Пяро арлана
Выдавец: Беларусь
Памер: 211с.
Мінск 1991
Жыве рыжая чапля па берагах пойменных азёр і старых рэчышчаў, абавязкова зарослых трыснягом, чаротам, вяр- бой. Пасяляеа часей асобнымі парамі і невялікімі калоніямі. Гнёзды размяшчае на заломах трыснягу. У клад- ы 4—5 зеленавата-блакітных яек. Птушаняты з'яўляюа ў каны чэрвеня. Становяа на крыло паміж 25 ліпеня і 5 жніўня.
Харчуюа рыжыя чаплі, як і шэрыя, рыбай, жабамі і воднымі беспазваночнымі. У Казахстане адзначана паяданне ёю саранчы.
3 прычыны малалікасі гаспадарчага значэння не мае.
Мерай захоўвання ў рэспубліы можа быь выяўленне мес знаходжання і жорсткая іх ахова.
ВЯЛІКАЯ БЕЛАЯ ЧАПЛЯ — EGRETTA ALBA. L.
Велічынёю птушка, прыкладна, як гусь. Вага каля 2 кг. Даўжыня ела 0,9—1,2 метра. Апярэнне чыста белае. Ва- кол вачэй жоўтыя кольы. Hori i дзюба чорныя з чыр- ванаватым аденнем, аснова дзюбы жоўтая. Палет як і ў шэрай чаплі. Голас — грубы хрыпаты скрып.
Вялікая белая чапля — рэдкі від, занесена ў Чырвоную кнігу БССР.
У СССР жыве ад Малдавіі і Паўднёвай Украіны да ніжняга ячэння Волгі і Урала, а таксама ад Казахстана да Прымор'я.
У нашай рэспубліы выяўлена на Палессі. Вядомы залёты у Віебскую воблась. Гнездаванне адзначана ў 1972—1979 гадах у пойме Прыпяі на тэрыторыі Петры- каўскага раёна. Маюа вусныя паведамленні аб гнезда- ванні сярод калоніі серых чапляў у вусі ракі Лань.
Ва ўмовах Палесся сустракаеа па берагах рэк, азёр, стары. Гнёзды будуе на дрэвах — дубах І ясакарах, дыя- метр гнязда бывав ад 0,6 да 0,8 метра. Будаўнічы матэ- рыял — сухія сукі і галінкі. Поўная кладка — 5 зеленавата- блакітных яек. Лётныя маладыя птушкі з'яўляюа на
вадаёмах у каны першай паловы ліпеня. Адлёт на зі- моўку прыпадае на сярэдзіну верасня.
Харчуеа насякомымі, рыбай і дробнымі грызунамі.
Адной з асаблівасей вялікай белай чаплі з'яўляеа яе здольнась пераключаа на харчаванне той групай кармоў, якая найбольш даступна ў дадзенай мясовасі, да чаго няздатныя іншыя віды чапляў. Гэта асаблівась выкарыстоўваеа для вывучэння ачагоў тулярэміі.
Гэта вельмі рэдкая ў нас птушка выключна асярож- ная і палахлівая, што ў мінулым выклікана пастаянным праследаваннем з боку чалавека — з-за праславутых пер’яў-эгрэтак. Яна выбірае для харчавання толькі адкры- тыя ўчасткі, каб своечасова заўважыь небяспеку. Па-
трывожаная, ляіь далёка і надоўга. У палёе ўважлівая і пільная: ўбачыўшы пад сабой чалавека, рэзка ўзмывае ў вышыню. Вельмі маўклівая, верагодна, таксама з ася- рожнасі.
У сувязі з невялікай колькасю ніякага гаспадар- чага значэння не мае, аднак для захавання віду неаб- ходна тэрміновае выяўленне мес гняздоўя і ўзмоненая іх ахова.
МАЛАЯ БЕЛАЯ ЧАПЛЯ — EGRETTA GARZET- TA. L.
Мясовая назва: «бялушка» (Жыткавікі раён).
Невялікая птушка чыста белага колеру. Вага да 500 г. На патыліы чубок з 2—3 вельмі доўгіх, вузкіх стужка- відных пер'яў. Пер'і валляка падоўжаныя, плечавыя — таксама, у дадатак рассуканыя і даходзяь да кана хва- ста, што надае птушы казачную прыгажось. Дзюба чорная, у заснаванні жоўтая. Скура твару голая, блакіт- наватага адення. Вуздэчка і ногі чорныя. Радужніа ярка-жоўтая. У маладых птушак няма ўпрыгожваючых пер’яў, ніжняя сківіа жоўтая.
У СССР жыве ад Малдавіі, нізоўяў Дуная, Днястра, Дняпра да Прыазоўя, дэльты Волгі і Урала, на Каўказе (выключаючы яго энтральную частку), у сярэднім я- чэнні Аму- і Сыр-Дар'і, а таксама на паўднёвым захадзе Туркменіі.
У Беларусі да семідзесятых гадоў гэтага стагоддзя вядома толькі адна знаходка ў наваколлі Пінска. 3 па- чатку сямідзесятых гадоў малыя белыя чаплі сталі штогод адзначаа ў сярэднім ячэнні Прыпяі — у Жыткавікім і Петрыкаўскім раёнах. Найбольшая колькась сустрэч зарэгістравана ў каны 70-х гадоў, калі назіраліся нават чародкі з 3—7 асобін. Часяком малыя белыя чаплі трымаліся разам з вялікімі белымі. Былі сярод іх і дарос- лыя і маладыя. А ў 1988 годзе назіраліся толькі дзве асобіны. Гнездаванне не адзначалася. Як правіла, малыя белыя чаплі заўважаліся на кармленні па зарослых мел- каводдзях Прыпяі, на пойменных азёрах і старых рэ- чышчах.
Начуе на дрэвах разам з вялікімі белымі і шэрымі чаплямі. Адлятае ў сярэдзіне кастрычніка. Гнездзіа каланіяльна, але любіь далучаа да іншых галёнкавых. Гэта пачуё добрага суседства ў малой белай развіта, як ні ў адной з чапляў; магчыма, спраоўвае інстынкт самазахоўвання віду пад абаронай больш дужых родзічаў. Пры ўсёй упрыгожанасі, «чапурнасі» малая белая на
гняздоўі крыклівая, у паводзінах не так асярожная, як вялікая белая. У паўднёвых арэалах пасяляеа і ў чаро- тах, і на дрэвах, але аддае перавагу «вышынным ква- тэрам». Па выгляду ўсё той жа перевернуты конус са сенкамі, якія прасвечваюа, але гняздо выбірае самка, пры гэтым усякі зручны момент заняь пустое гняздо не ўпускееа.
Яек едкледвае ад 3 да 6, але часей 5, насычанага блакітнавата-зялёнага колеру, у сярэднім 46,5X 32,6 мм. Праз 25 дзён з'яўляеа першае птушаня.
3-за сваёй рэдкасі на тэрыторыі Беларусі пільна ахоўваеа.
КВАКВА — NYCTICORAX NYCTICORAX. L.
Невялікая, прыкладна з варону, птушка. Вага каля 700 г. Hori кароткія. Верх галавы і спіна чорныя, ніз белы. Крылы шэрыя. На галаве ў шлюбны перыяд чуб з доўгіх белых пер’яў. Дзюба чорная. Ногі ружавата-жоўтыя. Вочы
чырвоныя. Маладыя птушкі буравата-шэрыя са страка- інамі.
У СССР сустракаеа ад Малдавіі да Прыазоўя і ніж- няга ячэння Волгі, Урала, на Каўказе, у Сярэдняй Азіі і ў прылеглых да яе раёнах Казахстана. Да 1975 года для тэрыторыі рэспублікі гэты від лічыўся рэдкім залётным. 3 гэтага ж году пасля знаходкі гнязда з пяю нялётнымі птушанятамі каля Турава, у пойме Прыпяі, ён атрымаў статус рэдкага гняздуючага. 3 гэтага часу штогод сталі назіраа на праягу гняздовага перыяду як дарослыя, так і маладыя кваквы. Колькась сустрэч з году ў год узрастае, што сведчыь аб пашырэнні арэалу гэтага віду.
Ва ўмовах сярэдняга ячэння Прыпяі кваква засяляе падтопленыя вербалозавыя зараснікі з трыснягом — па берагах пойменных азёр і стары. Наяўнась вербалозу абавязковая.
Вядзе вельмі скрыты лад жыя. Актыўная толькі ў емнае. У прыемках калі-нікалі ўсаджваеа на верша- ліны хмызняку і сядзіь, пакуль не сямнее. Голас непры-
емны і моны: «квааў-квааў». Прылятае напачатку мая. Звестак, калі пачынае гнездаванне, не маеа. У палескіх умовах гняздо робіь на дрэвах сярод прыбярэжных за- раснікаў. Яно ўяўляе сабой даволі рыхлую пабудову дыяметрам каля паўметра з галінак вярбы, вольхі, кава- лачкаў трыснягу. Латок мелкі, 3—4 см. Поўная кладка — 5 блакітнаватых яек. Птушаняты з'яўляюа ў ліпені. Лётныя маладыя птушаняты адзначаны ў пачатку жніўня.
Харчуеа кваква воднымі беспазваночнымі (плавуны, вадалюбы, іх лічынкі, стракозы) і дробнай рыбай.
Знікае з мес гнездавання ў першай палове верасня. Гаспадарчага значэння не мае, аднак з-за сваёй рэд- касі патрабуе пільнай увагі і стараннай аховы біятопаў.
МАЛЫ БУГАЙ, І ВАЎЧОК — IXOBRYCHUS MINUTUS. L.
Мясовыя назвы: «малы гібелюйчык» (Барысаўскі раён), «ваўчок» (Мазырскі і Жыткавікі раёны), «лазню- га», «малы бугайчык» (Петрыкаўскі раён).
Самая малая з нашых чапляў. Вага не перавышае 170 г. Даўжыня ела ад 314 да 385 мм. У астатнім поў- насю падобна на сваіх больш буйных родзічаў. Апя- рэнне рыхлае. Верх галавы, спіна, падхвосе ў самоў чорныя. Дзюба жаўтавата-зялёная. Hori зялёныя. Вуздэчка голая з ярка-чырвонай аблямоўкай. У самак верхняя частка галавы, спіны І падхвосе ёмна-бурыя. Наперадзе на шыі і брушку падоўжныя ёмныя стракаіны.
Паўночная граніа распаўсюджвання гэтага віду ў СССР праходзіь праз Ленінград, Весьягонск, Кіраў, Перм, Барнаул і Тарбагатай.
У БССР жыве ўсюды, дзе знаходзіь спрыяльныя для сябе ўмовы. На Палессі сям'я гэтых чапляў даволі шмат- лікая. Сустракаюа яны, як правіла, у зарасніках верба- лозу і трыснягу па берагах рэк, азёр, старых рэчышчаў. Аддаюь перавагу вербалозу, затопленаму вадой, гэта значыь месам, якія менш даступныя, але часта пасяля- юа паблізу вёсак і пасёлкаў. Ведучы скрыты лад жы- я, да чалавека не так насярожаны, як іншыя чаплі. Гэты стыль паводзін кампенсуеа вялікімі здольнасямі да маскіроўкі.
Маскіроўка пад навакольнае асяроддзе ва ўсіх, што жывуь у чаротах і трыснягах, праяўляеа ў ахоўнай афар- боўы, у выратавальным перайманні светлаеню і ў школе паводзін. Выягнуўшы па вертыкалі жаўтавата-зялёную дзюбу і доўгую тонкую рыжавата-бурую шыю, белыя плямкі якой імітуюь пробліскі святла ў трысняговым гушчары, заміраючы накшталт самлелых пад чэрвеньскім сонам мінулагодніх жоўтых і сёлетніх блакітнаватых сяблін, бугаі, вялікі і малы, карэкіруюь сваё жыё адносна меса знаходжання. Схаваа і замері, візу- альна растварыа ў навакольным асяроддзі, выкары- стоўваючы набыты ў спадчыну камуфляж, нейтраліза- ваь драпежны намер, мабілізуючы ўсе рэсурсы ярп- лівага чакання,— такімі вось здольнасямі надзяліла пры- рода бугаёў. Уменне затайваа развіта настолькі, што шумны прыхадзень, не знаёмы са спосабам перамяшчэння ў балотных нетрах, і амаль бясшумны мясовы жыхар аднолькава могуь не заўважыь птушку на адлегласі выягнутай рукі. Да анекдотаў, магчыма, дайшло 6, калі б малы гібелюйчык і гібейла маглі расказаь, як яны з да- памогай мімікрыі абдурваюь чалавека.
Часей за ўсё малога бугая можна выявіь па крыку, які нагадвае «буханне» вялікага бугая.
3 зімоўкі малы бугай прылятае на Палессе ў першай дэкадзе красавіка, на Віебшчыну — тыдні на два пазней. Прыступае да гнездавання ў каны мая. Гнёзды робіь
звычайна над вадой на кустах вербалозу, калі-нікалі на заломах трыснягу. Будаўнічы матэрыял: трыснёг, дроб- ныя галінкі вярбы і вольхі. Дыяметр гнязда не перавышае 20 см. Адлеглась ад вады 0,5—1,5 метра. У поўнай клад- ы 9 яек, белых, ледзь-ледзь зеленаватых. Сярэдні па- мер 34X25 мм. Птушаняты з'яўляюа ў чэрвені, да па- чатку жніўня пачынаюь лятаь.
Харчуюа малыя бугаі вадзянымі насякомымі і іх лічынкамі, дробнай рыбай, жабамі. Іншы раз разнастаяь стол за кошт яек малых каляводных птушак.
Адлёт на зімоўку адбываеа ў каны верасня — пачатку кастрычніка.
ВЯЛІКІ БУГАЙ—BOTAURUS STELLARIS. L.
Мясовыя назвы: «абухала», «бухала» (Слукі раён), «бугай» (Петрыкаўскі раён), «гібейла» (Жыткавікі раён), «вадзяны бык» (Пінскі раён), «вадзяны бугай» — самае распаўсюджанае.
У лаінскай назве ўжо выяўляеа знешняя прыкме- та: бугай зорчаты. Бугай — па голасу, зорчаты, стра- каты — па афарбоўы апярэння.
КНІГІ ОНЛАЙН
