Першацвет адраджэння
Выдавец: Народная асвета
Памер: 511с.
Мінск 1995
— А можа за грошы?
— Можа і 3а грошы. А грошы вадзіліся. Бацьку дык дужа рэдка пасылаў. Так якую траячку на старэцтва спасылаеш. Распуста ўсе грошы забірала. А распусты было, дык і ня ведаю, ці ёсьць цяпер такая ці не?
— Есьць і цяпер, толькі менш. Закон карае.
— А рабочага сазнаньня ня было! Ай дзе яму быць, падумайце самі! Пакруцішся каля паноў, пасмакуеш іх паскудзтва, ды і сам засьмярдзіш, сам пачынаеш на сваіх зьверху глядзець.
— Ну, цяпер ня так!
— Ня ведаю, толькі вось нядаўна я быў у горадзе, бачыў сваіх старых фіцыянтаў, дык яны і цяпер ня горш жывуць, а яшчэ і вальней. А на мяне і зірнуць ня хочуць. Што я? Лапатнік! А падачкі, як і раней, бяруць, як уюны круцяцца. Праўду кажуць, што наша лёкайская група да соцыялізму тупа.
— Дык цябе туды ня ўзялі?
— Я і не прасіўся. Неяк брыдка зноў пачынаць. А тут ужо гаспадарку, жонку завёў, дзяцей нарадзіў. А праўду сказаць — зямля ўцягнула... А тады... тады маладым быў, гарачым. Як у рыбы, было малачайніку. Ну і збываў сваё здароўе, каму трэба, каму не.
— Цяпер угаманіўся?
— I цяпер яшчэ на баб не магу спакойна пазіраць. А тады быў першы змусьціцель. Паверыце ці не...
Піліп засароміўся і шэптам даказаў. Цяліца пачаў круціцца на калёсах. Любіў ён такія п’яныя размовы, хоць і здавалася яму, што хлусіць Піліп. Запытаўся ў яго:
— А сам нарваўся калі?
Піліп не зразумеў пытаньня.
— I мне часам пападала! За адну халеру ледзьве ў турму не запетавалі. Зьвязаўся я з ёю, дзеўка так сабе была, можна сказаць,— дужа прыгожая была. А вясёлая, значыць,— не прывядзі божа, ратуй. А грошы яшчэ больш кахала, чым мяне. Ну і падвярнуўся да яе купчык...
— 3 галоўныя Масквы?
— He, з Клінцоў!
— Гуляшчая была?
— He! Толькі яшчэ пачынала сваё мадонства. Прывёз яе адзін раз да купца... Пачаў перамальваць ён яе, каб у Клінцы пераехала. Мяне злосьць бярэ.
— А табе што? Жаніцца думаў, ці што?
— He! Ды як-жа. Можна сказаць, у людзі яе вывеў, абагаціў...
— Затое-ж і з дарогі зьвёў.
— Ну, як было, дык было! Пасьля мяне яна круцілася. Мне што: круціся сабе, як вятрак. А тут папярок горла стаў буржуаз гэты. Дыхаць не магу, як падумаю, што яна зьнюхалася з ім і думае яшчэ замуж за яго.
—■ Ня ўзяў?
— А вось падумайце! Узяў! Пасьля рэволюцыі ўжо, і цяпер з ёю нэпам заварачвае. А па праўдзе сказаць, агонь была! Без яе цяжка жыць, калі зьвязаўся.
— Гэтым усё і скончылася?
— He! Як падкаціла мне пад сэрца злаба, як варваўся я да яе. Захапіў іх на самым, як кажуць, саботажы. Ен мяне выпіхваць, кулакамі пагражаць. А я ня тут то быў: схапіў за шкірку буржуя, трасу яго ды крычу, як шалёны: «3 кім ты бярэшся, гад? Я-ж цябе расьцягну, як мышу якую!» Ну і расьцягнуў. Адну нагу выкруціў, ды да морды пячатку прыклаў. А сам ходу. Адлежыўся ў больніцы, ды бах у суд на мяне... А тут вайна, мобілізацыя, так і замаглявалася* усё. Савойя неяк замасьліла. Толькі штраф заплаціў.
— На вайне ня быў?
— Быў, ну нядоўга! Паранілі. Вось сюды прахапіла наскрозь. Месяцы два ляжаў бяз ніякае жывасьці. У сваімжа горадзе ў шпіталі быў. Савойя і тут мяне абараніла. Дужа я патрэбным быў. Далі мне белую. Дахтары мяне ведалі. А з вайной што тут рабілася?!. Афіцар’ё ды генэралы панаехалі. Бабы нейкія новыя намазаныя наляцелі. Шмат было працы. Як перад пагібельлю шалелі. Савойя рэсторан яшчэ адчыніла. На маю долю рублёў 200 у месяц прыпадала.
— Усё прахам пайшло?
— Як ішло ўсё махам, дык і пайшло прахам. Самі задавіліся і мяне прыдушылі.
— Цікава ты гаворыш! Давай яшчэ вып’ем троху. У мяне ёсьць.
Цяліца выцягнуў бутэльку, глынуў нагбом і перадаў Піліпу. Той прагна дапіў. Гэта была ўжо не гарэлка, а нешта цягнучае, салодкае, смачнае, чаго ўжо даўно ён не каштаваў і пра смак якога забыўся.
Кабыла ішла пад гару. Напружвала ўсю моц, каб усьцягнуць воз, але седакі не зьвярталі ўвагу на кабыліны мукі. Гаманілі.
— Як ты з гораду сюды папаў?
— А як пачалася разруха, ды яшчэ другая вайна, жыць у горадзе цяжка стала. Мяне, праўда, на вайну не забралі, як у мяне белая ды яшчэ раненьне. На гэта і наварочваў. А есьці нечага. Паны некуды зьніклі, як памялом вымелі бальшавікі. У галаве маёй нейкая разруха. Новы рэжым — на мітынгі бяжым. Слухаю ўсё, а пра бульбу ды хлеб думаю. Думаю, як-бы да бацькі дабрацца. Спачатку ў сталоўку зачасаўся. А што там? Елі такое, што і сабакам лепш жылося. Ды яшчэ гэта вівальвацыя зрывала курс. Нічога нідзе сьцягнуць немагчыма. Кожны над кавалкам дрыжыць. Армія і тая падыхае, ня толькі я. А яшчэ хутка мяне скарацілі, як даведаліся, дзе і як я раней працаваў... Стаў я голы і босы, як апостал. Прыпала так, што збыў сваё дабро, ці, як кажуць, прадметы экіпіроўкі. А работы ніякай. Усе лічаць мяне прымазанікам буржуазіі. Ну, я і паехаў да бацькі.
— Тады толькі на вёсцы можна было сяк-так жыць.
— I я-ж так мысьліў. А як прыехаў — не па сэрцу мне. Гразь, утопія, жывых людзей няма. Усё думаю пра горад. Там прыйду на кватэру, на белую ложу лягу,'— хоць голадна, ды чыста. А ў бацькі сьвіньні, цяля ў хаце. Ды яшчэ гоніць мяне вон.
— За што?
— Кажа: чаго прыехаў, шалыган*? Што ты прывёз мне? А я яму нічога ня прывёз. Ня столькі бацька злуецца, як брат. Яго бацька перад гэтым ажаніў, дык ён думае, што я яго долю адбіраю. А мне зайздросна. Падходзяць гады, што і самаму трэба племя мець. Тут і вышла аблігацыя.
Ну?
— Брат мой не фукульцяпісты, а жонку караваху ўзяў, мерцьвяка і таго ўзьніме. Жонка — як яешня, а брат — шкілет, ды яшчэ палусьвет — на адно толькі вока бачыць. Хоць і праўду кажуць, што мужык гладунцом ня бывае,
а я яшчэ ня дужа згаладаўся. Кроў клёвала во як’ Ну і вышла падпольная сытуацыя!
— He разумею!
— А тое, што падкаціўся я да братавай жонкі. 3 гэтага ўсё загарэлася. Прагнаў бацька мяне. He хацеў я з ім судзіцца... Гора маё такое было, хоць мату прадайся.
— Бацька табе нічога не даў?
— Яго худобы я і ня ўзяў бы. У яго нічога няма, a мяне яшчэ ўзялі ды прысудзілі алімэнты аднэй дзеўцы.
— Ну, брат, і зух ты! Такіх я ня бачыў.
— Быў грэх! Ці бяз гэтага абойдзешся? Была адна дзеўка. А звалі яе Суклета Самец...
— Так і звалі?
— Калі ня верыце, я вам і двор яе пакажу. Якраз мы пад’яжджаем... Ну, грэшным чынам, было ў нас з гэтым Самцом. Толькі не адзін я быў, а былі і другія. Ну, і наявіўся ў яе плод любові няшчаснай. Бацькі яе на мяне ў суд. А я ня дурань. Бах заяву, што радзіцелі (так і пішу) азначанай дзявіцы Самец наводзяць на мяне паніку і даюць мне моральную аплявуху. I пішу яшчэ, што зачыншчыкам і застрэльшчыкам у гэтай справе я ня быў.
— Вышла што-небудзь?
— He, нічога. Прысудзілі мне. А толькі дзіцё скора памерла, і я ні ў прычыне застаўся. Што мне было рабіць: бацька прагнаў, усе касавура глядзяць... Быў тут адзін самапраднік, я да яго, пачаў пасабляць і хутка навучыўся рабіць гэта бабскае прычэльле. А пасьля кампаньёнам стаў. Скалаціў троху грошы ды купіў у Саўхозе сьвіран за 120 р. Ну выйграў на гэтым — пакуль перавёз яго да сябе, дык 200 руб. яшчэ ўзяў за адну цэглу. Хату будую на 2 паловы. Ну, ажаніўся. Вось і ўся мая валакіта.
Здалёк, з-за прыгорку, высунулася царква.
— Гэта і ёсьць нашыя Праскуркі,— заўважыў Піліп.
— А! дык у вас і царква ёсьць. А ты ходзіш у царкву, прызнаеш Бога?
— Няма калі ў царкву хадзіць, а да папа іншы раз заходжу. Ен праз вуліцу жыве, на самым канцы сяла. Ну і хітры чалавек, скажу я вам. Чыста жыве, хоць і ў хату затурылі. Умее жыць на чужым гарбу. Ды і то сказаць — заработкі лёгкія. Адшалдакаў, адбалдакаў ды гарні грошы ці хлеб.
— А ў царкву народ ходзіць?
— Царква ня пустуе, a non наш перадавы, дужа ўмее падыйсьці. Дужа ціха жыве, нават сялянам заявы піша і нічога за гэта не бярэ, а за тое на другім, па сваёй спэ276.
цыяльнасьці, зьдзярэ, як трэба. Мяне цікавіць, што ён рабіў бы, каб царква запуставала. A то, як пост — народ такі-сякі валіць, праўда, усё старыя. Шмат гэтых самых гавеньнікаў.
— Ну, а ты гавеў?
— Ды не! Мне нялоўка. Я-ж усё-ткі гарадзкі чалавек!
Пад’яжджалі да вёскі. Направа і налева яе, амаль што каля самага шляху, былі сады і паркі, як відаць, быўшых паноў. Піліп, паказваючы пугай, тлумачыў:
— Тут быў маёнтак Бэкэндоршы. Вунь у тым пакоі, дзе вокны вялізныя, панская лажніца была, а цяпер ячэйка. А тут быў другі маёнтак. Панок жыў, а сын быў неўдалюга, ну а на баб дужа войстры.
— Як і ты?
— Цяпер у турме сядзіць.
— За што?
— У яго хацелі адцягаць зямлю ды дом, а ўсё выкручваўся. А вось ужо гады два як выселілі яго. Ну, яму ня ў нос, помсты хочацца. Падгаварыў дурылу аднаго, той і падпаліў яго былы дом. А тут была дзеўка, з якой ён абшархаўся, а як наявіўся дзіцёнак, дык і не захацеў жаніцца. Кажа ёй: «Мне з табой ня жыць. Хто ты? Я цябе ня ведаю». Ды ажаніўся з другой. А першая і абвясьціла ўсё. Яго, галубка, і забэхалі ў турму. А ўсё з-за таго, што ў моду ўлезла гэта самае мнагажонства, ці палітэізм, як кажа наш non.
Кабыла, пабачыўшы вёску, паняслася трухам і падвязла Цяліцу да новай, яшчэ не адбудаванай хаты. Насустрэчу вышла маладая прыгожая кабета з высокімі прунжыністымі грудзямі. Пачала адпрагаць кабылу, a гасьця запрасіла дахаты.
Хата была чыста ўбрана, але вельмі бедна ўсё выглядала. Адзінай аздобай хаты быў добры дубовы ложак, які быў засланы расьпісною коўдрай і завалены гарой падушак, ды яшчз варштат, на якім Піліп рабіў «бабскае прычэльле».
Піліп увайшоў у хату.
— Бачыце, якая аказэя. Хата гэта нам бокам вылазіць. Прашыкаліся на яе, што нечага есьці. Людзі скарамяціну ядуць, а мы адну бульбу, нечым і пачаставаць вас. А тут яшчэ карова, няхай яе агні высмаляць, цялілася, цяля прадалі, а даіцца не дае. Хоць вый! Пасварыўся з жонкай! — уздумала шаптуху да каровы запрасіць!
— Нічога. Глупства! — сказаў Цяліца.— Вось грошы,
прыдбай дзе-небудзь яец ды малака, ды яшчэ што ёсьць. Разам і папалуднуем.
Піліп узяў грошы і вышаў.
У хаце было трое дзяцей. Старэйшаму хлопчыку было гадоў 7, а двое былі зусім маленькімі.
«Набрахаў Піліп, а я і вушы разьвесіў. Казаў, што жаніўся гадоў 5, ня больш, а дзіцёнак гадоў 8»,— падумаў Цяліца.
Праз хвіліну яешня праглася на патэльні, а Піліп прынёс яшчэ піва. Цяліца запытаўся:
— Ты мне казаў, што жывеш тут усяго 5 гадоў, а ў цябе трое дзяцей. Нешта дужа спрытны ты!
КНІГІ ОНЛАЙН
