Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
Крадучыся, падышоў да дзвярэй. Замёр. Ціха стукнуў. Прыслухаўся. Маўчыць. Яшчэ раз — нешта рыпнула. Але ніякага адказу. Прастукаў дробненька яшчэ. У стуку — просьба, хаценне. Чуе — злазіць з ложка. Тупае. Падыходзіць да дзвярэй. Пытаецца: «Хто гэта?» Адгукніся — не адчыніць. Стукнуў япічэ, ужо больш настойліва. He можа ж быць, каб яна не адчыніла. Яна ж не ведае, хто. Усё ж яна спадзяецца на некага. Нашто ж бы яна пераходзіла ў клець? Пераходзяць жа, каб некага ўсё-ткі пушчаць.
Мікола мармыча, каб не пазнала, шэпча, просіцца.
Адкладае засоў. Адчыняе. А яму гэта й трэба было — ён ужо ў клеці. Яна некуды адскочыла. Цямнота — не відаць, дзе яна. Ушчыркнуў запалку — седзячы на ложку, паспешпа накідвае на сябе сукенку. Кідаецца да дзвярэй — хоча выскачыць. А ён за яе. Нясе на ложак. А яна ў плач. Малоціць яго нагамі. «Не бойся. Я цябе не зачаплю. Прабач мне ўчарашнюю дзікасць». А ў самога іншае наўме: «Можа, як прылашчу, і ляжам мірна». Ад яе йдзе п’янкая пахнасць, пекранутая свежасць. Ён чуе дрыготкасць ейнага цела. У яго нястрымная да яе цяга. От бы зваліў і прысмактаўся. А яна ўсё не сціхае, калоціцца, як птушка ў сіле. Просіць: тПусці!» I яму шкада яе. Да яго пачала варочацца цвярозасць. Выпусціў яе з сваіх рук, і яна памкнулася зноў да дзвярэй. Ён сілай усадзіў яе побач сябе на ложку, трымаючы яе за плечы. Перастала ўсхліпваць, супакоілася. Падумаў — пайшло па лад. Хацеў сказаць ёй нешта самае прыгожае, ды не сумеў — муцілася ў галаве ад хаценпя авалодаць ёю. Маўчаў. Між-
волі туліўся да яе, а яна наадварот — тапоршчыцца, супраціўляецца ўсёй істотай. I ён зразумеў, што ўсё — надарэмна. Узняўся — хацеў пайсці. А яна: «Мікола, пе гневайся на мяне, што я такая. Прабач».
У гэтых словах Мікола адчуў такую дабрыню, такую ласку, такое спачуванне да яго, што ягонае сэрца зайшлося ад шчымлівага болю і адначасна ад нейкай вялікай любасці да яе. Гэта было для яго ўзнагародай за ўсе ягоныя мукі. Мікола праняўся яшчэ большай шчырасцяй да яе: «Якая яна залатая!» I ад таго, што яна такая добрая, любая для яго, Міколу забірае рэўнасць: каму яна дастапецца, такая добрая, пяшчотная?
Мікола ўсё-ткі знайшоў сілу ў сабе пакінуць яе. У заходлівасці сэрца, у раздвоенасці душы выйшаў з клеці. Пайшоў у свой пасёлак за Мокрым, празваны Камунай.
Дуся зачынілася зноў і лягла, але заснуць ужо пе магла. «Хто яму сказаў, што я ў клеці? Я нікому не гаварыла. Мпе хацелася выйсці з хаты, як і ўсе выходзяць. Выйсці — у гэтым ёсць нешта цікавае, нейкая тайна, нешта невядомае. Што сустрэпе цябе? Гзта ж першы крок у тваім выхадзе, пясмелы крок, але і адважны. Выйсці з хаты — гэта як выйсці ў жыццё. Выйсці насустрач жыццю. Кінуць яму выклік. Усё роўна як сказаць яму: «Я іду. Я гатова. Я аддаюся табе. Я твая. Але ці гатова я? I як бы нехта ўнутры мяне: «Гатова!» Але я баюся гэтага голасу, такога падмапнага і здрадлівага. Я ўжо была гатова. I як гэта ўсё абярнулася! Так, ён адчуваў, што я была гатова і хацеў узяць мяне як гатовую. Без усякай асцярогі. Няўжо гэта так бяруць? Няўжо гэта так сустракаюць твой выхад? Тваю гатовасць? У гэтым таямніца выхаду? Няма нечага болып звабнага? Гэтак усё проста? Толькі гэта, і ўсё? Мікола хацеў толькі гэтага? I я адштурхнула яго. Можа, гэта была памылка з майго боку? He буду я каяцца? Прыйдзе ён зноў?
Свет звабнасці пачаў даўно мяпе трывожыць. Я пачала разумець гэта толькі цяпер. Тады ж, у маю гусіную пару, мне было проста добра, прыемна, і ўсё. Тады мне было прыемна, што ён глядзіць на мяне, гаворыць са мною. I мне сумна было, калі я не бачыла яго. Калі ён не стаяў на мосце або калі я пе бачыла яго, як чытаў, лежачы ў траве ля рэчкі. А найболей, калі ён сядзеў у нас са мною за сталом, гэтак блізка, што ад той блізіні мне было млосна, сэрца знывала ў салодкай стоме. Дзіўна, пры ім я заў-
сёды хацела быць у лёгкай сукенцы і абавязкова, каб мае рукі былі голыя. А калі чыталі, схіліўпіыся над кніжкай, я хацела, каб мой локан дакранаўся да яго твару. Мне было прыемна ўсякае ягонае датыкненне, такое далікатнае, лёгкае, узварушлівае. Сапраўды, я баялася грому. Баюся і цяпер. Але тады... тады я хацела, каб ёп мяне суцяшаў, каб ён падышоў да мяне. I ён падышоў. А я накрылася. Я хацела, каб ён раскрыў мяне і ўбачыў мяне, якая я прыгожая. Я хацела нават, каб ён лёг каля мяне, мне было б тады сцішна і прыемна, і я пе чула б тады грому. Ён не лёг каля мяне, і я ўскочыла тады яму на рукі. Як гэта было добра! I я хацела, каб ён заставаўся ў нас, жыў у нашаіі хаце. Помню-помню маю гусіную пару, незвычайную. А брацікава вяселле... Я ўсё бачыла тады. Як ён пайшоў з ёю. Я пабегла за імі. I знайшла іх... у кустох. Чаго яны хаваліся? I што яны рабілі? Яна, тая другая, была гатовая^ I ён браў яе? Гэтак як хацеў узяць мяне Мікола? Я магла гады забіць тую жанчыну. Яна адбірала ў мяне яго. Але дзе яна дзелася? Я не бачыла яе. Куды яна знікла? Ад нейкай уявы таго, што яны там рабілі, па ўсім маім целе прабегла дрож, скаланула мяне ўсю, тое, невядомае, таямнічае, што было ў іх там, завалодала мною нагэтулькі, што калі ён ужо ўцякаў ад яе, я, ідучы яму напярэймы, скочыла яму на грудзі, каб ёп схаваў мяне ў сабе, так, як тую жанчыну, каб я была з ім, як адно, каб мяне ён нёс некуды.
He пушчала мяне маці ў клець. Прасіла. Маліла. Але я выіішла. Я хацела чамусьці выйсці ў суботу. Пад нядзелю. Я хацела, каб гэта было як свята. А свята не наступіла. Можа, яшчэ яно будзе?..»
Змора, уяўленні перамаглі Дусю, і на світанні яна заснула глыбокім сном.
У калгаснай канцылярыі, што насупраць Лявонавічавай хаты — граюць. Нядзеля, і старшыня дазволіў моладзі танцы, тым болей што пагода дрэнная і сепа зграбаць яе пашлеш яе. Танцы ў канцылярыі — адзіным прыгодным для гэтага будынку — пачаліся яшчэ папаўдні і зацягнуліся аж да вечара. Дуся думала, пайсці ёй на танцы ці не і, урэпіце, вырашыла пайсці. Па-святочпаму адзелася і рушыла. Калі яна ўвайшла ў канцылярыю, на сярэдзіне залы пабачыла Лявонавіча, абступленага з усіх бакоў моладдзю. Гармонік не йграў, у бубен не білі. Стаяла за-
тоеная цішыня. Лявонавіч — відаць па ўсім, падвыпіўшы — трымаў у руках газету. Моладзь ужо ведала — не раз япа бачыла яго тут з газетай — што Лявопавіч мае нешта сказаць, як заўсёды,— нешта надта смешнае ці — калі пра сыпа — надта журботнае, жаласлівае. Лявонавіч просіць моладзь не крыўдзіцца на яго, няпрошанага госця, што ён сваім прыходам перапыніў усю іхную «музыку». Гаворыць, што ён доўга не будзе тут. От, учуўшы музыку, не ўцерпеў і прыйшоў аддаць чэсць. Адразу ж і пойдзе. Скажа толькі якое слова. He будзе ім заміпаць. Стаіць, ссівелы і засмучаны. Нясмелы, хвалюецца, быццам не ведае, з чаго пачаць ці саромеецца той увагі, якую ён тут напаткаў. Паднёс блізка да вачэй газету — дагары, загалоўкам уніз:
— Тут во ў мяне свежая газета. Палучыў з Мінску. Краска яшчэ не высахла. Калі дазволіце, дык прачытаю вам пра тое, што ў свеце праісходзіць і як нам у тым свеце вядзецца. Дык вы гатовы?
— Гатовы! Гатовы! Чытай, Лявонавіч!
— Дык, ва-первых,— міжнароднае палажэнне. Нападзець Гітлер па Сталіна ці не? Нападзець! Стаіць чорным па беламу. Вялікімі буквамі. Хто ўмее, той можа прачытаць сам. Я ж чытаю для тых, хто не ўмее чытаць. Ага, нападзець. Але стаіць вапрос, хто каго пабядзіць. Гітлер Сталіна ці Сталін Гітлера? X газеце стаіць, што пабядзіць Сталін. Гіра другую вазможнасць тут маўчаць. Ну вот. Я прыйшоў да вас сюды не сам. Мяне прыслалі Касцюковічы — раён. Загадалі правесці з вамі бяседу. Сам палітрук загадаў. Ён сказаў: «Лявонавіч, ты добра знаеш там сваіх людзей, разам з хлопцамі і дзеўкамі, ведаеш усё пра іх, нават, чым яны дышуць (а я, яіі-богу, не ведаю, чым вы дышаце). Сратва гэта (ён так і пазваў вас) таўчэцца ж у цябе пад посам (гэта ён так таму, што я вас у вакно бачу, як вы тут перад клубам гуляеце і ўсё такое), дык, кажа, каму ж, як пе табе, наставіць яе, сратву гэту, на пуць ісцінный. (Гэтага ў газеце няма. Гэта ён мне так гаварыў.) Паглядзім, што піша газета далей.
— Лявопавіч, досыць нра вайну. Вычытай нам, што піша газета пра твайго сыпа.
Лявонавіч змоўк. Стаяў і нічога не гаварыў. Толькі глытаў сліну. Худы яго кадык спазматычна рухаўся, выпіраў скуру. Вочы блішчэлі — у іх туманіліся слёзы. Ды Лявонавіч перамог сябе, адказаў таму, хто прасіў яго вычытаць пра сына:
— Пра ета ўжо на другім баку газеты. Там усё сказана. I пра майго сына.
Лявонавіч пачаў шукаць тое месца ў газеце, дзе, ён казаў, напісана пра яго сына. Разгарнуў газету на ўсю шырыню, закрыўшы такім спосабам свой твар. Слабым голасам пачаў «вычытваць» пра свайго сына:
— Прайшло ўжо пяць год, як яго забралі. Ета цяпер ён дужа далёка. На самай Калыме. Ета яшчэ далей, як Амур. Ета за Амурам. У газеце во стаіць, што ён гукае нас адтуль, але яго голас не даходзіць сюды — далёка. Просіць, каб яго выручылі. Але голас яго разбіваецца аб скалы. Вяртаецца да яго назад водгуллем. У тым водгуллі ён чуе не свой, а нейчы іпшы голас: «У-у-у-у. Гу-гу-гу-гі. Жы-жы-жы. У-у-а-а-а. Памрэш тут. Ніхто цябе не пачуе. Ніхто не будзе ведаць, дзе ты падзеўся. У-у-у. У-у-у-а-а». Сын мярцвее ад гэтага голасу. Ён чуе яго і ўначы. He можа заснуць: «У-у-у-у-а-я-я-я». Раніцою тое самае: «У-у-у-уа-я-я-я-жых». Сын бяжыць на гару — можа, адтуль яго пачуюць. Просіць ратунку. Гукае. Ды водгулля няма — голас яго паглынае прастора. Ды сваёю душою я чую тоіі голас сына. Мне няма дзе дзецца. Выбягаю з хаты ўначы. Крычу: «Ратуйце!» Ды ніхто не ратуе. Ніхто нас не чуе. Толькі зоры ў небе пераміргваюцца. А голас яго ўсё носіцца па паверхні зямлі. He сціхае. Я чую яго ўсюды: у хаце, на двары. Што ні вазьму ў рукі, чую яго голас, журботны, адчайны. Лыжку паднясу — і тая крычыць. Во й цяпер, мае дзеткі, прыбег да вас пажаліцца перад вамі, каб вы ўчулі гэты голас-роспач. Ён звернуты і да вас, мае любыя. Паспагадайце яму...
Газета ўпала на падлогу. Лявонавіч ціска накрыў сваімі далонямі вочы і стаяў нерухома ў змярцвенні — плакаў.
Дуся хацела падысці да Лявонавіча, паспагадаць яму, сказаць нейкае слова ўцехі, але не адважылася, чамусьці не магла гэтага зрабіць.
Нехта з хлопцаў падчяў з падлогі газету:
— Вазьмі, Лявонавіч. Калі-небудзь нам прачытаеш пра сына яшчэ.
КНІГІ ОНЛАЙН
