Пяро арлана
Выдавец: Беларусь
Памер: 211с.
Мінск 1991
Буйная птушка, вагой да 1700 г пры даўжыні ела да 80 см. Апярэнне рыхлае ёмна-вохрыстага колеру з ня- правільнай формы чорна-бурых стракаін. Верх галавы і спіну пакрываюь чорныя пер'і (ад патыліы) з жоўты- мі знешнімі аблямоўкамі. Характэрным у афарбоўы з'яўляеа наяўнась «вусоў» — чорных палос, якія ідуь уздоўж шыі ад вуглоў рота. Шыя жаўтаватая. Жывот жаў- тавата-вохрысты. На шыі і на жывае раскіданы бурыя стракаіны. Дзюба вострая, жаўтавата-зялёная з ёмна- бурай вяршыняй. Ногі значна караейшыя, чым у іншых чапляў, зеленаватыя. Вочы залаіста-вохрыстыя. Самкі прыкметна меншыя за самоў.
Арэал гэтага віду перакрывае большую частку СССР, прыкладна да 60° паўночнай шыраты. У XIX стагоддзі вялікі бугай быў звычайным у Беларусі відам. А япер ён ўключаны ў Чырвоную кнігу БССР.
Характэрнае меса жыхарства вялікага бугая — трыс- нёгавыя зарасі па берегах рэк, азёр, старых рэчышчаў.
Неўзабаве пасля прылёту (на Прыпяь— у пачатку красавіка, у паўночныя вобласі Беларусі — двума тыдня- мі пазней) бугай пачынае выяўляь сябе крыкамі, меха- ніка якіх доўгі час была загадкай для натуралістаў. Крык бугая вельмі падобны на вантробны роў, які суправа- джаеа гукам, быам прыглушанага ўздыху і выдыху: «ы-ых». Раней лічылася, што гэтыя гукі атрымліваюа, калі птушка набярэ ваду ў дзюбу і з сілай выпусіь яе пры пагружанай дзюбе. Назіранні ў Амстэрдамскім заа- парку паказалі беспадстаўнась гэтай думкі.
Свой крык бугай падае горлам, перамяшчаючы га- лаву ў звычайнай вертыкальнай позе з верхняга стано- вішча на грудзі і назад. Крык і змена позы паўтараюа некалькі разоў, а затым птушка зноў замірае, выягнуў- шыся вертыкальна. Пры гэтай позе, дзякуючы афар- боўы апярэння, яна «раствараеа» на фоне сяблін трыснягу, становіа нябачнай.
Пачатак гнездавання прыпадае на сярэдзіну мая, а ў пойме Прыпяі — на 10—12 дзён раней. Гняздо будуе ў зарасніках трыснягу, на ўсплывінах. Асновай яго можа быь купіна. Гняздо вялікае — да 70 см у папярочніку. Будаўнічы матэрыял — сухія кавалачкі сітніку, трыснягу, асакі і іншых раслін. У клады бывае ад 3 да 7 яек буравата- аліўкавага колеру. Наседжванне пачынаеа з адкладкі першага яйка і праягваеа 26 сутак. Птушаняты з'яўля- юа ў пачатку чэрвеня з розніай па часе, роўнай
інтэрвалу паміж адкладкай яек (дакладна так ва ўсіх чапляў). Двухтыднёвыя птушаняты здольныя на час пакі- даь гняздо і самастойна карміа, паядаючы апалоні- каў і водных насякомых. Узмужнелыя птушкі паядаюь моладзь рыб, жаб, трытонаў і нават дробных водных і паўводных млекакормячых.
На зімоўку ляяь па аднаму.
Вялікі бугай, як знікаючы ў нас від, заслугоўвае пільнай увагі і аховы, захоўвання мес пражывання, што вельмі складана на Палессі, калі разгорнута шырокамаштабнае асушэнне.
А япер яшчэ пра дзве птушкі, якія рэдка гняз- дзяа ў Беларусі, але выяўленыя намі ў вусі Лані, на гэты раз пра драпежнікаў.
Першы з іх належыь да роду сокалаў.
СОКАЛ-САПСАН — FALCO PERECRINUS. GM.
Калі перавесі літаральна з латыні, атрымаем «сокал- чужаземе». Але ў нас, хая і рэдка, гнездзіа, і ёсь
меркаванне, што можа быь нават аседлым. У Бела- вежскай пушчы па Рэйхенаву (у мінулым) — «самы часты від сярод высакародных сокалаў».
Выглядае ён так: верх ела емнавата-буры з шыза- ватым налётам, ніз белы і сметанкова-белы з ёмна- бурымі прадоўжнымі кроплявіднымі плямамі. Галава звер- ху амаль чорная, шчокі белыя, ад вачэй уніз ідуь шыро- кія чорныя палосы — «вусы». Махавыя ёмна-бурыя з белым! папярэчнымі плямамі. Васкавіа жоўтая, ногі жоў- тыя, дзюба блакітнавата-ружовая, на каны чорная. Раду- жына карычнева-бурая.
Вага: самы — да 700 г, самкі — да 1300 г. Даўжыня крыла да 375 мм, дзюбы — да 29 мм.
Гняздзіа каля шырокіх адкрытых прастораў балот і рачных далін на ўзлесках, на высокіх дрэвах, займаючы і перабудоўваючы на свой густ гнёзды іншых буйных птушак. Заўважана, нярэдка пасяляеа ў калоніі чапляў і палюе на іх. Адкладвае да 4 яек памерам 53X 42 мм і вагой 42—46 г. Афарбоўка іх вар'іруе ад белай да чыр- ванаватай. Птушанят бывае, як правіла, не менш, чым яек. Яны вылупліваюа на 28—29 дзень.
Сапсан здабывае харчаванне выключна па-сакалінаму: робіь назіральны пункт на вершаліне высокага дрэва і, заўважыўшы ахвяру, якая пралятае, зрываеа з меса, хутка набірае вышыню, узлятае вышэй за здабычу, а затым «робіь стаўку», гэта значыь, наэліўшыся, крута пікіруе з хуткасю 100 м/сек — 360 км у гадзіну — чым не знішчальнік?
У момант атакі крылы і лапы амаль прыіснуты да корпуса, а доўгія вострыя заднія кіпюры накіраваны наперад — імі наносіа паражаючы ўдар. Дробную здабычу сапсан схоплівае на ляту, а з буйнай падае на зямлю.
У старадаўнасі прыручаныя сокалы высока аніліся вяльможнымі паляўнічымі: за аднаго сокала давалі два кані і трох валоў.
АРЛАН-БЕЛАХВОСТ — HALIAEETUS ALB IСIL- LA. L.
Мясовая назва «гарол» (Палессе).
Вельмі вялікая птушка, бурая, з вохрыстай галавой і шыяй, белымі і белаватымі пер’ямі надхвося і белым, злёгку клінападобным хвастом. Дзюба жоўтая, вас- кавіа і лапы жоўтыя, кіпюры чорныя. У час лунання каны крылаў расстаўлены накшталт пальаў.
Вага: самы — каля 4 кг, самкі — 5 кг. Размах крылаў 2,2—2,5 м, даўжыня ела да 950 мм, хваста — да 330 мм.
Сустракаеа вельмі рэдка. Па расказах мясовых жыхароў, у Сінкевікім ляснітве, у пойме Прыпяі, у 1938—1939 гадах былі здабыты чатыры арланы. Таму і наша знаходка там не выпадковая.
Арлан-белахвост не вызначаеа асаблівымі высака- роднымі паводзінамі: не грэбуе дамашнімі гусямі, бус- ламі, якія адсталі і аслабелі, птушанятамі галянастых, нават нежывой рыбай. Але гэты тыповы жыхар балотных і рачных прастораў па памерах і вазе сярод птушыных драпежнікаў уступав толькі крыху беркуту. Ен настолькі рэдкі, што нават проста ўбачыь яго — вялікая ўдача. Асабліва япер, калі ў выніку меліяраыі Палесся рэзка скараіўся «птушыны рай».
Вадзім Клакокі
J
Прыпяь шматаблічная. У ніжнім ячэнні, ля Дарашэвічаў, паказвае круты бераг з адкрытымі пакладамі балотнай руды і даледавіковага торфу, а пад Стахавам — багатыя сенажаі на паплавах.
Припять многоликая. В нижнем течении, возле Дорошевичей, показывает крутой берег с открытыми залежами болотной руды и доледникового торфа, а под Стаховом — богатые сенокосные угодья на лугах.
74
Замілуешся летнім вечарам, дзе б ні быў на Палессі!
Залюбуешься летним вечером, где бы ни был на Полесье!
Краскі, разнатраўе, пчолы — прыкметы тутэйшых паплавоў.
веты, разнотравье, пчелы — приметы здешних лугов.
Таямнічы дзікун — чорны бусел, гасер — «чырвонакніжнік».
Таинственный дикарь — черный аист, гастер — «краснокнижник».
Аднадумства, шчаслівае спалучэнне творчых задач журналіста і арніто- лага дапамаглі ім пранік- нуь у нетры дагэтуль малавядомага куточка Прыпякага Палесся, дзе месіа унікальная ў Еўропе калонія шэрых чапляў. Фотакніга паказ- вае таксама прыгажось Прыпяі, самай паўна- воднай беларускай ракі, найменш скалечанай ы- вілізаыяй.
Славутыя трыснягі Пінскіх неміліяраваных балотаў. Нібы агеньчыкі ў суэльнай зеляніне — жоўтыя касачы.
Знаменитые тростники Пинских немелиорированных болот. Будто огоньки в сплошной зелени — желтые ирисы.
82
Глыбей у Палессе — болей белых буслоў.
Глубже в Полесье — больше белых аистов.
86
Кулік-чорнаваллёвік — птах пралётны.
Кулик-чернозобик — птиа пролетная.
А вялікі вераеннік, грыук, неяг — птушка звычайная. А большой веретенник, гриук, нетяг — птиа обычная.
Кулік-сарока збірае сваіх пту- шанят, якія разбегліся хто куды пры нашым паяўленні.
Кулик-сорока собирает своих птенов, которые разбежались кто куда при нашем появлении.
Калонія шэрых чапляў у вусі ракі Лань месіа сярод тыповай прырэчнай дубровы.
Колония серых апель в устье реки Лань селится среди типичной приречной дубравы.
■Л
Каб даведаа, колькі нябесна-блакітных яек у клады, арнітолагу трэба залезі на апошні паверх кроны.
Чтобы узнать, сколько небесно-голубых яи в кладке, орнитологу нужно залезть на последний этаж кроны.
Неатольны апетыт вымушае чаплянятаў выхопліваь ежу з дзюбы роднага брата і скубсі сваіх баькоў: дай рыбкі!
Неутолимый аппетит принуждает апленят выхватывать пищу из клюва родного брата и теребить своих родителей: дай рыбки!
Два партрэты ў інтэр'еры дзіячага пакоя.
Два портрета в интерьере детской комнаты.
Да ідэалу!..
К идеалу!..
I
Чысім пёркі.
Чистим перья.
Трывога! У паветры — арлан!
Тревога! В воздухе — орлан!
Гімнастычныя практыкаванні для маладых крылаў.
Г имнастические упражнения для молодых крыльев.
У вырай.
Скоро на юг.
1 -
■ S^'W *г £ : ■ -
^Z".-
В 1969 году с писателем Владимиром Семеновичем Короткевичем я прошел по воде от Гомеля до Давид- Городка: по Сожу, Днепру, Припяти, Горыни. Результатом путешествия было опубликованное в журнале «Маладось» эссе «Колокола в бездне озер».
Выше Турова, между Случью и Ланью, на левом берегу Припяти встретилось место, название которого мы не узнали, ибо очень спешили. С борта быстрого теплоходика увидели удивительный пейзаж.
«Перед впадением в Припять Горыни потянулся доисторический лес,— писал Владимир Короткевич.— Корявые вербы с двумя-тремя гнездами аистов, как души умерших в аду великого тоскана. И маленькие молодые ивы, которые только подчеркивали трагичность пейзажа. А над всем этим, над крыльями аистов, первобытное небо,будто во время сотворения мира.
Аист за аистом срывался с деревьев по мере приближения теплохода. Было это аистово королевство».
В тот год долго держалась высокая вода, а начало июня было дождливым и холодным. Низкое черное небо, черные деревья с сизовато-зелеными листьями, безграничная ширь черной припятской воды, ни одного дымочка на горизонте, пронзительные крики чаек и диких уток — все вместе создавало картину таинственную, захватывающую.
Странная местность быстро промелькнула, я успел сделать только пару плохих снимков. На протяжении двух лет напрасно показывал их бывалым людям, путешественникам, туристам, чтобы хоть что-то узнать о таинственном припятском береге. Они в ответ пожимали плечами. И карта ничего не сообщала. Дорог там никаких, деревень — тоже. Между Пинском и Туровом в то время пассажирские теплоходы не ходили.
Но я решил разгадать «аистово королевство». И через два года удалось осуществить довольно рискованный план проникновения в заброшенный, как мне показалось, мир. Надежным попутчиком и помощником был Володя Скоромный, тогда десятиклассник, большой любитель природы и приключений, орнитолог-самоучка. Мы
КНІГІ ОНЛАЙН
