлогу: у аддалях, цёмнай пушчы чую сэрцам я асеннюю трывогу.
Ад’езд быў самым пакутлівым. Бацька й маці маўчалі — збіралі мяне ў дарогу. Зборы тыя былі самыя нескладапыя. Увесь мой скарб змяшчаўся ў маім невялічкім, старым і мала прыгодным чамаданчыку. Усё маё было на мне — той аблезлы ад сонца касцюм, у якім я прыехаў, і знакамітыя жоўтыя бацінкі, што звярталі на сябе ўвагу
сваім гарадскім паходжанпем. Маці ўсё нечага шукала, раздумвала, ці не забыла піто пакласці мне. Спяшаючыся, стаўляла яду на стол, а мне, гледзячы, як япа ходаецца, есці не хацелася, і сеў я за стол толькі, каб супакоіць яе. Сястра перавязала вяроўчынай мой чамадан і паставіла яго ля парога, на выхад. Бацька быў на двары, рыхтаваў калёсы, падмазваў колы, чысціў шчоткай каня — брыгадзір, відаць, каб дагадзіць мне, прызначыў нам усё ж выязнога.
Увайшоўшы ў хату, бацька коратка кінуў:
— Копь запрэжаны...
Надышоў час развітвацца, але мы не ведалі як — маўчалі, і толькі калі бацька ўзяўся за чамадап, каб яго вынесці, маці, мітуслівая, кінулася да мяне, хацела абняць, але замест каб зрабіць гэта, сумеўшыся, пачала настаўляць мяне на дарогу:
КНІГІ ОНЛАЙН
