Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
— Слухаю... Слухаю, дуруша ты еткая.
— Ты не можаш разабраць, што яна тут напісала? Учора ж цэлы вечар дапазна сядзела. Каму ж як не яму?
Падала Піліпу сшьгтак.
— Адвяжыся! Трэба табе знаць?
Як пі прасіла, Піліп не стаў чытаць.
— Ты й хацеў бы, ды не можаш. Галава ў цябе пустая. Усё вылецела з яе. Буквы ўжо і тыя забыў.
Увайшла ў хату Дуся.
— Мы ета пра цябе і Масеевіча.
— А што пра мяне?
— Ды нічога. Так сабе. От шкадавалі хлапца. Да нас ужо не забяжыць. Ты пісала яму што?
— Нічога я не пісала. Куды ж яму я напішу?
— Ну нешта ж ты ўчора пісала? He хавайся... Прачытай, што напісала! Мы з бацькам хацелі во самі прачытаць, ды не ўмеем. У цябе ж ад нас сакрэтаў няма. На, прачытай нам.
— Вот, мама, якая ты! Я ж табе не маленькая, а ўгаворваеш мяне як маленькую. Нічога я тут не напісала.
Гэта я толькі перапісала ў свой сшьгтак адзін вершык, што я люблю. У маім сшытку шмат іх. А ты думала, што пісьмо? Цяпер я буду ад цябе хавацца, мама... Давай, прачытаю...
Заўсёды ты перада міюю, перад табой заўсёды я. Занята сэрца ўсё табою, красуня гордая мая.
Але сказаць ніяк не ўмею я гэтай праўды з прастаты. Чаго стаю, чаго пямею перад табой — не знаеш ты.
I толькі, можа, хваляванне дае табе аб гэтым знаць. Няхай, няхай! Я рад — прызпанне душы не можа расказаць.
Таксама як вясной галіны сказаць не могуць, ад чаго да сонца цягнуцца няспынна, усё глядзяцца на яго.
Я рад, што ты ўсягды са мною, што прад табой заўсёды я, што чую я цябе душою, красуня ціхая мая.
— Вось якое маё пісьмо.
— Ты, паганка, чытаеш не тое. Ета з кніжкі. Ты прачытай, што ты напісала сама.
— Таго не магу, матулечка...
— Саромішся. Ужо знаеш стыд? Ну, глядзі мне! На вуліцу не йдзі ўжо — позна!
Пад хатаю дзеда Мельніка адгукнуліся дзяўчаты песняй. Яна паплыла вечаровым наўколлем. Узбуджанае, яію панесла песню далёка-далёка, пакуль яна не скончылася недзе разлівістым рэхам.
— Матулечка, чуеш, як прыгожа? Пусці! I я хачу заспяваць разам з імі. Ты пачуеш, які ў мяне голас. Ты ніколі не чула, як я спяваю. Я спявала дасюль толькі сабе. Пусці хоць на каротка.
— He, дзеўка, лажыся спаць. Заўтра пойдзем на праполку. Трэба рана ўставаць. Будзем лён палоць.
Хіма патушыла лямпу. Пачалі класціся. Піліп лёг у сенцах — там халадней. Хіма з дачкой леглі на шырокім ложку, затуленым ад хаты шырмай. Хіма хутка захрапла,
а Дуся, стоепая, ляжала ціха, пе магла заснуць. Япа хацела б пайсці на вуліцу, да дзяўчат — нейкая сіла цягне яе да іх. Гэтым сілам няма выхаду, ёй душна, яна варочаецца, скідае з сябе пакрывала, высоўвае свае погі на волю — таўчэ імі адкіпутую з-пад галавы падушку. A то зноў, аголеная, сцішыцца, і перад ёйным зрокам праходзяць уяўныя малюнкі, настолькі звабпыя і пажаданыя, што яны здаюцца ёй рэальнымі. 3 раскінутымі рукамі яна чакае іхнага набліжэння. Япа ўжо не ведае, у сне яна ці наяве. Нехта нясе яе па руках, туліць, цалуе, дакранаецца да яе, чуллівай, але, нясмелы, далей нічога не робіць, нясе і нясе, аж пакуль пе апусціў яе па траву ў вербалозе за іхнаю хатай ля рэчкі, яна замірае ад жарсці, хоча яго, ды баіцца — адпіхнула ад сябе.
— Дзетка маё, што ты так мяпе абхваціла. Con мо бачыла які страшпы? — пытаецца, пракіпуўшыся, Хіма.
Дуся адкацілася ад маці, тут жа забыўшыся глыбокім сном...
Зацвіў у нолі лён, аж вочы адбірае, калі глядзіш на яго — такі сінюткі. Пераліваецца. Грае ўсімі колерамі неба, адбівае ўсе адценні зямнога і нябеснага бытавання, глядзіць на цябе, прамаўляе, і душа твая даверліва раскрываецца пасустрач яму, зацвіцеламу.
Дуся не прыкмячае, што побач яе полюць жанкі, дзяўчаты, ейная маці, цэлае звяпо. Япа толькі адна і з ёю сінявокі лён. Япа ў ім, як у нейкім незямным царстве, лёгкі і празрысты вятрыска ахоплівае яе з усіх бакоў, і яна, чуллівая, радуецца ягонаму казытліваму дотыку, даступная і адкрытая яму. У гэтым блакітпым царстве ейны слых ловіць самыя паймепшыя згукі, ёй здасцца, што нехта шэпча *ёй, а што, япа добра й яе ведае, толькі пешта спакуслівае і пажаданае ёй. Той «яехта» некуды нясе яе, якраз гэтак, як у ейным начным сне, цалуе яе. Ды сціхае вятрыска, ніхто ёй больш не шэпча, і, свабодігая, япа аддаецца сабе самой, любуецца зацвіцелым полем, і радасць існавапня папаўпяе ўс.ю ейную істоту. Япа ў звяне. Япа вярнулася аднекуль, як з цаднябесся, і ўжо бачыць сваю маці і ўсіх, хто з ёю. Яна ўжо поліць. Натамілася. Хочацца адпачыць. Звяно йдзе на ўзлескак, пад шырачэзны дуб. Ён схавае ад спёкі. Папалудпаваўшы, яны прылягуць на пейкі час, над імі будзе стаяць ледзь чутны пошум дуба, але не ўсе з іх заснуць. Нехта з іх будзе слухаць, як скрозь сон, ягопы затоены спеў, ціхі шэлт, яшчэ пе разгаданы нікім.
Ад Масеевіча прыйшло пісьмо. Ішло яно доўга — гэта было відаць паводле шматлікіх пячатак на ім. На пошце ў сельсавеце яно праляжала некалькі дзён, аддаваць яго адрасату надта не спяшаліся.
Што ў тым пісьме? Прайшло столькі часу — нічога не было, а тут от раптам — сэрца можа разарвацца.
«Дарагія мае маці, бацька, сястра!
He пужайцеся. Нічога дрэннага ў маім пісьме няма. Чытайце маё пісьмо, як бы я пісаў яго з адпачынку ці з якога падарожжа. А што я доўга да вас не пісаў, дык я ж гаварыў вам пра гэта. Дый не было пра што пісаць. Цяпер усё ўжо ясней, і я пішу, каб вы ведалі, што са мною нічога больш не сталася, апрача таго, што ўжо сталася і пра што вы ўжо ведаеце. От жа накляпалі на мяне. Паклёпам паверылі. Я пішу куды трэба, каб зняпраўдзіць паклёпы. Вы ні на адну секунду не падумайце, што я ў чым-небудзь вінаваты. За мной няма ніякай віны. А от абвінавацілі. Прыпісалі, Бог ведае што. Я спадзяюся, што вышэйшыя органы разбяруцца, і я буду асвабоджаны. I вы там — чуеце, што я вам гавару? — надта не бядуйце па мне. Ты, сястра, чытай маё пісьмо бадзёра, не вычытвай у ім болып таго, што ў ім ёсць. Я цяпер у Новасібірску. Адсюль павязуць далей — праз усе сібірскія гарады. От ужо нагляджуся! Ці мог бы я калі-небудзь пабачыць гэта ўсё? Будзем праязджаць Хабараўск і недзе там станцыю Верына — там жа мая цётка, якой я ніколі не бачыў. От каб яна ведала! Далей — Уладывасток. А там — Японскае і Ахоцкае моры. Я рады, што нас вязуць на працу. Працы я не баюся. Ты, бацька, мяне прывучыў. Гэта лепш, чымся сядзець у Мінску — у турме. 3 Мінску нас везлі цэлай кампаніяй. Былі цікавыя людзі, з імі я рады быў пазнаёміцца. Яны надта не сумуюць, трымаюцца бадзёра. У іхнім гурце і мне было весялей. У думках я жыву заўсёды з вамі. Я ўсё бачу: як вы ўстаяцё, снедаеце, што гаворыце, куды ідзеце на працу, калі вяртаецеся дахаты. Усё-ўсенькае стаіць у мяне ўваччу. Вокны нашай хаты ну проста глядзяць на мяне. Ведаю нават тую часінку, калі вы гавораце пра мяне. Вось і цяпер я бачу вас пры маім пісьме. Ты, сястра, развесяляй бацькоў, каб яны не нудзіліся. Скажы ім, што мяне й чорт не возьме. Вытрымаю. Прыйду. Вярнуся. Толькі, каб вы там былі жывы-здаровы. Толькі каб вам там было добра — от што мне баліць. Пісаць вы мне цяпер не зможаце — мы ў дарозе, і пакуль нас не прывязуць на месца, дзе мы будзем працаваць, пройдзе шмат
часу. Адтуль я ўжо й падам вам свой адрас. Тады вы й напішаце мне. А пакуль толькі маё пісьмо.
Гэта — усё роўна як бы мы ўсе разам пагаварылі: вы мне расказалі пра сябе, а я пра сябе. Я вас добра чуў. Вы расказалі пе толькі пра сябе, а й пра ўсе новасці, пра ўсё тое, што цяпер у вас адбываецца. Цікава было б дазнацца болып. Mae дарагія мама, бацька, сястра, канчаю на гэтым сваё пісьмо. Абнімаю вас крэпка і цалую. Люблю вас. Думаю пра вас. Да хуткага пабачання. Застаюся з вамі. Ваш Мікола».
Чутка, што Лявонавіч атрымаў ад сына пісьмо, не засталася сакрэтам для вяскоўцаў: «Лявонавічу прыйшло ад сына пісьмо», «Што сын піша, Лявонавіч не гаворыць — тоіць», «Ды што там таіць? Відна й так — заказамацілі!».
Але чуткі — як чуткі: пранесліся й сціхлі. Што там каму чужая болька? Свайго ўсяго хапае... Слоў няма — шкада хлапца, але Лявонавічу, можа, так і трэба — скнара, жлоб.
Ішлі дні, тыдні, месяцы,— ды што там «месяцы»? — прамінуў не адзін ужо год, і хваля забыцця ііраглынула людскую памяць пра Лявонавічавага сына. Яе засмактала штодзённая турбота пра сваё. Чужая журба — не журба.
Ды не пакідала тая журба Лявонавічаву хату. Ягоная хата й так была як наводшыбе, а цяпер як бы аддзялілася яшчэ болей, адасобілася, замкнулася ў сабе самой, у сваім горы і засмучэнні. Ейныя жыхары выглядалі цяпер як адкінутыя, выселеныя, сталі быццам чужымі. На хату Лявонавіча глядзелі цяпер як на адарваную часціну ад цэлага. Калі Лявонавіч прыходзіў на агульны сход калгаснікаў, пачуццё адчужанасці яшчэ больш узмацнялася: яму здавалася, што ён лішні, што ён не свой, што ягонаму ropy пе спачуваюць, а радуюцца ў душы. Аднойчы, будучы па сходзе, Лявонавіч захацеў прылюдна папрасіць старшыню, каб ён вызваліў яго ад касы, не можа ж ён дзень у дзень хадзіць з касой, у той час як маладзейшыя і дужэйшыя за яго цэлымі днямі лынды б’юць і ім яшчэ налічаюць за адзіп дзень лындаў паўтара, a то й два працадні. Старшыня не ўзлюбіў гэтага і ў злосці пекануў Лявонавічу:
— Масей, не забывайся, дзе твой сын!
Больпіага болю старшыня не мог прычыніць Лявонавічу. Лявонавіч пакінуў калгасны сход, паніклы, з слязьмі на вачох. Ён зарокся пе хадзіць на сходы.
Сум, журба, жаль, усведамленне сынавых пакутаў, страх за ягонае жыццё неўпрыкмець апусташалі душу Лявонавіча, з’ядалі яе. Лявонавіч не мог перажыць, не мог пагадзіцца з думкай, што сына няма, і тым больш не мог змірыцца — што нічога не чуваць пра яго. Лявонавіча пужала невядомасць. Бясконцае чаканпе нейкіх — хутчэй за ўсё нядобрых — навінаў, страх перад імі трымалі Лявонавіча ў заўсёдным неспакоі і напружанні. Часта яму здавалася, што сын недзе тут, некуды пайшоў і хутка вернецца. Ён адкляпаў яму касу, і яны йдуць разам касіць у Супырыцу. Па дарозе сын расказвае яму, што ён нідзе й не быў, што ён свабодны і йдзе во разам з ім — пяма чаго смуціцца і плакаць. Рады Лявонавіч просіць Маланню згатаваць ім, як прыйдуць з працы, сытную вячэру. А то ў нядзелю сядзяць яны за сталом, абедаюць, сын курыць сам — не хаваецца ўжо, дарослы,— і частуе яго, бацьку, папяросамі з прыгожай каробкі,— ён прывёз з Мінска цэлую тузіну такіх каробак. Кураць вось так, гавораць. Ён дзівіцца, што сын гэтак шмат ведае пра ўсё — што значыць вучоны чалавек! Бацьку вялікі гонар. Распіваюць з ім паўлітра, і маці не пярэчыць, яшчэ й падкладвае закуску. Ды хутка Лявопавіч ловіць сябе, што ўсё гэта толькі ўява, што ў сапраўднасці сына няма, і пустка ў душы яшчэ даймае больш. Яшчэ з большай сілай апапоўваюць ім несціханыя, неадступныя, у змрок ахутаныя думы.
КНІГІ ОНЛАЙН
