Пяро арлана
Выдавец: Беларусь
Памер: 211с.
Мінск 1991
дазіметрычнага кантролю, і тое, што ўсе сустрэчныя машыны правяраліся на радыеактыўнае забрудж- ванне, як ні дзіўна, насу- перак элементарней логі- ы, прыбавілі ептымізму: я еду з чыстае ў чыстае, в перед брудней зонай, калі текея ёсь, абевязкове загеродзяа яшчэ едным шлегбеумем. Де самеге Туреве — пе бетоны і ас- фельту, през новенькі шы- коўны прыпякі мост, збу- давены не месы былой па- ромней пераправы, якея вы- метвеле нервы і едбіреле 30—40 хвілін не кожны рэйс, я трепіў не педворек Ведзіма Пятровіче. Эгаі- стычнв-аптымістычна. Чар- нобыльскея кетестрофе та- ды яшчэ ўяўлялеся — з афі- ыёзней педечы — як ня- значнея еварыя. Вось ад- куль лёгкавернея, аптымі- стычная бадзёресь.
Водзім Пятровіч сустрэў мяне едпеведна. Ат, ава- рыя... У нес іхе і спакой- не. Геречыня, сухмень дай- мае — год текі. Пылу за- многе. «А не трвве,— ён пекезеў штосьі педобнее не тоўсты еловек се шкля- ным акенам і валесяною рухомаю рыскей,— за суткі назбіралася ўсяго адзін.»
— Чаго — адзін?
— Адзін рэнтген.
— Дзе назбіралася?
— Дык у траве. Пад хатай, у гародчыку.
Я недаверліва разглядаў прыбор. Прымітыў, вожыку зразумела. Валасяная рыс-
ка рухаеа туды-сюды без дай прычыны, проста ад рэзкага руху, нахілу. Мы па- гадзіліся на тым, што,будзь на падворку такі высокі ўзровень радыяыі, Кла- кокі адчуў бы гэта фі- зічна, сваім арганізмам. Мы свярджалі, агітуючы саміх сябе, так упэўнена, як бы- ам усё жыё і рабілі, што вывучалі радыялогію.
— Дык едзем?
— Едзем!
I зноў перада мною няспешна, панарамна раз- гортваеа Прыпяь. Дзіў- ная, дзівосная рака. Самая паўнаводная на Беларусі і таму найбольш суднаход- ная. У межань, бывае, спыняеа рух еплаходаў па Дняпры, Нёмане, Заход- няй Дзвіне, Бярэзіне, Сожы. А Прыпяь прауе. Не- дагружанымі плывуь бар- жы, але ж плывуь! I «ракеты» носяа з Пінска да самага вуся І далей на Кіеў, па ўкраінскаму Дняп- ру, падпёртаму шматлікімі плаінамі. Сухадоламу Дняпру з усіх ягоных пры- токаў Прыпяь дае най- большы падпітак, які выдат- коўвае з бязмежных да нядаўняга часу балотаў. Межы балотныя імпера- тыўна сіскаюа мелія- раыяй, яна ж спрамляе рэкі і рэчкі — прытокі Пры- пяі. Інтэнсіўны сёк за такі марнатраўны кошт яшчэ падтрымлівае суднаходны ўзровень, але паступова рэ-
чышча абгароджваюь дамбам!, раздольная пойма ад- разаеа, балоты сохнуь. Не за гарамі ўжо той бла- ri час, калі сёк збяднее і прыпякі вадазбор рэз- ка паменшыа. яжка ўявіь смерь жыватворнай ракі, і не самай дагэ- туль чыстай у ывілізаванай Еўропе. А што будзе на Палессі, на Беларусі, у ся- рэдняй паласе энтральнай Еўропы, калі памрэ Прыпяь?.. яжка нават паду- маь пра тэта.
...Нябачнай плаінаю ра- дыяыі ЧАЭС адгарадзіла Прыпяь ад Дняпра. I таму рух на раэ нязначны — рудавозы стаяь на пры- коле, зрэдку буксіры штур- хаюь перад сабою баржы, нагружаныя мікашэвікім гранітам або пяском. Але Прыпяь жыла, круіла віры пад кручамі, спяша- лася на перакатах, паволь- на бруілася на плёсах. Яна жыла шырока, напаказ у паплавах, што пачыналі красаваь, і іхмяна-таямні- ча ў дубровах. Яна шчы- равала прамытымі пяву- чымі пяскамі на пляжах, рабінзонаўскімі пратокамі, затокамі, старарэчнымі азё- рамі і астравамі, на якіх у зарасях лазы раптам, нібы хто накінуў на хмы- зы карункавы абрус, бялела квітнеючая каліна. Прыпяь іхутка урчэла пад ніымі вербамі, як зусім малая рачулка, і задуменна калы- хала на фарватэры чырво- ныя і белыя бакены. Яна
жыла ў народах чаек, у бусліным клёкае, у трапят- кім срэбры ясакараў.
I, падстаўляючы твар сону і ветру, я таксама жыў — бадзёра, радасна, як гэта можа быь толькі на Прыпяі ў каны мая. За- быўшыся на ўсе зямныя турботы І нават на чернобыльскую бяду.
Я меркаваў, што пра- таптаная намі год назад сежка ад берега да ка- лоніі хоь з большага за- хаваеа. Яе і ў паміне не было! Высокая трава, у якой дзе-нідзе жаўелі ка- сачы, зноў суэльным ды- ваном накрывала поплаў. Але вады значна менш як летась — мачажына так пересохла, што праз яе лёгка прайсі і ў кароткіх гумо- віках.
Дрэва для майго «гняз- да» выбраў Вадзім. Гонкі, стройны, як дарычная канона, гладкі дуб. Да першых сукоў метраў восем, а вы- шэй на два маіх росты — развілак, не дужа зручны, але ж лепшага не было. Затое, расхінуўшы колькі галінак, я ўбачыў анфас і ў профіль гнёзды чапляў на ўзроўні маіх вачэй. «Галоўны калібр» дазва- ляў здымаь птушак на поў- ны кадр. Ну, зараз толькі ярпенне, ярпенне і яшчэ раз ярпенне. На ўладка- ванне, маскіроўку, на тое, каб мае граыёзныя палах-
лівіы звыкліся не заўва- жаь нязграбнае і вяліз- нае новае «гняздо», спа- трэбілася паўдня. А тут сон- а павярнулася — і першы здымачны дзень ніякіх зда- быткаў не прынёс.
Назаўтра ліў дождж. Ен прышоў з захаду, і мы засмуіліся: заходнія даж- джы хутка не канчаюа. Ляжым у палаты, штар- муем, ловім па радыё апошнія паведамленні: звесткі пра Чернобыль і прагноз надвор'я. Звестак ніякіх, прагноз невыразны. А дождж нудне, манатонна барабеніь, і каб не зас- нуь — бо што тады, вы- спаўшыся ўдзень, рабіь ноччу? — мы ўспемінеем усё, што было з немі за чвэрь стагоддзя нашага сяброўства.
На сыходзе дня хмару зносіь уніз па раэ. Вялі- кае чырвонае сона ска- ча-падскоквае ў клубах і пасмах туману па-над по- плавам і запальвае шмат- лікія феерверкі ў росных травах, у лазовай лістое, у трыснягу. Хараство такое, што мы і на вячэру забы- ліся. Сядзеь бы іхенька да самай ночы, слухаь вя- чэрнія галасы, сачыь вач- мі за бабром, які бязгучна перасякае шпаркую
плынь... Ды не ўседзіш — згаладалыя па дажджы камеры апентано грызуь двух прыгоднікаў, резам з крывёю высмоктвеюь лі- рычны настрой.
А наступнае раніы я
адыграўся. Сона спраўна выконвала свае абавязкі, занятыя хатнімі справамі валявахі не звярталі на мя- не аніякай увагі: хто карміў дзетак, хто чысіў пёркі, а нехта ярпліва выседжваў яйкі — перыяд гнездавання ў чапляў расягнуты ў за- лежнасі ад часу прылёту з выраю і з якой іншай народы. Так што на здымач- най пляоўы панаваў ра- бочы настрой: акёры, аб- салютна разняволеныя, ігралі саміх сябе, а рэ- жысёр-аператар клапаіў- ся аб тым, каб своечасова перазарадзіь камеры.
Апоўдні пастаральная п'еска нечакана перабілася драматычнай дзеяй. Пры- рода зноў прадэманстрава- ла свой няўмольны закон бараьбы за існаванне.
Зноў, як летась, усчаўся грай. Навучаны горкім во- пытам, я схапіў другую камеру. Грай каіўся хваляю з дальняга кутка калоніі ў мой бок. Вось-вось дра- пежнік павінен вылееь на авансэну. I ён вылееў. Над густой сеткай дубовых галін мільгануў яго сілуэт. Кучаравая крона, надзейнае прыкрыё ад дальназоркіх чапляў, гэтак жа надзейна схавала ад маіх «калібраў» арлана. Праўду кажуь: за двума зайамі пагонішся...
Вадзім гэтым часам паві- нен быў хадзіь недзе па- блізу. Напэўна ж, і ён заўва- жыў, як устрывожылася ка- лонія, напэўна ж, і ён бачыў той пагрозлівы сілуэт.
Сяргей Сіманюкоў і Пятро Драчоў па дарозе на Воўчу. Сергей Симанюков и Петр Драчев по дороге на Волчу.
I вось я чую яго крокі і прыўзнімаюся, каб раз- мяь ногі, анямелыя пасля бясконага сядзення на кукішках. Усё адно плёнка амаль скончылася, зды- мачны план выкананы. Пад агульны птушыны перапуд я крычу Вадзіму:
— Ну як табе мой кар- шучок-шулячок?
— Злазь са сваёй шпа- коўні, нештачка пакажу.
Унізе ён урачыста ўру- чае мне вялікае буравата- чорная пяро:
— Твая праўда — гэта арлан. Вазьмі на памяь ма- хавае з яго правага крыла.
3 гэтага ўрачыстага моменту мы пачалі новы адлік часу. Але не так проста адшукаь у прыпя- кіх джунглях гняздо арлана.
Валянін Ждановіч
Шчаслівы выпадах дапамог мне выявіь незвычайную калонію шэрых чапляў, якая размясілася паблізу ўпа- дзення Лані ў Прыпяь. Меса яжкапраходнае, глухое, да нядаўняга часу вядомае толькі нямногім стара- жылам вёскі Сінкевічы і Давыд-Гарадка. Ад іх я даве- даўся адрас калоніі і, хая асаблівай ікавасі да шэрых чапляў не меў,— гэта птушка ў Прыпякім Палессі звычайная, нават шматлікая,— прабраўся скрозь нетры дзеля яе роднай сястры — вялікай белай чаплі, надзвычай рэдкай у нас.
Пра гэту дзіўную прыгажуню, чые пяшчотныя рас- пушчаныя пер’і зрэдку ўпрыгожвалі галаўныя ўборы дам і кавалераў, у беларускай арніталагічнай літаратуры вя- домы нямногія апісанні вучоных. У. М. Шнітнікаў на- зіраў яе ў 1901 годзе на беразе Піны ў кампаніі васьмі шэрых чапляў. Вядома, што вялікая белая часам гняз- дзіа разам з шэрымі сваімі сародзічамі. У пошуках гнязда белай чаплі-балерыны (а такое параўнанне ва ўсіх на вуснах, хто бачыў яе ўзлёт і пасадку) давялося мне прабіраа скрозь ланскую дрыгву і крапіўна-ла- зовыя зараснікі, густа пераплееныя хмелем, учэпістым, як ліяны. А яшчэ была надзея знайсі там жа гняздо малой белай чаплі, пра якую на Беларусі невядома амаль нічога, але ўсё ж яе здабылі пад Пінскам у 1936 годзе I чучала захоўваеа ў Пінскім музеі.
Гняздо важна знайсі таму, што гэта самы перака- наўчы аргумент у карысь жыхарства на нашай тэрыторыі дадзенага віду. Пакуль гняздо не знойдзена, у скепты- каў ёсь усе падставы свярджаь, што птушка — залётная: магла заблудзіа, адбіа ад чарады, згубіа, зня- сілеь у час буры, мяеліы, нечаканых халадоў.
Толькі знаходкай гняздоўя мне ўдалося даказаь, што хоь і рэдка, а жывуь на законных падставах у Прыпякім Палессі, лічы, на сваёй радзіме, нечаканыя для нашіх мясін і для маіх калег птушкі. Стэпавая іркушка, напрыклад. Вось ужо уда з удаў! Гэта паўд- нёвая гося з атрада кулікоў, абарыген стэпаў і паўпустынь, плодзіа і размнажаеа ў пойме Прыпяі. Гэтак жа ўпэўнена прад'явілі від на жыхарства гальштучнік, кулік- сарока, марадунка, шэры гусь, кваква, сярэдні краншнэп, шылахвостка. А турухтаны павярджалі сваё палескае грамадзянства не аднойчы і не па адным, а масава. Затое даўгахвосты паморнік адзначаны як пралётны, ды інакш і быь не можа ў адносінах карэннага жыхара тундры.
У рэше рэшт я знайшоў гняздоўе вялікай белай чаплі, пераканаў калег, што экзатычная прыгажуня калі- нікалі замест дэльтаў Волгі і Дуная аддае перавагу ся- рэдняй Прыпяі, будуе ў нас свае радавыя маёнткі.
Шэрыя чаплі звычайна пасяляюа калоніямі. Перша- бытны закон выжывання ў акружэнні шматлікіх драпеж- нікаў за многія тысячагоддзі навучыў іх калектыўнай пільнасі, асярожнасі. Рабіў сваю справу і чалавек: чапля — здабыча буйная, адзін удалы стрэл забяспечваў сыты абед невялікай сям'і.
КНІГІ ОНЛАЙН
