Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
Чым болей Масей Лявонавіч хаваўся, пе казаў праўды, тым больш пачалі вяскоўцы верыць, што з ягоным сынам здарылася нешта сапраўды нядобрае. Нават вокны ў хаце Масея Лявонавіча сведчылі пра тое — на іх лёг цень пахмурнасці і журботнасці. Праходзіш вуліцай — бачыш, што хата не тая — сшупуленая, зморшчаная, апусцілася на адзін зруб ніжэй.
А бывала, што Масей Лявонавіч не верыў пісьму AranKi. «Можа, гэта злы жарт. Падвох». I ў яго ўзнікалі розныя здагадкі і меркаванні адносна сына, ён нават дапускаў, што нічога кепскага з сынам не здарылася. «От, можа, чым заняты пільным. Можа, й загуляўся. Спахопіцца — дасць знаць пра сябе».
Але Масей Лявонавіч ведаў, што гэтым ён толькі сябе падманвае, што па самай справе яго напаткала няшчасце,
самае вялікае гора, якое толькі можа напаткаць чалавека.
Ішлі дні, тыдні, месяцы, а ад сыпа ўсё пс было ніякіх весцяў, і Масей Лявопавіч вырашыў паехаць у Мінск, даведацца асабіста пра лёс свайго сына. Малання сабрала яго ў дарогу. Брыгадзір пе даў капя, і Масей Лявонавіч пайшоў на станцыю пяшком. Адгакаў трыццаць вёрст. Купіў білет. Сеў на поезд. Паехаў.
А тут на падваконнік паклаў паштар пісьмо. Пісьмо ад сына. Дар’я чытала яго і плакала. Чытала і плакала. Маці слухала, але быццам не ўспрымала чутага, ці не разумела, і каб не слёзы, што самі цяклі з яе вачэй, можна было б падумаць, што яна нежьцвая і што тое, што было ў пісьме, яе не тычыцца. «Не можа быць, каб сын так пісаў». Настолькі гэта певерагодна, пезвычайна. Строй, гучанпе пісьма не тое. He тыя словы.
«Дарагія мае маці, бацька, сястра!
Ведаю, здагадваюся — даўпо чакаеце ад мяне пісьма. He было такога, каб я гэтак доўга маўчаў. Шкадуючы вас, пе хацеў вам пісаць. He падумайце, што са мною сталася нешта безнадвейна дрэннае. Я здаровы, жывы, і нічога мне не бракуе. Я не галодны, сыты, адзеты. Бялізны, што ты мне, маці, надавала перад ад’ездам, хопіць надоўга. Добра й тое, што ты ўгаварыла мяне ўзяць з сабою цёплае паліто. Яно мне дужа ў нагодзе. Табе, сястрыца, дзякую за ручнікі, вышытыя табою. На іх пеўнікі сапраўды, як жывыя, проста гатовыя заспяваць. Цешыць гэта мяпе вельмі. Мне здаецца, што я ў хаце, бачу, як яны бегаюць па двары. Бацька, ведаю, слухае і не верыць у тое, што я пішу. Думае, што я пацяшаю вас. Можа, яно і так. Я ткі вас трохі пацяшаю. He хачу вас пужаць знянацку. Тут — я так думаю — выйшла непаразумепне. Мяне ўзялі і трымаюць у спраўдоме, па-старому — турма. Але вы не палохайцеся, не тужыце па мне. Я буду выпушчаны з спраўдома. Закончу сваё навучанне і вярнуся да вас. Невіпаваты ж я. Ты, бацька, не сярдуй, што я пе паслухаўся цябе. Шануй сваё здароўе. Я табе буду ў падмозе. Пойдзем яшчэ разам з табою касіць. He аддавай нікому мае касы — спатрэбіцца.
Ну што яшчэ вам напісаць? Пэўна, здзівяцца нашыя, як даведаюцца, што я ў спраўдоме-турме. Казаць, дзе я, ляма патрэбы, але ж усё роўна даведаюцца. Гэтага не схаваеш. He крыўдуйце на мяне. Прычыніць бяды я вам пе хацеў, і вы надта не бядуйце. Усё неяк уладзіцца. Я вам буду пісаць, але, можа, не так часта, і ў выпадку доўгай пячут-
насці пе турбуйцеся — гэта пе будзе азначаць, што мпе дрэнна або што мяне пяма ўжо на свеце. Я прыйду да вас, і мы ўсе пабачымся. Толькі не трэба сумаваць па мне. Асабліва ты. маці, не будзь мне такой гаротнай. Ад усведамлення, што ты не будзеш такой, мне будзе куды лягчэй.
Заставайцеся здаровы. Да пабачання. Абнімаю вас крэпка. Цалую. Ваш Мікола».
Масей Лявонавіч вярнуўся з Мінска з нічым — пра сына ёп нічога не даведаўся. Ён пе мог справіцца ў горадзе з цяжкасцямі: не мог знайсці месца пераначаваць, затрымацца, пе ведаў, з чаго пачаць пошукі сына, да каго звярнуцца. Ён кінуўся з хаты ў дарогу, добра не падумаўшы. як след пе падрыхтаваўшыся — кінуўся ў дарогу з болю і роспачы. Масею Лявонавічу паказалі ў Міпску турму, але там ёп пічога не даведаўся, з ім нават не хацелі гаварыць. Нейкая з жанчынаў, што стаялі з перадачамі ля варот, парадзіла яму звярнуцца ў НКВД, але ён нават добра не ведаў, што гэта такое. Усё ж ягоны язык дапытаўся. дзе было тое НКВД. Зпоў жа і там яго не дапусцілі да «начальпіка», якога ён патрабаваў. Калі ён сказаў, іпто хацеў бы дазнацца пра свайго сына, ці ён у іх, ён пачуў. што ў іх пе толькі сыпы, а й дочкі. «Калі ваш сып у нас, вас павядомяць. Паязджайце дахаты, бацька».
Масей Лявонавіч хацеў яшчэ зайсці ў іптэрнат, дзе жыў сып — можа б, там што сказалі — але ў яго не было адраса. He ведаў, куды падацца яшчэ. Грошы канчаліся, і ён не мог больш заставацца ў горадзе. Павярнуў дахаты. «Каб я быў граматным, дабіўся б. Зарэзала мяне мая слепата».
Пісьмо сыпа, якое лму чытала дачка некалькі разоў, пераканала яго канчальна, што ўсё скопчана і што трэба смела глядзець праўдзе ў вочы. Масей Лявонавіч ужо пе таіўся, гаварыў, што сыпа ткі пасадзілі, надаваў гэтаму факту пейкае асаблівае значэнпе, даваў зразумець, што абы-каго не саджаюць. «Мой жа сып не ўкраў і не ўбіў. Дык за што яго тады пасадзілі? Падумайце! Разважце! Я газетаў не чытаю, але ж мы чулі ўсе — пасадзілі вупька якіх людзей. Усіх, хто ў пачоце ў Леніпа быў, хто стаяў за людзей. Да аднаго — усе вялікія галовы. He, дурняў пе садзяць».
Масея Лявопавіча падтрымліваў такі ход думак, яму як бы стапавілася лягчэй ад усведамленпя, што «абы-каго не садзяць», што ягопы сып палежьгць да такіх людзей, што «стаялі за людзей».
У Масея Лявонавіча з’явіўся нават гонар за сыыа, з’явілася зразуменне ягопай годнасці. «Піша ж. У газетах яго імя стаіць. He піша ж ён супраць людзей, а за людзей. Дык, можа, за ета яго й пасадзілі?»
Боль за сына, аднак, ад такога ўсведамлення не сціхаў, рабіўся яшчэ больш пякучым — марпуецца ж ні пра што ні за што чалавек.
Старшьшя калгаса, брыгадзіры, здавалася яму, глядзелі на яго цяпер іншымі вачыма — ён як бы вырас у іхных вачох, набыў большую вагу. Аднак вонкава ставіліся да яго нязменна, па-рапейшаму — пасылалі на агулыіыя, не самыя лёгкія работы. Як быў, так і застаўся ёп для іх — касцом.
Масею Лявонавічу і Маланні, а таксама й дачцэ людзі выказвалі сваё спачуванне — адныя шчыра, спагадна, іншыя — каб захаваць толькі звычай: спагадаць чалавеку ў няшчасці. Адно было відавочна — арышт Масеевага сына быў для ўсіх неспадзеўкай, успрымаўся як няшчасце для чалавека, пагатоў такога маладога. Але людская спагада яшчэ больш вярэдзіла душу, выклікала яшчэ большы жаль. Спачуванне даводзіла Малапню да слёз, дарма што яна глытала іх, каб не паказацца перад людзьмі такой слабай.
Што сына цяпер няма ў хаце — гэта не ўпершыню. Гэта было й рагіей. Але цяпер ягопая адсутнасць адчувалася асабліва. Пра адсутнасць сына ў хаце сведчыла ўсё: стол, дзе ён не сядзіць, пасцель, дзе ўжо ён пе спіць, кніжкі на паліцы, да якіх ён не дакранаецца, забыты галыптук на цвічку, фатаграфіі ягоных сяброў, што вачыма са сцяны шукаюць яго, нават само паветра ў хаце здаецца болып разрэджаным.
Дасюль, калі не было сына, ён усё роўна як быў. Ён прыязджаў на канікулы — на Каляды, а потым на цэлае лета. Ягоная прысутнасць ніколі не канчалася. У хаце быў ягоны дух. Цяпер такога адчування няма. Прысутнасць яго скончылася. Без яго апусцела не толькі хата, a й панадворак: ён не коле там дроў, не пілуе з бацькам на сталюзе дошкі. Нідзе не чуваць ягопага голасу.
А то ў пядзелю глядзіць Масей Лявонавіч у вакно: насупраць, праз дарогу, ля вясковага клуба тоўпіцца моладзь — хлопцы і дзяўчаты, сынавы равеснікі. I сярод гэтага гурту няма сыпа. Яны жартуюць, смяюцца, танцуюць, весела праводзяць сваю маладосць. Ах, лепш бы гэтага не бачыць— чыстая пакута!
He раз змяніліся поры года, наступіла вясна — каторая гэта ўжо? — а сына няма. He прыехаў і гэтай вясною ла канікулы. Нават не прыслаў пісьма. Праўда, гаварыў жа, што часта пісаць не зможа, што калі не будзе доўга ад яго пісем, дык гэта яшчэ не будзе азначаць, што з ім кепска. Але ж, напэўна, кепска, што дасюль ні слоўка няма. Казаў, што выпусцяць, разбяруцца. Вось і разабраліся — ні слуху ні духу.
Апусцеў мост над рэчкаю Свінкай. На ім не відаць Масеевага сына. Унізе, над самым мостам, дзе глыбей, боўтаецца, як і раней, дзятва — дае нырца, выплывае наверх, пырскаецца. Загарэлая, вылазіць на бераг, каб пагрэцца на сонцы. Але ўнізе, там на поплаве, не пасуцца ўжо гусі і не відаць іхнай пастушкі. Хіма гаворыць, што Дуся ўжо завялікая, каб хадзіць з хварасцінаю за гусямі. Дуся ўжо блізка нявесты, гаворыць Хіма. На яе ўжо хлопцы заглядваюцца. Ёй трэба вучыцца вышываць, а не гусей пасвіць. Чатырнаццаты годзік мінае. Ладная ўжо дзеўка і саромеецца з гусямі быць.
Хіма наводзіла спраўкі пра Масеевіча. Нічога не чутно пра яго.
— Ах, як шкада хлапца! He коціць ужо з горкі, не вітаецца. Няма. У хату ўжо не забяжыць. Хліпцеў ён па нашай Дусьцы. Дый і яна... не можа забыць яго. Вунь усё нешта піша. He паказвае, хаваецца. Ды ад мяне не exaBaera — усё бачу. 3 свайго хавала дастае фатаграфію — углядаецца. A то нешта чытае ў кніжачцы. Шэпча. Ты, стары, усяго гэтага не бачыш. А я бачу. He смейся, у іх была ўжо любоў. Млеў ён па ёй, і яна. Нясмелая, малая, а ўжо чула яго, ліпла. Ды ён чэсны хлопец. Я давярала яму Дуську. Падрасце, думала,— ііявеста будзе для Масеевіча. Яна ж у нас удалася — прыгожанькая. Уся ў мяне. He лыпай — чаго ты? 3 іх была б добрая пара. Ён браў бы павукай, а яна — хараством сваім.
— Балбочаш ты й сама не ведаеш што. Пустое мелеш. Вярзеш вярзёнку. Такая ты з ёю красавіца! Невядома яшчэ, што было б з гэтай красы. Ужо было й да грэху недалёка — бачыў, прыкмячаў. Добра, што ён совесны хлопец. У іншага яна ўжо спяклася б. Ліпла ж. А ты хоць бы што. Яшчэ й патурала. Канешне, шкада хлопца. Да душы быў ён мне. Ды вось насцігла яго няшчасце — гавораць, ужо засудзілі і некуды далёка выслалі.
— Крый ты Божа! А я ўсё думала — вернецца скора. Ці ж яго ёсць за што судзіць. Вот свет настаў!
— He ойкай. I з дачкой памалу. He пры ў нявесты.
— Трэба ж думаць і пра ета. He за гарамі яно. Душа мая чула... я пра Масеевіча. Я табе й не расказала, як ён адыходзіў ад нас... паследні раз... як ты быў у Касцюковічах. Гаворьгць, яму пара ў дарогу эбірацца, а я не ведаю, пра якую дарогу ён гаворыць. Спяшаўся, а ўсё не мог выйсці. Прывязаны быў ён да пас, да нашай Дуські. Прычгаў жа з Касцюковічаў... Кінуў цябе. Бягом прыбег. Сваю хату мінуў. У нашу прыляцеў. Мы вячэрылі якраз. Я ўсадзіла і яго. Яны сядзяць абодвы... ну ведаеш — дупіа радуецца. Люба паглядзець, згодныя такія. Адно адным не налюбуюцца. Вось жа сядзяць, а тут — як гокне! Як удаІрыць! Яшчэ і яшчэ! Вокны ў сіняй схватцы закалаціліся. Вогненная кацёлка па двары пакацілася. Зашыпела... Сціх як бы ўжо й гром. Ды зноў як гокне — у саменькі вугал. Дуся за шырму хавацца. 3 галавой накрылася. Гукае мяне. Я не пайшла. Масеевіч пайшоў. А тут зноў... і яна яму на рукі... так, як, бывала, к табе. Уся збялелая... Толькі ў яго на грудзёх сціхла... Нам адным страшна было, і я Масеевіча не пушчала з хаты — куды ж у такую гразу... А ён і сам, бачу, гатовы застацца ў нас... Шкада мне яго... He хацеў ён ісці... Дождж сціх і ён, не хочучьг, пайшоў... I от яго цяпер няма... Збіраўся ў дарогу... і, вот табе, якая дарога. Ты слухаеш мяне?
КНІГІ ОНЛАЙН
