Першацвет адраджэння
Выдавец: Народная асвета
Памер: 511с.
Мінск 1995
Тады вось маленькім бязрадным птушкам павінны памагчы людзі, павінны памагчы, каб аддзячыцьтую велізарную працу, якую птушкі выконваюць на працягу вясны і лета, ачышчаючы нашы сады ад шкодных казюлек, вусеняў і мошак.
Леснікі ў вялікіх лясах дбаюць пра тое, каб птушкі не гінулі з голаду, і кормяць іх зімой прыдбанымі загадзя запасамі.
I кожны, хто мае садок, таксама павінен аб птушках парупіцца. Зразумела, дарослыя не маюць на гэта часу, але маленькія гаспадарыкі і гаспадынькі, якія так смакуюць яблыкі, грушы ды слівы, павінны помніць аб тых сваіх прыяцельках, якія памагаюць бараніць дрэвы
ў садку ад розных маленечкіх, але страшных шкоднікаў.
Хочучы памагчы птушкам пражыць цяжкую халодную зіму, трэба загадзя прыгатаваць для іх адпаведныя запасы. Усе тыя птушкі, што зімуюць у нас, кормяцца пераважна, асабліва зімой, рознымі ягадамі і зярнятамі. I вось мы павінны назбіраць цяпер як найбольш гэтай ежы. 3 зярнят нам трэба мець: мак-відук, зярняты дзікай або сеўнай вікі, розных дзікіх гарошкаў, насенне розных траў, цэлыя галоўкі асоту (найлепш яго любяць шчыглікі); добра прыдбаць, калі можна, пару ж'меняк канаплянага зерня ды адну-другую жменьку зярнят сонешнікаў. Калі пачнуцца прымаразкі і ягады рабіны перамерзнуць, тады назбіраем іх як найбольш, толькі не трэба зрываць усіх з дрэва, бо як няма вялікага снегу, то і на дрэве птушкі іх знойдуць. 3 іншых ягад добра назбіраць і насушыць ягад белага бэзу (бузіны), а таксама зрабіць запас ягад ядлоўцу.
Ягады трэба высушыць на печы, бо інакш згніюць, і пассыпаць у торбачкі таксама, як і розныя зярняты.
Збіранне і прыгатаўленне запасаў каштуе крыху часу і працы, але затое якая радасць нас чакае, калі ў нашым садку, дзе паставім ці павесім кармушкі, збярэцца цэлая грамадка галодных птушак і, смачна заядаючы, зачырыкае нам мілае «дзякуй».
Я HE БАЮСЯ...
Я не баюся жыццёвай буры, Хоць добра знаю яе шум пануры, I змрочнага не баюся ценю Без ласкі цёплай сонка праменю,
I не баюся працаў мазольных Для рук бяздольных...
Але ж баюся я ўтраты веры, Траты энергіі баюся без меры, Баюся жыці без ідэалу, Бо ў чорнай пустцы сэрца б сканала...
Больш чым цялеснай баюся смерці — Душой памерці...
* * *
Беларусь! Ты краю родны! Краю смутку, слёзнай песні, Глянь!.. Ўстаюць ўжо твае дзеці 3-пад налёту шэрай плесні...
Глянь! Ідуць яны гурбою... Ўжо страсаюць цемры путы I тых клічуць за сабою, Хто заклятым сном акуты.
Беларусь мая тужліва, Як дзявоча летуценне, Як па шчасце, што прапала, Безгранічнае цярпенне.
Твае дзеці з сілай велькай, Бо з кахання агнём ў сэрцы, Паразгоняць чорны хмары, He дадуць жыць ў паняверцы.
Разыдуцца чорны хмары, Паразвеюцца туманы, I на твае шэры полі Сыдзе шчасця блеск святляны.
МАКСІМ ГАРЭЦКІ (1893—1938)
Максім Гарэцкі нарадзіўся ў вёсцы Малая Багацькаўка Шамаўскай воласці, што на Мсціслаўшчыне (Магілёўская вобласць). Ад прыроды Максім меў вялікія здольнасці — выключную памяць, багацце эмоцый, музычнасць. Яны дапамаглі яму прайсці праз цяжкасці на шляху да беларускага Парнаса.
Максім вучыўся на «выдатна» ў Горацкім каморніцкаагранамічным вучылішчы. Але праца каморніка-агранома не падабалася яму. Пасля заканчэння вучылішча юнак жыве ў Вільні, працуе каморнікам, друкуецца ў «Нашай ніве». Калі пачалася вайна з Германіяй, у 1914 г., Максім Гарэцкі ідзе ў салдаты. У адным з баёў ён быў цяжка паранены і доўга лячыўся. Гэтая рана дала сябе адчуць у 1917 г., калі пісьменнік цяжка захварэў і лячыўся ў Арле, у Маскве, у Жалезнаводску. Аднак, нягледзячы на гэта, Гарэцкі шмат піша, друкуецца ў «Вольнай Беларусі», «Дзянніцы», працуе ў газеце «Звязда». Пасля акупацыі Вільні белапалякамі Максім Гарэцкі працуе выкладчыкам беларускіх настаўніцкіх курсаў і адначасова ў Віленскай гімназіі. У ліпені 1919 г. ён ажаніўся з Леанілай Усцінаўнай Чарняўскай, у 1921 г. нарадзілася дачка Галіна, у
1922 г.— сын Леанід. У гэты час Гарэцкі шмат піша; працуе над «Гісторыяй беларускае літаратуры». М. Гарэцкі з'яўляецца аўтарам «Хрэстаматыі беларускае літаратуры. XI век—1905 г.», ён склаў некалькі руска-беларускіх слоўнікаў. У ноч з 19 на 20 студзеня 1922 г. пісьменнік быў арыштаваны і высланы ў Коўню. Пасля гэтага Гарэцкі часта мяняе месцажыхарства.
У кастрычніку 1923 г. ён пераязджае з сям'ёй з Вільні ў Мінск, працуе на рабфаку БДУ. Затым выкладае беларускую мову і літаратуру ў Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі ў Горках, працуе ў Інбелкульце, у 1931 — 1935 гг.— жыве і працуе ў Вятцы, потым пераязджае ў гарадскі пасёлак Пясочня, дзе настаўнічае.
Як і многіх іншых дзеячаў культуры таго часу, М. Гарэцкага напаткаў трагічны лёс. Пісьменнік быў беспадстаўна абвінавачаны і арыштаваны, яго жыццё заўчасна абарвалася.
МАЛАЦЬБА
(Урывак)
Зіма, досвіткі, на дварэ сцюжа і шугае вецер, а ў хаце троху цёпла, гарыць сумная лучына, сядзіць бацька і Mani — даўно ўжо ўсталі і працуюць.
Прачнуўся і Лявонька, але маўчыць, нібыта і спіць, і добра ляжаць яму на палу пад цёплаю дзяругаю і кажушком. Цёпленька... На печы, ля дзеда, было б яшчэ цяплей. Паміж комінам і дзедам. 1 трэба ж паглядзець там тую дошчачку, што сушыцца на траме і што будзе з яе скрыпка... Толькі ж дужа не хочацца ўставаць і бегчы з полу на печ,— пакуль дабяжыш, дык і пазябнеш...
Варочаецца дзед на печы, побач з лучынаю, што паклалі там, каб сохла. Варочаецца на пасцеленым жупанку, грэе старое зябкае цела. Бядуе, што жыве так доўга, не ўмірае. Шэпча:
— Калі ж ты ўжо прыйдзеш па мяне, мая ты смертухна? Вось і яшчэ аднаго дня прыждаў, яшчэ адну ночку перажыў...
Слухае Лявонька, як шугае вецер за сцяною, і дзівуе дзеду: навошта ён так хоча паміраць? На могілках жа цяпер дужа-дужа глыбокі снег, цёмна там і страшна, мароз і вецер, бегаюць ваўкі і выюць...
«Ай, любы дзедзя! He ўмірай ты! Жыві і жыві...»— падумаў і раптам — хоп! Усхапіўся і забарабаніў па палу на печ, да дзеда.
— Ціш-ш! Куд-ды ц-цябе так рана падняло! — жартуе бацька.
А ён ужо зрабіў свае лататы і ўзгробся на печ, перакуліўся цераз дзеда і прытуліўся там, між ім і комінам.
Патурбаваны кот падняўся, сагнуў дугою хрыбцінку, пастаяў у задуме, закруціўшы хвост, прымаючы пастанову, і скокнуў на комін, на бацькавы валенцы.
Маўчыць Лявонька, і прыемна яму чуць пад сабою цёплую печ, ды згары — халаднавата без дзяругі. I сляпы дзедзя, як бы тое ведаў, замацаў упоцемку ўнукаву галоўку і гладзіць яго ад вуха да калена.
Добры ён, гэты дзед. Ен любіць свайго маленькага Лявоньку. I хлопчыку хочацца жалець дзеда—ду-у-жа, ду-у-жа жалець! Хай бы сабе жыў дзед, думае Лявонька, хай бы жыў, пакультрэба калыхаць каго-небудзь у калысцы. I навошта ён усё просіць сабе смертухны?
— Дзед! Гані яго ад сябе! Чаму не спіць малы? Заўсёды ўскруціцца без пары,— жартуе бацька, паглядаючы на печ.
— Дык я ж выспаўся...
— А выспаўся, дык ідзі ў пограб па бульбу, капусты гаршчок прынясі,— кажа маці.
— Дык я ж баюся...
— А ты не бойся, ваўкоў там няма.
— А калі ж я баюся, што цёмна. Мама, скажы ты мне казку.
— Прасі бацьку,— адмаўляецца маці.
— He, ты скажы. Ты ж умееш,— хоча ён, каб казала маці, а не бацька.
Бацька наогул не казачнік, а калі што і раскажа, дык надта проста, так, як усё дзеецца наўкола, дзе халодна, снег, параная бульба, чад, свінні скігочуць і дзеці плачуць. А маці ўмее заляцець думкаю ў залатую старонку, дзе ўсе дарожкі абсаджаны салодкімі яблынькамі ў два рады, а на тых яблыньках пяюць птушачкі залатапёрыя свае песенькі вясёлыя...
I пачынае маці плясці свае доўгія і цікавыя пляткі. Бясконцу цягнуцца яны пад безупыннае трынканне верацяна, трэск і сіпенне лучыніны ды шыбанне аб сцену зімовае завірухі. Супакой і нерухомасць распаўзаюцца па хаце. Ой, выйдзе з хлопчыка нерухомы летучонік, што будзе толькі ў думках сваіх сніць залатую старонку, і пражыве ён жыццё сваё нерухома, як курэц опіуму... Ой, будзе так!
Ужо хлопчык троху змораны доўгім слуханнем, хочац-
ца яму нечага іншага. Але тая нерухомасць маркотная ахапіла яго і не пускае яго з месца ўстаць.
Ды матка сама раптам ірве залатыя нітачкі:
— Ну, до мне казаць, а табе слухаць. Ідзі-тка мыйся, а ў суднічку ў паўміску мяса ад учорашняе вячэры стаіць.
Мяса тое — хлопчыку надта ўсмак. Сцюдзёненькае, цвёрдзенькае. Але ж трэба абуцца спярша... Э, што там! — паспеецца! I ён басаногі бяжыць мыцца каля лаўкі ў парозе.
Матка зняла яму з загнету* чыгун з цёплаю вадою. A то ён быў ужо занепакоіўся, што прыйдзецца мыцца сцюдзёнаю з сянец. I пялешчацца хлопчык у цёплай вадзіцы, каб пасля баяцца ў жыцці ўсякага холаду,— доўга пялешчацца. Матка баіцца, што ён босы прастудзіцца.
— Ці не до табе пялёскацца, Лявонька? — казала яна.
— Сарокі знясуць, калі доўга будзем мыцца,— падсабляе матцы бацька.
Толькі ён таго не чуе, ён задумаўся.
— Дзед! — пытаецца ён у старэйшага за ўсіх у хаце.— Дзед, а хто лес насадзіў, скажы ты мне, а?
— Сам вырас, маё дзетка,— ласкава адказвае дзед.
— Дык як жа гэта? Чаго ж гэта ён вырас?
— А вось пасеялася насеннейка, дык ён узяў дый вырас.
— Чаго ж яно пасеялася?
— Ат, прычапіўся як смала,— мяшаецца ў размову бацька і кажа маці: — Гані ты яго ад вады, дакуль ён будзе там пялёскацца.
Лявонька мігам абціраецца, узлязае за стол на лаву і сашчэплівае рукі, каб хутчэй адбыць гэтую дзіцячую пакуту: маленне Богу. Моліць яго бацька ці матка. Матка моліць прыгажэй і цікавей, але даўжэй за бацьку. А маленне наогул выходзіць даволі маруднае і да прыкрасці даўгое, бо два разы паўтараецца кожнае слова.
— Выйміцца...— кажа маці, што мае азначаць: ва імя ацца.
— Выйміцца! — голасна адгукаецца Лявонька, а пакуль маці зрыхтуецца казаць далей, ён сам сабе ціханька шэпча: «Выйміцца, акацілася аўца...» I, скоса паглядаючы на хату, усміхаецца.
— Маліся добранька, не галузуй! — сурова заўважае бацька, напранаецца і выходзіць з хаты, бо ўжо світае і пара выйсці паглядзець, што там дзеецца на падворку, у хляўку і ва ўсёй гаспадарцы.
Без бацькі можна маліцца весялей,— не так будзе нудна...
I пакуль дабіраюцца да «Верую», Лявонька то пераступае з ножкі на ножку, то крычыць словы на ўсю хату, то гаворыць ледзь чутна, то сашчэплівае рукі на ўсю сілу, то зусім расшчэплівае іх. Забаўляецца — колькі можна ў рамках чалавека, пастаўленага весці гамонку з самім Богам. Матка занята ўжо справамі ля печы, і ён, спачатку здзіўлены яе няўвагаю на яго дурэнне, потым, каб скарыстаць выпадак, пачынае, молячыся, гоцаць так, што аж лава гутаецца пад ім... А ўрэшце заглядаецца на абраз, на сівога чалавека з нейкім вялікім гарбузом у адной руцэ і з кіем у другой. Думкі рояцца ў галаве: чаму гэты, падобны з твару да іхнага дзеда, але неласкавы сівы дзед, чаму ён — Бог?
КНІГІ ОНЛАЙН
