Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
— Ты ж прыязджай... пішы... не забывай нас... глядзі за сабою. Калі што трэба табе, мы прышлём.
— Маці, не марудзь. Конь стаіць.
У сенцах бацька абняў мяне. Апрача ягонага «глядзі ж», ёп, унутрана ўзрушаны, больш нічога не мог сказаць.
Выйшлі з сяпец на двор. Бацька палажыў плашмя чамадап па калёсы. Накрыў яго свежаскошанай травой. Сястра накінула яшчэ наўзверх саматканую ў узорах пасцілку — гэта як сядзенне для мяне. Мне трэба ўжо садзіцца на калёсы. але я маруджу. Выязны скоса пазірае на нас — хто тут сядзе і ў чые рукі трапяць лейцы. Ды час быў рушыць, і сястра заняла месца ў перадку — яна павязе мяне на станцыю. За варотамі я скочыў на калёсы і, калі азірнуўся,— пабачыў маці з хусткаю ля вачэй, а побач яе, ніжэйшага за яе, згорбленага бацьку. Яны ўсё стаялі, пакуль мы не павярнулі да коўратаў, да выезду з вёскі. Я перажываў — засмылела сэрца, што не абняў, не прытуліў на развітанне маці, не дакрапуўся, не пагладзіў яе ссівелых валасоў.
Ля коўратаў — бачу — цэлы натоўп, пярэсты, ажыўлены, пераважна жанчыны, дзяўчаты, дзеці. Гэтыя апошнія, як птушкі, абселі зачыненыя коўраты, нікога не пушчаюць. Іншыя стаяць па абодвух бакох вуліцы, нечага чакаюць. Сястра здагадалася (а мо й ведала), што гэта — провады.
— Цябе прыйшлі праважаць,— сказала, і ў ейным голасе я пачуў засмучэнне.
Як толькі пад’ехалі да коўратаў, дзеці саскочылі з іх і, як саранча, абляпілі калёсы. Дзяўчаты, свае, з якімі я разам працаваў, у тым ліку і Агапка, загарадзілі нашаму выязному дарогу, спынілі яго:
— Ходу няма. Коўраты зачыненыя. Хочам выкупу. Так не выедзеш.
Смяюцца.
На самай справе ніякага выкупу не просяць, а даруюць мне на дарогу новенькі ручнік, з прыгожа вышытымі на ім заблаццю словамі: «Не забывай нас».
У гэтым усё: і павага, і спагада, і шчырасць, і замілаванне, і нешта невымоўна макранскае — бяда.
Сястра і я, мы злезлі з калёсаў. Са мною пачалі прашчацца, жадаць мне шчаслівай дарогі. Некаторыя з жанок, развітваючыся, слязіліся. Дзеці, абступіўшы, трэслі мяне, як свайго, за рукі, прасілі мяне прыязджаць да іх у школу настаўнікам, іншыя ж — скласці пра іх які-небудзь вершык.
Смела падышла Агапка. Абняла. Пацалавала.
— He забудзь жа, што прасіла. I пішы!
Нахапіўся аднекуль — тут як тут — брыгадзір, з бутэлькай і дзвюма чаркамі ў руцэ. Наліў сабе. Паднёс мне:
— Па аднэй, браток! На дарогу! За дружбу! За свойскасць! I на памяць. Трымайся!
Парожняй чаркай пакружыў над сваёй галавой і, смеючыся, ужо да дзяўчат:
— А вам у рот і не папала, трэба было шырэй разяўляць!
Дзеці ўжо адчынілі коўраты — даюць нам дарогу. Выязны рвануўся, але сястра, нацягнуўшы лейцы, супыніла яго. Я скочыў на калёсы. Лейцы адпушчаныя, і выязны, застаяўшыся, пайшоў поўным ходам. Ззаду засталіся рукі, хусткі, што няспынна нам махалі ўслед.
Спушчаемся на мост. Унізе, на поплаве, Дуся з гусямі. Глядзіць на нас. Я не ведаю, ці падыдзе яна. Прашу сястру супыніцца. Збягаю з адхону наніз. Дуся разумее, ведае, што я ад’язджаю. Хоча ўсміхнуцца. Я падаю ёй руку, гавару, што мне не хочацца ад’язджаць, а яна:
— Але ты казаў, што табе трэба. Ты ж прыедзеш назад?
ЧАСТКА ДРУГАЯ
Ішоў дзень за днём, месяц за месяцам, а пісьма ад сыпа няма — як у ваду кануў. Кожны дзень, прыйшоўшы з працы, Масей Лявонавіч правяраў падваконнік у сенцах, ці не паклаў туды, як звычайна, паштар пісьмо. але падваконнік пуставаў, і, засмучаны, Масей Лявонавіч уваходзіў у хату як не свой. Пытаўся яшчэ ў Маланні, сваёй жонкі, можа, япа ўзяла, прыйшоўшы з працы раней. A то, здаралася, Масей Лявонавіч перапыпяў на вуліцы паштара, пытаўся, можа, як завалялася сынава пісвмо ў ягонай, як кавальскі мех, губатай скураной сумцы. Паштар ласкава ўсміхаўся, спачуваў старому, суцяшаў, што не сёння. дык заўтра, а пісьмо прыйдзе, трэба толькі ўмець чакаць.
Ішлі дні, тыдні, месяцы, паштар мінаў хату Масея Лявонавіча, пісьмаў на падваконніку ў сенцах не клаў. У Масея Лявонавіча запала падазрэнне: пісьмы затрымліваюцца ў сельсавеце і яму пе перадаюцца.
— Ведаю я гэтую банду,— жаліўся ён сваёй Маланні.
Малання яму нічога не адказвала — што ёй тая «банда»? Сэрца яе чула, яшчэ калі яна выпраўляла сына ў дарогу, што з ім нешта станецца. I от яно, відаць, сталася.
Масей Лявонавіч стаяў у нядзелю каля сельпо, цікаваў на фіпагента, свайго сваяка,— ці не ведае той што-небудзь пра сына. Калі Масей Лявопавіч улучыў момант і запытаўся ў яго, фінагеігт адказаў:
— Што пьггаешся? Я казаў яму... Няма чаго цяпер пытацца...
Сказаў і падаўся ў сельпо.
Пытаўся Масей Лявонавіч і ў Вяркеева, думаў, можа, яму сын напісаў — дружылі ж. Вяркееў як бы й паспачу-
ваў Масею Лявонавічу, але ўжо сам запыт, як відаць было, Вяркееву не спадабаўся.
Негаваркі наогул Масей Лявонавіч зрабіўся яшчэ больш маўклівым. Толькі часцей пачаў брацца за свой кісет — дастане з яго табаку, скруціць папяроску, выкрасіць крэсівам агонь, прыкурыць, зацягнецца. Свой кісет ён заўсёды трымае за поясам, нават і тады, калі працуе. На перапынках, калі брыгада, лежачы на пракосах, адпачывае, Масей Лявонавіч, згорблепьг, сядзіць дзе-пебудзь паводдалі, часцей пад дрэвам, апіраючыся на яго сваёю зморапай спіною. У мужчынскіх жартах удзелу не бярэ. Мужчылы дзівяцца, ад чаго Масей Лявонавіч гэтак перамяніўся. Пад’ялдыкваюць, пытаюцца, можа, Малання разлюбіла. Масей Лявопавіч маўчаў — кепікі да яго по даходзілі. A то, пакінуўшы жарты і пад’ялдыкванне, пыталіся — ужо сур’ёзна — што піша з Мінска сын. Масей Лявонавіч не прызнаваўся, што пісьмаў ад сына няма, адказваў гэтак, быццам ён і атрымлівае:
— Што піша? Жыў, здароў. I ўсё.
He было такой почы, каб не сіііў сына. Сын стукаецца ў дзверы, каб адчыпілі яму, пусцілі ў хату. Масей Лявонавіч падбягае да дзвярэй, хоча адчыпіць, ды не можа адсупуць зялезны завал — цяжкі. Б’е кулакамі. Кліча па данамогу Маланню. Але дзверы не паддаюцца. Сын жа плача па той бок дзвярэй, гаворыць: «Вы пе хочаце мяне пусціць. Вы не любіце мяне. Дык я й пайду ад вас». I япы чуюць ягопыя крокі, як ён адыходзіць. Просяць вярпуцца. Але крокаў болып яе чуваць, і япы, балесныя, бездапаможныя, не ведаюць, што рабіць, пачыпаюць сварыцца, упікаць адно аднаго за няўдачу.
Ішлі дні, ішлі месяцы, і ў нейкі дзень паштар паклаў па падвакопнік пісьмо. Масей Лявонавіч, заўважыўшы, баяўся браць яго ў рукі, нібы яно магло абпячы. Нёс у хату асцярожна, баяўся пакамечыць. Палажыў на стол. He адкрываў. Прачытаць яго ён усё роўна не можа — з такой мудрасцю ён пе спазпаўся. Трэба чакаць, пакуль прыйдзе дачка — адзіпы, што заўстаўся ў хаце, грамацей. Масей Лявонавіч усё-ткі не ўцерпеў — адкрыў і быў надта здзіўлеіны: у канверце быў усяго маленькі лісток, спісаны толькі з аднаго боку. Паклаў назад у канверт — да прыходу дачкі.
Дачка з маці прыйшлі з поля пазней як звычайна,— дажыналі сваю, адмераную брыгадзірам, дзялянку.
Дачка, глянуўшы на капверт, дастала з яго лісток і
ледзь паспеўшы схапіць вачыма пекалькі радкоў, кінула лісток на стол — пісьмо было ад Агапкі з Менска. 3 лістка дачка прачытала наступнае:
«Добры дзень, дзядзька Масей Лявопавіч!
He хацела б вас засмуціць, ды дзела не важнае — сын ваш у турме. He знаю, за што. Хадзіла ў інтэрнат, дзе ён жыў,— нічога не дазпалася. He кажуць. Пішу вам, думаючы, што вы не зпаеце яшчэ пра ета. Hi гаруйце, можа, яго яшчэ выпусцяць. Нічога ж ён такога ні здзелаў. Калі што больш разузпаю напішу вам. Сама я вучуся ў цехнікуме. Hi лёгка. Ды самі зпаеце, лёгкага хлеба німа. Перадаю вам і вашай жопцы паклоны і самыя лучшыя прыветы.
Агапка».
...Свет — як праваліўся. Рэчы набылі іншы выгляд. Важнае зрабілася няважным. Масей Лявопавіч пе плакаў — душа зайшлася жалем, болем, сціснулася ў камячок. А пра Маланшо пяма чаго й гаварыць — сланяецца з кутка ў куток, а чаго — не ведае. Як палувумная! Ноч не спала, а раніцай паплялася на могілыіік — паспавядацца, пажаліцца, расказаць пра сваё гора маці, паплакаць на ейнай магілцы. Ніхто так не зразумее, як маці. Для Маланні яна ўсё яшчэ жьгвая. У яе япа шукае збаўленпя і ратунку.
Дачка, Дар’я, моўчкі, пе еўшы, паіішла капаць бульбу — наказаў брыгадзір.
Сам жа Масей Лявонавіч заставаўся ў хаце, на працу не йшоў. «А чаму не пайшоў? — падумаюць. Захварэў? Нешта надумаўся рабіць сваё? На калгас яму напляваць? А мо ў якой адлучцы? Таго глядзі — прыйдуць у хату праверыць, птто робіш? Дзе дзеўся? Дазволу застацца ў хаце ў брыгадзіра не пытаўся ж? He, не выдавай свайго гора. Ідзі з касою, як хадзіў».
Пад павеццю, на бэльцы, вісяць косы — свая і сынава. Масей Лявонавіч знімае сваю. Сынава застаецца вісець. Сып ужо не пойдзе з ім. He стане з ім у пары. I тут Масей Лявонавіч не вытрымаў — хлынулі слёзы.
Масей Лявонавіч не мог дакасіць да вечара — знямог. Усё не хацеў паказаць свае слабасці, хацеў як-небудзь дацягпуць да капца дпя. Абліваўся потам, ногі падкошваліся, рукі як трэба пе хадзілі, касцы ззаду насядалі, швыргалі косамі ля самых лят, і Масей Лявонавіч выйшаў з строю — здаўся. Прыйшоў дахаты. Лёг. У сваіх думах ён не існаваў. Япы завалодалі ім, тлуміліся самі па сабе, плылі адвольпа, быццам ён не быў іхнаю прычыпаю, a
ўсяго толькі нейкім пабочным інструментам, як і яны, ён сплываў разам з імі ў нейкі нябыт. Але з таго нябыту думы вярталіся зноў, і не было канца гэтаму кругавароту. Так і ляжаў Масей Лявонавіч у паўзабыцці, пакуль не заснуў, пе адышоў у поўнае забыццё.
3 могілак Маланпя пайшла на поле і поруч з дачкою заняла сабе баразну. Дачка адносіла кошыкі ў гурт — і свае, і матчыны. I макавага зерпя не было яшчэ ў роце ў Маланні: як толькі нагнецца — цямнее ў вачох, няма сілы на гэтую работу, і яна баялася, каб не заваліцца і самой у баразну.
Увечары, як маглі, гатавалі вячэру — трэба ж жыць. Даядалі ўжо бульбу, як прыбег Вяркееў. Яшчэ з парога загрымеў:
— А мне й не сказалі. Два Мокрых чутка абляцела — Масеевага сыпа арыштавалі. Масееў сын у турме. Масеевіага сына няма.
Чакаў, што скажа яму Лявонавіч. А Лявонавіч маўчаў — ні пацвярджаў, ні адмаўляў. Маўчалі таксама Малання і Дар’я. I Вяркееву зрабілася не па сабе. Яго прысутнасць была лішняй. Збіты з панталыку, Вяркееў памуліў да парога. На ягонае «дабранач» ён не пачуў адказу.
He было праходу пі Масею Лявонавічу, пі Малапні, ні Дар'і — пыталіся, шго здарылася, а яны, зацятыя, пе прызнаваліся, удавалі, што пічога не сталася. Ды пагалоска, што Масеевага сына засадзілі, не сціхала: «Не можа быць», «За што?», «Шкада хлопца, калі праўда», «Што ета на свеце дзеецца — пявінных людзей саджаюць», «Крый ты Божа...»
КНІГІ ОНЛАЙН
