Першацвет адраджэння
Выдавец: Народная асвета
Памер: 511с.
Мінск 1995
За мястэчкам цягнулася вёска. Агэнт бачыў, як пастух першы раз выганяў кароў у поле. Яны млява расьцягвалі сваё змарнелае з падцягнутымі бакамі цела, нюхалі паветра, ваду ў каўдобінках, нюхалі адна другую. Сьвіней яшчэ ня гналі ў поле, і яны з мэланхолічнай сур’ёзнасьцю плюхалі па вуліцы, яшчэ гразнай і непавабнай для гарадзкога вока.
Цяліца ўвесь час жыў у горадзе і цяпер зацікаўлена пазіраў на праявы вясковага жыцьця.
Вунь стаіць зусім нярухома віхрастая сьвіньня. Заплюшчыла вочы, сьпіць, а на хрыбце паважна расхаджвае сарока. Чагосьці шукае сваёй дзюбай.
— Ах, каб цябе нячыстая ўзяла! — зварочвае ўвагу агэнт.— Вось табе і сымбіоз! Шкада, што ня ўзяў свайго Алёшкі. Вось узрадаваўся-б.
— Сынок ваш?
— Так, 7 гадоў!
Цяліца прыпамятаваў сваё маленства на вёсцы, калі ён жыў у бацькі і быў так шчыльна зьвязан з гэтым жыцьцём. А цяпер ужо гадоў 15 дык і не заглянуў туды. Забыўся. Адарваўся. Накшталт перадавога чалавека стаў. Нават у душы сьмяецца з гэтае мізэрнасьці і галоты. На словах — не! Няможна!
Пагана ехаць на гэтай Піліпавай падводзе. Усе вантробы выкалачвае. У мястэчку на базарнай плошчы шмат 268
было падвод. Усё сытыя, здаровыя коні. А колькі было яўрэйскіх фурманоў! Кагалам абступілі агэнта. Кожны цягне на свой воз. А Цяліца ўзяў гэтага Піліпа з яго «лахудрай» — кабылкай. А чаму? Агэнт беражэ кожную капейку. У яго апрача «ляпёхі»-жонкі (як ён яе дражніць пад злосную руку) ёсьць яшчэ трое шкілетаў-дзяцей. Невядома, па якой прычыне дзеткі не атрымалі ў спадчыну здароўя бацькоў, якому трэба толькі пазайздросьціць. Іх трэба гадаваць смашнюткамі, ды яшчэ да дактароў паказваць. На гэта патрэбны грошы, грошы і яшчэ раз грошы. Ну, а Піліп дужа танна згаварыўся.
Яго кабыла ледзьве цягне. I ня дзіва. Цяліца важыць пудоў 7 ды Піліп на малае пудоў 5. Каняка часта спыняецца, як быццам па сваёй патрэбе, і тады Піліп пачынае аккомпанаваць ёй, насьвістваючы нейкую спэцыяльную для гэтай справы мэлёдыю. А пастаяўшы ды перавёўшы дух, яна зусім нечакана дзёргае калёсы, і агэнт запракідваецца, лаячы і кабылу, і дарогу, і Піліпа, які ня досыць добра адукаваў кабылу.
Праўда, настрой агэнта быў вясёлы. Усе гэтыя штукі толькі сьмяшылі гарадзкога чалавека. Ня менш цікавым здаваўся яму і гаспадар кабылы — Піліп. Нейкае новае стварэньне. Такіх раней ня бачыў на вёсцы.
Піліп — здаровы мужчына гадоў пад 30. Увесь ружовы. Твар, як булка. Кроў проста такі пырскае. Абголены, толькі пакінуты на ангельскі манер два кусткі рудаватых вусоў. Шэра-блакітныя вочы з нейкім хітра-салодкім бляскам. Шырокая сьпіна, выпуклістыя грудзі, а рукі, як лапы мядзьведзя. На плячох матляецца нейкі лахман, увесь у лапіках. Нагавіцы ў абліпачку, і таксама залаплены ў шмат мясцох. Усё цела так і выпірае з вопраткі. Быццам гаворыць: «дзяржы мяне, a то вырвуся!»
Выехалі ў поле. Піліп, не сьпяшаючыся, разьвязаў торбачку і дастаў сотку гарэлкі, кавалак белага хлеба і тоўсты, шызы ад сала, селядзец. Наладзіўся палуднаваць.
Агэнту да сьмерці захацелася гэтага селядца.
Але як сказаць? Жонка наклала яму ўсяго на дарогу, нават не забылася забясьпечыць падарожніка падсалоджанай гарэлкай і пузаценькай бутэлечкай рому для закрасы ў гарбату... Але гэта ня тое. Селядзец так смачна пахне на сьвежым паветры — можа з розуму зьвясьці.
Цяліца хціва глядзіць на Піліпавы махінацыі з селядцом. Сам пачынае выкладваць сваю пажыву і нібы роўнадушна кажа Піліпу:
Бяры, калі хочаш, маю ежу, а мне дай селядца!
— Можа і гарэлкі пакаштуеце?
— Што-ж? Пі маю, а я тваёй сьвежай паспрабую.
Елі моўчкі: Піліп, гледзячы на хвост кабылы, які рытмічна махаўся каля самых калёс, а Цяліца глядзеў на магутную сьпіну і бычынную шыю свайго возьніка.
Агэнт пачаў сваю звычайную гутарку, якую заводзіў, калі здаралася гаварыць з сялянамі.
— Як жывецца? Палепшала троху? Як відаць, яшчэ не наладзіў гаспадарку?
— He яшчэ! — павярнуўся тварам Піліп з выразным намерам выкласьці ўсё. Тут магчыма праяўляла сябе гарэлка, а можа і нейкі мяккі ўкрадлівы голас седака.— Ды праўду сказаць, жыву я тут нядаўна! А яшчэ сказаць, дык я ня зусім просты чалавек!
— Ну? А хто-ж ты? 3 паноў ці як?
— Я гарадзкі чалавек. А тут зрабіўся індустрыяльным чалавекам, а зямлёю мала займаюся.
— Я і падумаў так! Кабылка твая ледзьве цягне. Мусіць, не даглядаеш яе, як трэба... А чым ты займаешся?
— Вырабляю самапрадкі... Дык завёз на рынак, прадаў, ды еду цяпер дамоў.
— Што-ж, добрая справа! — сказаў Цяліца, каб толькі што-небудзь сказаць.
Піліп пачаў выкладваць:
— Раней я ў горадзе быў, а тут жыву толькі гадоў 5, ня болей. Як пайшоў я туды з 16 гадоў, дык толькі цяпер зноў сюды заявіўся, няхай яно прападзе!
— Што, зноў хочацца ў горад?
— Цягне мяне туды, як магнэсам! Ці-ж там такое жыцьцё? Чьіста ўсё, анцілігентна. Разумныя людзі жывуць, і гэта с'амая індустрыялізацыя. Ці зіма, ці лета, а ўсё шуміць, гудзіць... А тутака як пачнецца восень ці вясна, дык адна уторія, па пуза ў гразі плывеш!
— Затое ў вёсцы спакайней, а летам дык нідзе няма лепш. Вось я сам да 15 гадоў жыў у бацькі на вёсцы, а цяпер зноў хочацца туды.
Піліп скэптычна зірнуў на Цяліцу і, расьцягваючы, махаючы пугай на кабылу, заўважыў:
— Вось як! Што вы скажаце? А я дык ніколі-б не хацеў з гораду. Чаго сюды лезьці, калі там табе ёсьць месца... Мой бацька яшчэ жыў. А ў яго сыноў было, як бобу. Трох на вайне забілі — двох на царскай ды аднаго на нашай вайне. А яшчэ двое нас братоў засталося. Ды 270
яшчэ, праўда, тры дзеўкі цэлы, ну ды іх што-ж? Іх ніхто не пазабівае, ня ходкі, значыцца, тавар. Вось яшчэ перад вайной, як мне было 16 гадоў, бацька і паслаў мяне на заработкі ў горад. А там быў адзін наш чалавек, ён і ўпіхнуў мяне на работу.
— На заводзе быў?
— He, ня прышлося! Мясіў ды пёк абаранкі, булкі, ды ўсялякія крэндзелі-мэндзелі. А быў я, прызнацца вам, дужа спрытны хлапец. Проста вулканізацыя, а не хлапец, як сказаў адзін праежджы на мяне. Ну мне хутка далі яшчэ павышэньне!
— Чын? Які?
— У цукерню перацягнулі. Ну, вядома, тут мне ўжо лепш стала. Грошы завяліся. Апрануўся пагарадзкому, хаджу, пасьвістваю, як вольную гадзіну ўлучу... Пачаў папяросы пыхкаць, партабак сабе завёў.
Цяліца засьмяяўся. Прыпамятаваў, як ён сам пачынаў сваю кар’еру ў горадзе і рабіў таксама, як і Піліп.
— А здароў я быў, дык нічога мне ня шкодзіла! Усе дзівіліся. Цэльны дзень працую, а ўтомы няма. А к таму яшчэ быў я правільным чалавекам, чужога ня браў. Для гаспадара я, вядома, знаходка, залатыя рукі, ногі і галава. Куды ні пашлюць мяне, што ні загадаюць — усё агнём гарыць, смалой смыліць. А за дзеўкамі ні-ні! Hi божа барані!..
— За дзеўкамі ні-ні?!
— Ну слава пра мяне пайшла. Зэлік (мой гаспадар) не нахваліцца мною. Выслаўляе мяне, а я яшчэ больш выціскаюся. Вядома, дурань быў, ня думаў, на чыё пуза працаваў.
Піліп смачна плюнуў: «Пра сябе дык і ня думаў!»
— Зразумела, на Зэліка працаваў! Пэўна, цяпер не пайшоў-бы да яго?
— Цяпер плюхнуў-бы ў морду, каб пабачыў. Кажуць, зьехаў у Маскву і ўжо сядзеў у турме за нейкія гешэфты... Вось цяпер адны транты* нашу, ды сам сабе цар. А тады працаваў на гэту самую капітаклізму. Вы ведаеце Савойю?
— Савойю? Як жа? Некалькі разоў заяжджаў! Можа і цябе бачыў там!
— Можа і бачылі. Ды пэўне-ж, бачылі, калі заяжджалі.
— Ну?
— Часта я хадзіў туды па справах ад Зэліка.
А гаспадар «Савойі» і заўважыў мяне. Дужа я ўмсу
яму падладзіць. Іншы раз і сунець гасьцінца ў руку. Ну і звоніць ён мне раз па тэлефону: «Піліп,— кажа так у тэлефоне, а я чую, ды на вус матаю,— зайдзі, кажа, да мяне, справа ёсьць!» Зэлік-жа ня пушчае. Здагадваецца, у чым тут справа і якая тут загваздка! Кажа мне: «Ня йдзі да яго! Мішугенэ будзеш, калі пойдзеш! Ен цябе зьесьць і пэтрахаў не застанецца... Уй, гэта-ж абдзірала, абскубала! Заставайся ў мяне, я табе накіну яшчэ пяцёрку. Дзе маё ні прападала?!»
— А ты пайшоў?
— А я ўлучыў хвіліну ды пайшоў у «Савойю». Хочацца мне ведаць, якая там справа. А там кажуць мне: «Заставайся за нумарнога, а на Зэліка плюнь ды растапчы. Вось табе трыццаць рублёў на ўсім на гатовым, ды яшчэ гасьцінцаў будзеш мець ад прыежджых». Угаварылі мяне.
А Зэлік ні блізка, і нагамі і рукамі махае перад самым носам. Захапіў мае манаткі, пад замок іх, ды яшчэ, падла, судом грозіць, што я па дагавору не дабыў і ў страты яго ўвёў. Тут я як разышоўся, як грыману на яго: «Не хачу больш вазёкацца з тваімі лахардзікамі*! Давай плату!» А ён: «Я табе нічога не заплачу, ні капейкі гарэлай!» А я: «Калі не заплаціш, судом выцягну, ці задаўлю, на бісхаім маліцца пашлю ды яшчэ ўсім раскажу, што ты кладзеш у лахардзікі свае».
— А што ён клаў?
— Ат! Самую тухляціну возьмуць, падсмаляць, падсалодзяць, а паны ядуць ды васлаўляюць. Ну як запалохаў я Зэліка, той і збавіў крык. Перайшоў я ў «Савойю». Вось дзе жыцьцё пайшло, дык і ў сьне ня бачыў. Днём і ноччу ўсё круціцца. Тут ужо распуста пачалася, ды шалёныя грошы. Тут ужо перастаў правільным быць. Прыедзе які-небудзь купчык з галоўныя Масквы, тут яму, як мартыха, дагаджай: пастаў, прыбяры, схадзі туды-сюды, а часам скажа ўзяць фурмана ды прывязьці паненку...
— I гэтым займаліся?
— A то як-жа? Ды яшчэ накажа, каб v капелюшы была, пад зонтай хадзіла, ды каб маладая, каб вочы гарэлі, каб было і тут і там. (Піліп рукой ілюстраваў свае словы.) Ну, нацалуецца, намілуецца купчык, дзесятку якую суне ў зубы, ды кацісь каўбасой. Адводзіш яе да прыстані, дзе жыве, а перад гэтым яшчэ да сябе зацягнеш, ды каб веДала маё дабро, сам з ёю ўцешышся.
— Эйш, брат! Лоўка ты выдумаў!
— А шдо-ж? Навука нядоўгая. Яны ведалі, што абы-
якую ня возьмеш, з вуліцы не прывядзеш, ну, адным словам, ад Мяне залежыць.
— Весела табе жылося,— сказаў Цяліца. Яму ня прышлося паспытаць вясёлага кабацкага жыцьця. Папаў у чынадралы, ды яшчэ рана ажаніўся. Нават ня ведаў, што такое іншыя жанчыны.
— Ня дужа весела! Працы шмат было, асабліва калі мяне неўзабаве паставілі за старшага над нумарнымі. Тут я зусім зьвіхнуўся. Працую, працую, бегаю, бегаю, а як толькі вольны дзень, дык нямаведама, што раблю. На цэлы дзень забяруся куды-небудзь з мілашкамі, п’ём, усяго пробуем, а к раньню грошай як і ня было. Дзеўкі апаланілі мяне, ня вырвацца мне з гэтага пекла. Ды самі лезьлі, як на ражон які.
КНІГІ ОНЛАЙН
