Патушаныя зоры
Масей Сяднёў
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 375с.
Мінск 1992
Заўсёды ты перада мною, перад табой заўсёды я. Запята сэрца ўсё табою, красуня гордая мая.
Але сказаць табе не смею я гэтай праўды з прастаты. Чаго стаю, чаго нямею перад табой — не знаеш ты.
— А я знаю — чаго. Ты любіш яе. А хто яна, красуня? — Яна — ніхто. Яе няма. Гэта я выдумаў яе.
— Няпраўда. Яна ёсць. Ты саромішся яе? А дзе яна жывець — тут?
— He, яе тут няма...
Дуся папрасіла мяне прачытаць нейкі іншы свой верш. — Во гэты,— паказала ў кнізе.
Сеўшы за стол, я пачаў чытаць. Нахіліўшыся над маім «Прычасцем», з боку ля мяне, яна вадзіла вачыма па радкох услед за мною:
Цябе я ўспомніў і душою здрыгнуўся ў радасці нямой: ускрэсла ты перада мною ва ўсёй прыгожасці сваёй.
Цябе я сэрцам адчуваю, ты ў ім — адвечнаю вясной. Табой тамлюся і спяваю сягонпя я табе адной.
Я сэрцам вырас у каханні, пазпаў я шчасце і жыццё. Mae глухія уздыханні, як соп, мінулі ў небыццё.
I рад, што ў шчасці я зпываю, што сэрца мне хвалюе жар. I як магу, так бласлаўляю пасланы мне кахання дар.
— Я люблю ета. Ты дзіўны...
Аблакаціўшыся, яна трымае сваю шчаку гэтак блізка да маёй, што я чую, як няўцям дакранаюцца да яе шчакі мае ўскудлачаныя валасы, Гэтае прыгожае адчуванне перашкаджае мне чытаць, і я закрываю сваё «Прычасце». Яна, пасмялелая, прызнаецца мне, што адзін мой вершык «Элькіна радасць», змешчаны ў чытанцы для другое клясы, яны вучылі ў школе, і яна ведае яго на памяць. Яна сумелася, што я нічога не сказаў ёй у адказ, узяла Эму за руку з выглядам, быццам, пакрыўджаная, яна хоча ўжо пайсці дахаты. Тут узняўся і Ягор, войкаючы, што яны заседзеліся ў нас. Я выйшаў разам з імі — правесці іх. Іду побач Дусі, яна ўсё яшчэ трымаецца за руку ў Эмы. Неспадзявана яна сваю другую руку дае мне, і гэтак мы дайшлі да самага моста. Развіталіся.
Сястра сустрэла мяне насмешлівым паглядам, што выказваў адначасна дабрыню і зразуменне майго дзівацтва. Павячэралі. Я лёг спаць. Ды што я кажу — «спаць»? Я не сплю. Я думаю. Я люблю думаць лежачы. Люблю думаць уначы. Удзень я не магу думаць. Каб неяк запісалася ўсё тое, пра што я думаю ўначы, выйшла б самая цікавая, самая багатая, а галоўнае — самая праўдзівая кніга, з усіх напісаных дасюль. Уначы ты прызнаешся ўва ўсім, нічога не хаваеш, нават сваіх самых патаемных думак, якімі б яны ні былі: самымі прыгожымі ці самымі злачыннымі. Уначы ты нікога не баішся, пад аховай ночы ты абсалютна сам з сабою. Цябе ніхто не можа падслухаць, апрача Бога, і ты баішся толькі Яго аднаго, баішся перад Ім схлусіць. Удзень ты мог бы яшчэ сказаць, што Бога няма, уначы — пабаяўся б. Уначы ты гранічна чэсны ў сваім думанні. Уначы думаецца глыбей, думка твая ў нейкую мільённую долю секунды, можа, як водбліск маланкі, асвяціць цёмнае прадонне, якое знаходзіцца ўжо па-за межамі тваёіі свядомасці, сігануць у другое вымярэпне. Гэтак, я думаю, пазнаецца Бог. Прачнуўшыся раніцою, Бога ўжо можа не
быць. Дзень закрэслівае твае начныя думы, змушае цябе прыстасоўвацца, інакш кажучы — хлусіць.
Я не магу не думаць, лёгшы ў пасцель, пра Дусю, пра Акуліну, пра Вяркеева, пра самога сябе, і толькі ў апошнюю чаргу я думаю пра бацькоў. Я іх шкадую болей за ўсё на свеце, але іх засланяе — гэта як грэх — маё асабістае. Ягор з Эмай выпадаюць з маёй памяці. Выпадзе таксама ўпаўнаважаны. Я ляжу ў ложку, але я не ўсведамляю, што я ляжу ў ложку, я — то ў Мепску, з вершамі ў нейкай рэдакцыі, то тут, дома — кашу, вяршу копы, смяюся з дзяўчатамі, стаю на мосце, гавару з Дусяй, то на нейкім азораным узвышшы і з яго, з узвышша, нейкім цудам, нецялесны, узнімаюся ў іншыя сферы, слухаю музыку і, задаволены, вяртаюся, ужо такім, як я ёсць, зноў да сябе самога.
Ды ўсё-ткі я не сказаў самага галоўпага, пра што я думаў. Я не сказаў, чаго я хацеў гэтай начы. Я не сказаў услых. Думаць можна пра сябе што хочаш, пакуль твая думка не выказана ў слове. Але калі ты пераводзіш сваю думку ў слова, хочаш апрануць яе ў слова, надаць ёй выраз, ты ўжо ўкладваеш у яго, у слова, не тое, пра што ты на самай справе думаў, ты ўжо хлусіш, ты баішся сказаць праўду. Чалавек можа быць чалавекам толькі тады, калі ён не баіцца сказаць гэтай праўды. Сабе я пе баяўся сказаць, чаго я хачу, не баяўся хацець, чаго я хацеў, але ці я магу сказаць вам, чаго я хацеў. He, я не магу сказаць вам, чаго я хацеў. Вось у чым загвоздка. Вось у чым чалавечая трагедыя.
Я ведаю, калі я прачнуся раніцою, я буду думаць інакш, я буду іншым чалавекам, не тым, якім я быў уначы. Спраўджваецца чалавек толькі ўначы.
Вяркееў да нас не заходзіць. Бацька пытаецца ў мяне — чаму? У бацькі з галавы не выходзіць гутарка са мною ўпаўнаважанага. Бацька турбуецца, і ён хацеў бы пагаварыць з Вяркеевым — можа, той што-пебудзь праясніў бы. Вяркееў жа блізкі да начальства, да самога старшыні сельсавета, і ведае ад яго ўсе сакрэты.
Наколькі я магу меркаваць, пра небяспеку, якая, на думку бацькі, навісла нада мною, ён яшчэ не гаварыў з маці, ведаючы ейную заходлівую душу і клопат аба мне. Калі б ён ужо сказаў маці, яна не ўцярпела б і запыталася б у мяне. Ад думкі, што са мною можа здарыцца нешта
страшнае, маці не магла б нармальна жыць. He спала б. Плакала б уцішку. У сваім уяўленні бачыла б мяне ў самых найгоршых абставінах, праца ёй не йшла б ва дум і ўсё валілася б з рук. Бацька, шкадуючы яе, трымаў справу ў сакрэце, хоць у самога душа была неспакойная. Я ўжо мог заўважыць змену ў ім: ён спахмурнеў, негаваркі наогул, стаў яшчэ болып маўклівым, схуднеў, работы, як звычайна, не пільнаваўся і мяне не заахвочваў, казаў — пяма патрэбы ў мяне хадзіць з касою кожны дзень, а я, наадварот, знаходзіў у працы, у грамадзе, суцяшэнне, быў рады, што праца паглынае мяне.
Толькі ўвечары, пасля працы, выходжу з хаты і ў сваіх адзінотных блуканнях аддаюся звабнасці начы, ахутапы ёю, як якім вэлюмам — ён ласкавы і лёгкі. Іду на мост паглядзець, як там, у віры, падаючы, топяцца зоры, не дасягнуўшы ягонай глыбіні, даходжу да ветрака на ўзгорку, адтуль спушчаюся зноў у нізіну, да рэчкі, удыхаю. асабліва востры тут, водыр ночы, духмянасць росных лугоў. Лёгкаму і задаволенаму, мпе не хапае толькі нейкага здзяйснення, вялікага й надзвычайнага.
Вяртаюся дахаты. А мо зайсці да Агапкі? Яна, напэўпа, спіць у клеці. Хіба не пра яе я думаў уначы? Хіба не яе хацеў я? Вусціна яна не пусціла. Пусціць мяне? Падыходжу, крадучыся, да клеці. Знадворку дзверы не ўзятыя на замок, значыць — яна ў клеці. Стукаюся. Аж чую — нехта бразнуў дзвярыма. Кашлянуў. Гэта Агапчын бацька. Пакідаю іхны двор. Бачу — у напіай хаце святло. Чаму — гэтак позна? Я думаў ужо легчы ў сенцах, дзе мая пасцель, аж чую — у хаце бацька з Вяркеевым. He вытрымаў. Распытвае сам у яго пра мяне. Ах, бацька, бацька, нашто ты зачапляеш яго? Ці ж ён скажа табе праўду?
Вяркееў, як я ўвайшоў у хату, хутка вылез з-за стала, прывітаўся са мпою за руку, сказаў, што, уласна, ён заходзіў да мяне і, не застаўшы, «разгаварыўся во з Лявонавічам».
— Правядзеш мяне?
Мы выйпілі.
— Шкада мне твайго бацькі. Гэта ты яго гэтак напужаў? Ён бачыць цябе ўжо ў няшчасці. Страшэнна перажывае. Чаго ён так? Табой цікавіўся ўпаўнаважаны. ну дык і што з гэтага? Мала ён кім цікавіцца? Я, на жаль, не бачыўся з ім. Дазнаўся пра ягоную гутарку з табой ад старшыні, але не надаў гэтаму ніякага значэння. Пацікаў-
люся. Запытаюся. I ты сам не вешай носа. Лепш во зойдзем куды.
Я не выказаў ніякага свайго дачыпенпя да сказапага Вяркеевым, сказаў яму толькі, што надта стомлены, хачу спаць. Давёў яго да піколы. Развітаўся. Але бачу па ім, што па сваю кватэру ён не пойдзе.
Рэшту гэтага тыдня я касіў з брыгадаю, зарабляў бацьку працадні. Увечары нікуды не хаджу. Увечары чытаю ў ложку, што ў сенцах, «Мплый друг» Мапасана, «Красное н черное» Стэндаля. Гэтыя кнігі распальваюць маё ваабражэнпе, узбуджаюць мяне, і я ніяк не магу заснуць. А раніцою маці ніяк не можа мяне дабудзіцца.
Надыходзіла нядзеля — дзень Ягоравага вяселля. He ведаю, чаму я чакаю гэтага дня з нецярпеннем, хоць і не рыхтуюся да яго: касцюм, кашуля, галыптук у мяне ёсць, і іпто яшчэ болей? Спраўляе клопат вяселле сястры — мы ж з ёю ідзём на яго: не хапае то таго, то другога, няма дзе і няма за што купіць патрэбнае для такой урачыстасці.
Вяселле пачнецца ў нядзелю апаўдні. Гасцей будзе шмат. У Піліпавай хаце ўсе й не змесцяцца. Добра, калі паслужыць пагода. Можна будзе й на вуліцы паставіць стальг.
Піліпава хата стаіць над рэчкаю, насупраць нашай. Наша на адным баку рэчкі, Піліпава — на другім. Як тая, так і другая — на ўзгорках, і адлегласць паміж імі невялікая. Калі не йсці праз мост, а наўпрасткі, праз рэчку, дык тую адлегласць можна пакрыць за мінуту — сігануў, і ты ўжо на тым баку. Як я хадзіў з Ягорам у нашу пачатковую школу, дык, ідучы да яго, каб разам ісці з ім, я ніколі не йшоў праз мост, толькі праз рэчку. Рэчка была на месцы пераходу вузенькай і плыткай, і я лёгка перабягаў яе па бервяне, піто было пакладзена праз яе. Зімою ж рэчка замярзала, дык было яшчэ лацвей. 3 нашага вакна, піто па рэчку, можна бачыць два вакны ў Піліпавай хаце. Я заўсёды люблю глядзець на іх, калі заходзіць conpa. Тады вокны гараць, ахопленыя полымем.
Рэчка паміж нашымі хатамі густа парасла вербалозам, і дзеці, заседзеўшыся за зіму ў хаце, гуляюць тут вясною ў хованкі. Тут ёсць вельмі ўтульныя, зарослыя травой мясціны. На іх можна паляжаць, загарэць на сонцы.
3 вакна бачу, як да Піліпа ідуць госці. Па-святочнаму ўбраныя — маладыя і старэйшыя. Нешта нясуць з са-
бою. Валяць, як на кірмаш. Але я знарок не спяшаюся, хоць мяне й цягне туды. Ды й сястра яшчэ не гатовая, усё прыстройвае — і ўсё не можа — перад люстэркам прычоску.
Адазваўся гармонік у Піліпавай хаце, вясёлае рэха пакацілася па рэчцы — значыць, прыйшлі скамарохі. Ударылі ў бубен — маё сэрца скалынулася ў салодкай трывозе.
Нарэшце мы выбраліся з сястрой. Ідзём праз мост, сястра баіцца запыліць бацінкі, ступае асцярожна. Яна малая, прыгожая, стройная, з кветкамі ў руках. Ідзе, як бы ў царкву, сціплая, прыўзнята-засяроджаная. Мне чамусьці шкода яе. Шкада, што яна такая прыгожая і добрая. Я хацеў бы, каб гэта было ейнае вяселле. Але мая сястра не хоча выходзіць за абы-каго. Сваталіся ўжо — не захацела, не пайшла. I ў першы раз, і ў другі.
КНІГІ ОНЛАЙН
