Пяро арлана
Выдавец: Беларусь
Памер: 211с.
Мінск 1991
усчыняўся агульны грай.
Спачатку я не зразумеў сапраўднай прычыны пярэ- палаху, нават злаваўся на Пятра і Сяргея — думаў, яны лазяь недзе паблізу, непакояь чапляў. Ды ад- наго разу, калі ўсё ела здранвела ад нерухомасі і няўтульных абдымкаў дубовых сукоў, а ыгарэты і ёплы чай перасталі тані- заваь, я асмеліўся і прыўзняўся, карыстаючыся чарговым лямантам калоніі. I... ледзь не зваліўся. Проста на мяне ляеў буйны драпежнік, бурага колеру, з масіўнай жоўтай дзю- бай, крута загнутай. Я сха- піўся за камеру, забыўшы- ся, што яна мона прывін- чана струбынай на «дубе смаляным», бо 500-мілімет- ровы аб'ектыў не ерпіь хоь якога хістання ўз- доўж аптычнай восі. Я за- быўся на струбыну, дзеля якой, звісаючы галавой, шу- каў прыстойную апору, зручную мне і не шкод- ную дрэву. Струбынка прыкруілася надзейна і камеру не аддала. Я ледзь не заплакаў, абяззброены, калі пранізлівыя вочы дра- пежніка зірнулі ў мае аку- ляры. А ён, з пагляду, рэз- ка адвярнуў, паказаўшы белы хвост.
«Белы хвост,— разважаў я,— белы хвост у ёмна- рудога птаха, а дзюба арлі- ная, драпежная. I сам ён вя- лізны — такіх я ніколі не бачыў.
Хто ён? ...Белы хвост,
жоўтая дзюба, ёмна-рудая фарба на пер'і. I размах крылаў — дальбог, гэткіх раскінутых у палёе, га- тычна строгіх і драпежных крылаў я нават не сніў. А тут на яве!..
Вось табе і на! — раз- важаў я, ныраючы ў бры- зентавую схованку.— Бач, гастралёр які! Не паспеў выскачыь на авансэну, як уёк за кулісы. А пуб- ліка да чаго ж няўдзяч- ная — гарлае, хоь вушы затыкай...»
Гэтак я сябе весяліў, каб крыху зарэтушаваь уласны сорам: трэба ж так схібіь, прамаргаь вы- датны кадр!.. Я не ведаў дакладна, але мона пада- зраваў, што парушальнік паветранай прасторы кало- ніі, буры драпежнік з белым хвастом, не хто іншы, як... Не, занадта смелая здагадка. Усё ж ён — вель- мі рэдкі від на Беларусі, а майго арніталагічнага во- пыту — кот наплакаў. Зноў і зноў я дакараў сябе за пра- машку: нават благі здымак даў бы Клакокаму магчы- мась вызначыь, на каго абураліся чаплі.
А калонія тым часам супакоілася і гучала ў мір- ным, сішаным рэгістры.
Частку гукаў мне ўдало- ся зразумеь, і я паспра- баваў імітаваь голас да- рослай чаплі, які яна падае, падлятаючы з поўным вал- лём да гнязда. У адказ чаплікі высунуліся з кодла і ўставіліся ў мой бок круг
лым!, жоўтымі, пранізлівы- мі вачыма. Пагляд нерухо- мы, страшнаваты, гіпнатыч- ны, як змяіны. Х.очаш не хочаш, а прыгадаеш Дарві- на, эвалюыю відаў, род- нась яшчаркі, змяі, птушкі.
Маладыя чапляняты не дужа прыгожыя. Няўклюд- на камічныя, нязграбныя. Іх слабыя крылы, нібы ануч- кі, еляпаюа на тоўстым, тлустым і круглым, як у гу- сяняі, еле. На галовах — кудлатыя, неахайныя чубы. Дзюба слабая, а ганарыс- тая, вытыркаеа таксама з непрычасанага пуха-пер'я. Гарло, як у апошняга скан- даліста, хрыпата-агрэсіўнае.
Вось яны і крычаь, І вішчаь, і гарланяь, І ча- пураа неахайныя, з вал- ля выкідваюь на захопні- ка напоўперавараную рыбу, а могуь, калі што, абняславіь самым ганеб- ным чынам — і тутака што чалавек, што чапля — чэс- і не кранай! Жыя не кра- най! На абарону існавання добрыя ўсе сродкі.
А вось дарослыя выгля- даюь імпазантна. Шэрава- та-апалавае пер'е адлівае шоўкам, па белай шыі з-пад дзюбы спускаюа тры рад- кі чорных плямак, маха- выя пер'і чорныя І чорныя косы на галаве, а на шы! ўверсе косы белыя. Сядаю- чы на голы сук, чапля вытан- оўвае ў паветры дзівосны плаўны вальс — адразу прыгадваюа кітайскія гравюры і класічны еўра- пейскі балет.
Бадай, самая характэр- ная рыса ў паводзінах ва- лявах — пільнась. Там-сям на вышэйшых кропках ка- лоніі абавязкова сядзяь назіральнікі. Сядзяь мо- на, трывала, са сваіх НП злятаюь у апошні момант небяспекі. Спуджаныя птушкі займаюь пазіыю на аддалёных голых дрэ- вах, па дзесятку, па два на кожным, чакаюь, па- куль міне небяспека,— яр- пення ў іх хапае, патрабу- еа шмат хітрыкаў, каб падмануь гэтую стагод- дзямі выпрааваную піль- нась. Ім жа не растлу- мачыш, што калонія ўзята пад ахову дзяржавы, што жывуь яны япер у біяла- гічным заказніку, што ча- лавек са стрэльбаю ім тут не пагражае.
Два разы на дзень назі- раў я гэтую каріну: роснай раніай, калі выскокваў з двайной палаткі праз густую хмару зласлівых мошак і бадзёра крочыў-плёхаў поплавам да брызентавага гнязда-схованкі, і на сыхо- дзе дня, спусіўшы на вя- роўы апаратуру, а потым узваліўшы яе на здран-
Белыя буслы з нетраў поймы — дзікія. Чалавеку яны давяраюь не дужа.
Белыя аисты из дебрей поймы — дикие. Человеку они не очень доверяют.
велыя плечы, каб, хістаю- чыся ад стомы, зноў пры- валачыся да апантаных кры- васмокаў, берагавых піра- таў, якія слупом віліся над патэльняй з яечняй і густа пасыпалі яе нібы чорным перам. Вечарам машка- ра асабліва надакучлівая, дыхнуь немагчыма, пакуль сона не сядзе. У адной руэ трымаеш кубак з гар- батай, а ў другой галлё, каб адбіваь ненажэрную зграю. Камары прыпякія здаравенныя, як ваўкі, а ўсё ж яны анёлы ў параў- нанні з мошкай. Адно ра- туе — падвойная палатка з сеткай і маланкай-засеж- кай. Хуенька мы ныраем у яе чэрава, наглуха за- шпільваем сетку і пры свят- ле ліхтарыка выдушваем усіх нязваных гасей, што паспелі ўбіа ўслед за на- мі. Вось толькі япер мож- на ўздыхнуь на поўныя грудзі, пагаварыь, падзя- ліа ўражаннямі.
Аказваеа, Сяргей так- сама назіраў бурага дра- пежніка. Хоь і здаля, у палёе. Па сілуэту вызна- чыў: арол. Але які з арлоў? Я нясмела падказваю: ар- лан-белахвост. Сяргей па адукаыі географ, заалогія для яго не закрытая зона. I таму ён радасна падхоп- лівае: «Канечне, арлан! Безумоўна — белахвост!» Эх, не прыхапілі даведнік! I бінокль, як на тое зло, за- быліся. Затое ж, а гэта мне як прафесіяналу-фатогра- фу гучыь дакорам, Сяргей
паспеў зняь на слайд сі- луэт невядомага нам дра- пежніка.
А мне ўсё не верыа. Надзвычай рэдка ён суст- ракаеа. Але чаго не бывав на Палессі! Ды яшчэ тут, у вусі Лані, у бяс- конай прасторы трысня- гоў, нечапаных балотаў, вільготных пойменных дуб- роў і паплавоў...
Але што скажа на ўсё гэта Вадзім Клакокі?
Пяь гадзін на зварот- ны шлях. Усяго пяь гадзін, каб выплыь у наш час ледзь не з Верхнеюрскага перыяду.
Вярталіся мы з рознымі настроямі. Пятро як бы- ам задаволены: вёз ён у Мінск добры стосік акварэ- ляў і малюнкаў. Сяргей пад уражаннем прыпякай «сельвы» ўголас планаваў музейную дыяраму ў ад- дзеле прыроды. А я, да- сягнуўшы нарэше патаем- ных Ваўчанскіх нетраў, за- давальнення не адчуваў. Задужа змарнавалася часу на падрыхтоўку, на даро- гу — пры скарочанай да мі- німума камандзіроўы. Фо- татэхніка не адпавядала задачам здымкі, 500-мілімет- ровы аб'ектыў — дзіячая ака, ды й годзе. Патрэ- бен удвая большы, вось тады, паважаныя валявахі, дазволье звяртаа да вас на «ты». I нарэше, і не самае галоўнае з недахопаў экспедыыі — адсутнась
Клакокага. Здымаь пту- шак без навуковай кансуль- таыі арнітолага, без яго надзейнай сяброўскай пад- могі — гэта ж дылетантва! А вярнуа назад сёлета немагчыма, бо запасы з'едзены, да таго ж неўза- баве птушаняты пазлятаюь з гнёздаў — шукай тады ветра ў полі...
Усяго спадзяванняў — з наступнага года мая месяа.
Уважліва выслухаўшы мае экзальтаваныя ўспамі- ны пра калонію, Клакокі сур'ёзна паставіўся да арла- навай сенсаыі. Я вытрымаў невялічкі допыт з прыдзір- камі і прыдзірачкамі. Як- ніяк, а мой сябар знайшоў на Прыпяі шэсь новых для Беларусі відаў пту- шак, і кожны рэдкасны від таксама надзвычайна іка- віў яго. Але ж навука тры- маеа дакладнасі. Вось ён і выматваў мне душу, вось і дапытваўся, якога колеру галава ды шыя, колькі пер'яў рулявых, а колькі махавых, і якой вастрыні кіпі ў майго арлана. Kani ж надакучыла экзамена- ваь маю зрокавую па- мяь, ён вывеў мяне на тураўскую балонь, пры- трымаў там з паўгадзіны і ўпэўніўся, што «на дадзе- ны перыяд» я адрозніваю каршука ад вароны і не блытаю кнігаўку з крыжан- кай. Адпаведна маім пра- вераным і пераправераным
арніталагічным ведам і здольнасям быў вынесены прысуд: ёсь невялічкае па- дазрэнне, што мною заў- важаны ў Воўчы птах чым- сьі падобны на арлана. Другі пункт прысуду аб- вяшчаў, што роўна праз год,— хоь камні з неба! — мы з Клакокім удвух наведаем Воўчу і паназіраем як след праявы калоніі. Дзеля гэтага пункту я да- раваў усе бюракратычна прыдзірлівыя допыты на- конт ідэнтыфікаыі арлана- белахвоста.
Праз год камяні з неба не пасыпаліся. Здарылася горшае: узарваўся чавёр- ты блок Чарнобыльскай АЭС. Кароткі позірк на карту — адразу бачна, што Вадзіму і яго сям’і пагра- жае сур'ёзная небяспека. Асаблівы непакой прыносілі ўсходнія вятры — з Чернобыля проста на Тураў. I по- бач. А дазваніа ў Тураў стала амаль немагчыма, усе гомельскія напрамкі сувязі ўшчэнт перагружа- ны. Нарэше, пасля некаль- кіх гадзін безупыннага вяр- чэння тэлефоннага дыску чуеа ў трубы пракураны басок: «Ну як?» — «Пры- язджай».— «Усе здаро-
выя?» — «Не кашляем».— «Еду, рыхтуй лодку!» — «Даўно гатовая».— «А ма- тор?» — «I матор».
Зноў радасныя зборы «на прыроду»! Даўжэзны спіс неабходных рэчаў і прыпасаў паступова пера- крэсліваеа, і мая машына
ўсё ніжэй прысядае на зад- нія колы. Пашкадаваь яе можна — гару рэчаў вянчае 1 000-міліметровы аб'ек- тыў! Галоўны калібр!
А на душы трывожна. Звесткі з Чернобыля ней- кія блытаныя, непаслядоў- ныя, відаь, да ўтаймавання чавёртага блока яшчэ далёка. Па сутнасі, няма ані- якай інфармаыі пра рас- паўсюджванне радыяыі на Беларусі. Суяшала карта. Ружа (якая там ружа, хут- чэй — дзядоўнік) чарно- быльскіх вятроў пасля вы- буху скіравана больш на Мінск, чым на Тураў, і зу- сім не ў бок Лані. У Мін- ску, мабыь, горш, як там.
3 такімі думкамі я ўз'ехаў на бетонку Пінск — Калінкавічы, на транспалес- кую магістраль і праз не- калькі кіламетраў спыніўся перад шлагбаумам, нечака- на новым, недачэсаным і нязграбным — раней, коль- кі ні ездзіў па транспа- лескай, нічога падобнага не бачыў. Міліыянер, зір- нуўшы на дзяржаўны ну- мар, нічога не пытаючыся, тут жа прапусіў, але я паспеў заўважыь, што перад шлагбаўмам назбірала- ся даволі многа сустрэчных машын. Першую з іх аб- мавалі зялёным прыбо- рам, падобным на дазі- метр, які давялося выву- чаь на вайсковай службе. Тэты недачэсаны шлагбаўм і тое, што мяне, мінчука, прапусілі на ўсход без затрымкі на яўным пунке
КНІГІ ОНЛАЙН
