Пяро арлана
Выдавец: Беларусь
Памер: 211с.
Мінск 1991
***
У 1969 годзе з пісьмен- нікам Уладзімірам Сямёна- вічам Караткевічам я прай- шоў па вадзе ад Гомеля да Давыд-Гарадка: па Са- жы, Дняпры, Прыпяі, Га- рыні. Вынікам падарожжа было надрукаванае ў «Ма- ладосі» эсэ «Званы ў пра- доннях азёр».
Вышэй за Тураў, паміж Случчу і Ланню, на левым беразе Прыпяі сустрэлася мясіна, назвы якой мы не даведаліся, бо надта спяша- ліся. 3 борта шпаркага еп- лаходзіка ўбачылі дзіўны краявід.
«Перад упадзеннем у Прыпяь Гарыні паягнуўся дагістарычны лес,— пісаў Уладзімір Караткевіч.— Ка- равыя вербы з дзвюма- трыма буслянкамі, як душы змерлых у пекле вялікага таскана. I маленькія мала- дыя вербы, што толькі пад- крэслівалі трагічнась пейзажу. А над усім гэтым, над буслінымі крыламі, перша- бытнае неба, нібы ў час стварэння сусвету.
Бусел за буслам зрываў- ся з дрэў па меры наблі- жэння еплахода. Было гэта буслінае каралеўства».
У той год доўга тры- малася высокая вада, а па- чатак чэрвеня быў дажджлі- вы і халодны. Нізкае чор- нае неба, чорныя дрэвы з шызавата-зялёным лісем,
бязмежны абсяг чорнай прыпякай вады, ніводнага дымочка на даляглядзе, пранізлівыя крыкі чаек і крачак — усё разам ства- рала каріну таямнічую, за- хапляючую.
Мясіна хутка прамільг- нула, я паспеў зрабДь толь- кі пару кепскіх здымкаў. На праягу двух гадоў мар- на паказваў іх бывалым людзям, вандроўнікам, ту- рыстам, каб што-небудзь даведаа пра таямнічы прыпякі бераг. Яны ў адказ паіскалі плячыма. I карта нічога не паведамляла. Да- рог там ніякіх, вёсак — так- сама. Паміж Пінскам і Ту- равам у той час пасажыр- скія еплаходы не хадзілі.
Ды я вырашыў дапяь «буслінага каралеўства». I праз два гады ўдалося ажыявіь даволі рызы- коўны план пранікнення ў закінуты, як мне здавала- ся, свет. Надзейным спада- рожнікам і памочнікам быў Валодзя Скаромны, тады дзесяікласнік, вялікі ама- тар прыроды і прыгод, арнітолаг-самавук. Мы пе- раляелі ў Мазыр самалё- там, адтуль па Прыпяі на «ракее» — і праз шэсь гадзін дабраліся да Турава. Першая рызыка заключала- ся ў няведанні, як ісі далей уверх па Прыпяі. Ні- хто з тураўаў не пазнаваў
на здымках загадкавай мяс- іны. Адна спадзева была на старшыну бакеншчыкаў Паўла Струка.
...Сустрэлі мы Паўла на пасту Сямігосічы — з бры- гадай ён фарбаваў бакены.
Я паказаў здымкі.
— То — Воўча. Спачат- ку Асотнае, потым Воўча.
— А далёка?
— Пяь кіламетраў. Там беражок е. Сухі. Пясочак белы, як манко. Ліноў у во- зеры многа. Крыжняў І чыр- каў—таксама. Жыь можно.
Не ліны і крыжні ікаві- лі нас, а «дагістарычны» лес. Прадуктаў жа назапа- шана дзён на дзесяь. Вы- грузілі нас на беражок — пясчаны пляж даўжынёй крокаў сто І шырынёй мет- раў пяь. Далей — вузкая, але густая паласа лазняку, І адразу за ім — нешта накшталт возера, з якога тырчалі тыя самыя кастру- баватыя перакручаныя ста- рыя вербы, маладыя, з пу- катымі круглым! кронам! вербачкі і жаўтавата-шэ- рыя, голыя, без кары, мёрт- выя дубы. Паверхню возера пакрывалі бліжэй да берага пульхіры жабурыння, звод- даль рос падобны на збу- ялае бавінне морквы амежнік, а яшчэ далей прасіраліся зарасі лілеяў.
Лодкі мы не мелі, а вёрдага берага пад нагамі ўсяго соткі тры-чатыры. Пляж такі нізкі, што яго за- лівалі хвалі з-пад руда- возаў, давялося нават палатку абгароджваь пясча-
ным брустверам. Не дай бог пройдуь на Валыні дажджы — Гарынь падніме ўзровень Прыпяі хоь на 10 сантыметраў, І мы па- тонем, як рудыя мышы. Але нам пашчасіла. Затее спраўдзілася думка пра немагчымась пранік- нення ў нетры Воўчы. Пе- хатою, абуўшы нават гу- мовыя батфорты, далей амежніку мы прасунуа не змаглі.
Толькі пад заслону, калі нам заставалася жыь у Воўчы два дні, пачуўся на досвітку голас Струка.
— Ото вам, хлопы, ло- дачка, а ото — грабёлач- кі!..
Пазней даведаліся, што лодку прыгналі з Давыд- Гарадка. Як яна не пата- нула па дарозе ў Воўчу, аднаму Вадзяніку і Стру- ку вядома... То было адмыс- ловае рэшата — адзін з нас бесперапынна вычэрпваў
каструляй ваду, бо выліўку бакеншчыкі палічылі ў гэ- тай сітуаыі залішнім рэк- візітам, другі тек-сяк вес- лаваў ламанай «гребёлеч- кай», або здымаў, або па- дазрона пазіраў пад ногі, бо варта хоь крыху преме- рудзіь чарпальшчыку, як днішча лодкі пачынала на- бліжаа да дна возера. 3 яе дапамогаю мы вы- светлілі дзве рэчы. Пе-пер- шае, геаграфію Воўчы. Прыпяь у гэтым месы вы- гіналася дужа крутою лукою, амаль завязвалася мёртваю пятлёй. Левы берег ракі вельмі нізкі, толькі на месы нашай стеянкі быў пляжем, е ў есноўным увесь прытоплены — і гэте ў ліпе- ні месяы! Унутры пятлі ўтверылася возере, слаба праточнае, гнілаватае, з не- калькімі вузкімі, кароткімі градамі, якія ішлі ад берега ў глыб Воўчы і на якіх раслі дубы. Некалькі бор- яў тулілася пад іхнімі ше- тамі. Адносная непедступ- нась, аддаленась ад челе- вечых селішчаў спрыяла ўтварэнню гэтага дзіўнага кутка Палесся, дзе так вольна жылося буслам, качкам, чаплям, кулікам, бабрам і мноству ўсялякай драбнаты.
Але непадступнась, са- праўды, была адноснай. Пра гэта ўжо сведчылі борі на дубах. А ў самы апошні дзень мы з Велодзем па- чулі віск пілы і грукат ся- керы ў нетрах Воўчы. Ху- енька скіравалі сваё рэша- та на гукі ывілізаыі. Пра-
драўшыся праз зарасі ча- роту і лазняку, убачылі вя- лікі човен, да паловы нагружены сукамі вярбы і дубе, і человеке, які, стоячы на карме, абпілоўваў вер- шалінне маладога дрэва. Ну і лаяў жа я сябе! Дык вось адкуль дзівосы, вось адкуль нязвыклыя формы дрэў: гэта ж як у го- радзе абразаюь таполі і лі- пы, як у парках фармуюь кроны ясеняў і клёнаў — толькі там дзеля прыве- зенай з Версаля моды ель- бо каб электрычныя права- ды не замыкалі, а тут, у Воўчы,— на патрэбу жыха- рам Давыд-Гарадка: дубо- выя сукі — на какоры, а вярбу — на дровы і на тую ж выліўку, якой неста- вала нашей дзіревой лоды. Не перуны, не ветры, не грендыёзныя весневыя пе- водкі стварылі непеўторны Веўчанскі келерыт, е... піла і сякере!
Воўча. Як нідзе на Прыпяі, тут самыя дзівосныя дрэвы і карчы.
Нейкі час я стараўся не ўспамінаь пра Воўчу. Ды й справы мае пайшлі такім чынам, што давялося шмат падарожнічаь па Беларусі, і новыя ўражанні ад края- відаў, то лірычных і мяк- кіх, то эпічна-раздольных і нават суровых паступова за- ямнілі каріну каралеў- ства буслоў. Хоь, бывала, мроілася безліч буслянак... Безліч буслянак на разга- лістых вербах...
Вадзім Пятровіч Клако- кі, мой даўні сябар, арні- толаг, навуковы супраоў- нік Прыпякага ландшафт- на-гідралагічнага запавед- ніка, аднойчы паведаміў мне, што даследаваў на Прыпяі велізарную кало-
Волча. Как нигде на Припяти, здесь самые причудливые деревья и коряги.
нію шэрых чапляў. 3 ягоных папярэдніх падлікаў выні- кала, што калонію насяляе некалькі тысяч птушак. По- бач гняздзяа чорныя буслы, недзе паблізу жыве сокал-сапсан.
Вядома, чаплі звычайна селяа калоніямі. Доктар біялагічных навук, пачы- нальнік беларускай арніта- логіі, Анатоль Уладзіміравіч Фядзюшын паведамляў, што паблізу вёскі Бакінічы на Піншчыне знаходзілася калонія, у якой налічвалася каля сотні гнёздаў. Гэта зна- чыь, улетку пад Бакіні- чамі магло жыь 600—700 валявах, дарослых і птуша- нят.
А тут—некалькі тысяч! Толькі на адным дубе Кла- кокі налічыў паўсотні гнёздаў!
Арніталагічная сенсаыя захапіла мяне. Калі я пачаў вызначаь каардынаты ка- лоніі па расказах Клако- кага і па сваёй самароб- най каре, то са здзіў- леннем адзначыў, што яна павінна знаходзіа ў Воў- чы і недзе зусім побач.
I адразу ажылі ў памяі абрысы буслінага каралеў- ства, успомнілася, як праля- талі над нашай палаткай чаплі, заўсёды ў адным на- кірунку — зразумела, недзе паблізу знаходзілася іхняе селішча, а мы стаялі на шляху да чаплінага жы- равання. Толькі адшукаь калонію тады, у 1971-ым, нам не выпадала — не было належных сродкаў. А без монай тэхнічнай падрых- тоўкі І надзейных тавары- шаў распачынаь новую экспедыыю не варта. Гэта павердзілася летам 1984
года, калі «няўблажлівы бе- ларускі лёс», як казаў Ка- раткевіч, прымусіў мяне за пяь сутак прайсі па Пры- пяі міма Воўчы аж тры разы. Адзін вечар мы з Пятром Драчовым, мастаком і маім сябрам, патра- ілі на тое, каб адшукаь калонію, але маршрут выбрал! не той і загрузлі ў непралазным балое. Каб сарыентаваа, Драчоў залез на больш-менш пры- датны дуб. Залез і ўпер- шыню, прайшоўшы па Пры- пяі ад Пінска добрую сотню кіламетраў, усхваля- вана выгукнуў:
— Дык гэта ж — сельва! Божа, якая першабыт- ная прыгажось!..
Напрасткі да Пінска 75 кіламетраў, да Луніна — 40. Побач рака, самая суд- находная на Беларусі, па ёй рачны флот рэспублікі пе-
равозіь трэюю частку сваіх грузаў. А «сельва» прасіраеа за далягляд на ўсе 360 градусаў..
Выбраўшыся з балота, дзе Драчоў паспеў нама- ляваь магутны трохкамлё- вы дуб, сухі, жоўты, як слановая кось, дуб-гігант, дуб, які тут жа атрымаў назву баабаба, мы пакля- ліся наступным летам вяр- нуа ў Воўчу, знайсі ка- лонію, сфатаграфаваь і замаляваь тэты прыродны феномен.
♦ ♦ ♦
Як і 16 гадоў назад, калі я ўпершыню ўбачыў Воўчу, тэты кут рэкамі і балотамі быў адрэзаны ад бліжэй- шых населеных пунктаў: Альшан, Сінкевічаў, Давыд- Гарадка. Зносіны — адно па вадзе. Але не выпадала стартаваь адтуль, бо Кла- кокі, які абяаў дапамаг- чы і тэхнічна, і навукова, быь нашым гідам і кан- сультантам, жыў у Тураве. Ад Турава да Воўчы, згод- на рачной лоыі, крыху больш за 50 кіламетраў. Чаму не дакладна? Таму што Прыпяь— рака з но- равам, яна бесперапынна падмывае нізкія берагі, мя- няе рэчышча, да таго ж пу- ейы Верхне-Дняпроўска- га параходства дапамага- юь ёй «удасканальваь» фарватэр. I лоыі не пас- пяваюь адзначаь усе зме- ны, якія адбываюа на ра- э штодзённа і асабліва — у повень.
Вось чаму мы вялі раз- лік ад Турава. Апаратура, спальнікі, матраы, палатка, лодкі-надзімачкі, прымусы, куча ўсялякіх дробязей, без якіх не пражывеш аўтаном- на, запас прадуктаў на ча- тырох чалавек...
Чавёртым па ліку стаў Сяргей Сіманюкоў, старшы навуковы супраоўнік ад- дзела прыроды Дзяржаўна- га музея БССР. Тэты чалавек самы малады з нас, але І самы дужы, спрыт- ны, спрактыкаваны ў вада- лазнай І марской справах, умее рабіь усё — ад вязания шторм-трапа да ремонту лодачных матораў. Поспех экспедыыі ў знач- най меры залежаў ад Сяр- гея.
КНІГІ ОНЛАЙН
