Першацвет адраджэння
Выдавец: Народная асвета
Памер: 511с.
Мінск 1995
— Значыць, вы зусім адзінокі?
— Як сказаць? У нашай краіне няма адзінокіх... У мяне ёсць завод, таварышы... Многа старых баявых таварышаў...
— Пасля нашай учарашняй гутаркі,— сказала Ta-
ня,— я ўсю ноч думала аб сваіх бацьках. Я глядзела на маміну фатаграфію і думала: якой яна была мужнай і ласкавай!
— На грамадзянскай вайне многа было мужных жанчын. Твая маці, напэўна, была слаўнай жанчынай. Як яе звалі?
— Ульяна Бельская.
— Што? — горача прашаптаў Мартын Андрэевіч, раптам узняўшыся на локаць.
— Яе звалі Ульянай Бельскай,— паўтарыла Таня.
— Што? Ульяна Бельская? Твая маці? — нібы ў кашмарным сне, шаптаў Мартын Андрэевіч...
— Але,— пацвердзіла Таня.— Вось яе фатаграфія,— сказала яна, вымаючы фатаграфію.
Мартын Андрэевіч выхапіў з рук Тані старэнькі партрэт жанчыны, імя якой некалі было так знаёма.
Ен уважліва, вельмі ўважліва глядзеў. На здымку была стройная чорнавалосая жанчына ў белай касынцы...
Таня моўчкі наглядала за выразам твару Мартына Андрэевіча. Нешта нявыказанае тварылася ў ім. У яго, як у ліхаманцы, закалаціліся рукі, і па жорсткай упалай шчацэ павольна пацякла сляза. I дзіўна было бачыць яе на гэтым суровым твары. Нешта яркае, агністае засвяцілася ў яго вачах.
Раптам ён узняўся і сеў на ложку, схапіў Таніны рукі і загаварыў нібы заікаючыся:
— Мая... Ты— мая дачка... Мая слаўная Таня!
У першы момант Таня ад нечаканасці не ведала, што рабіць. Потым абняла за шыю і сваімі маладымі гарачымі вуснамі пацалавала яго ў скроні, кранутыя інеем суровай зімы.
— Ты — мой бацька! Ты жыў... жыў...— шаптала яна ў нявыказанай радасці.— Мой даражэнькі тата. Колькі мы думалі адзін пра аднаго. Цяпер мы будзем заўсёды разам... Ты будзеш здаровым... Мы паедзем лячыць цябе на поўдзень... Там многа сонца... Там сіняе мора... У нас будзе многа-многа радасці...
Таня абгарнула бацькавы плечы халатам, Мартын Андрэевіч раптам устаў на ногі.
— Мне добра! — гучна сказаў ён.— Мне да акна! Да сонца!
Абапіраючыся на плячо Тані, ён падышоў да шырокага, светлага акна. Ен стаў, узрушаны, шчаслівы, і глядзеў на мнагалюдную сонечную вуліцу. Свет быў такі цудоўны! Любоў, кіпучае жаданне жыць былі мацней за смерць.
За акном была ўжо сапраўдная дружная вясна. Па празрыстым, вымытым пасля навальніцы небе плылі сініясінія воблачкі. Цвілі сады ў белых пялёстках. Густа раслі травы і шчабяталі птушкі.
Жыццю былі адчынены насцеж дзверы. Яно бушавала ў жылах, яно біла жыватворчай крыніцай, яно ірвалася ў свет.
ЯК ВЯСНУ ГУКАЛІ
А лесу, моіі лесу, што ты не зялёны?
А як жа мне, лесу, зеляному быці.
Сколькі было птушак — усе паляцелі, Толькі засталася шэрая зязюля,— Й тая кукавала — к сялу прылятала...
Вясновая песня.
Па бруднай вясковай вуліцы гаварліва разбегліся павадкі. Снег на палёх растаў, толькі ў далінах застаўся ляжаць шэрым насцілам. Вуліца ў неўгамонным разводдзі раскідвае ў бяздонную сінь розныя зыкі — чыстыя, пасвойму зразумелыя ў тактах сэрцабою. Вуліца скажа табе роднае і ласкавае слова, абойме цябе сваім чуццём да вясны — і пабягуць думы па ўсіх дарогах, зарунеюць, як зелень збожжа ў полі...
Хаты ад сонца пачарнелі, зажурыліся і павесялелі. Узімку былі снегавыя сцюжы, вясною — цяплынь сонца.
Праз вясковыя праслы ідуць ачорненыя сцежкі да ракі. Яна цяпер пэўна шуміць крыгамі; грудзяцца крыгі адна на другую і гоняцца, як у вадаспадзе.
Над ракой, вышэй, яшчэ малады лес — жаўтаваты, не абдзёрты ад леташняга сівога моху і шышак — кудлатымі хвоямі звоніць праўдзівую казку пра вясну. У сінім моры, над лесам, носяцца чорныя птушкі, а малы вецер галузае з верхавінамі ялін. Тут праўда крыецца ў зелені, у жыватворчым росквіце маладых сіл.
У лесе белыя, прыгожыя, першыя кветкі — пралескі — зацвілі слаўным цветам...
Так вось хочацца думаць, а думы абвіваюцца зялёнай дзеразою і губяцца ў прасторы.
Пайшоў бы, здаецца, далёка па роўнаму шляху, а тады азеленымі сцежкамі пад ясным сонцам і сінім небам — ды ўсё б думаў, што было, што будзе, і тады б выявіліся пачуцці — як прастор шырокімі, як думы — вольнымі, як званы — гучнымі...
— Эх, жыццё!.. Эх, вясна!..
Неба, далёка-бяздоннае, сіне-бялёсае, зацягнулася смагай, а сонца квола грэе ў спіну і кудлачыць салому, растрасаючы яе па дварэ.
Сяджу на прызбе пад суседняй хатай. Гнілая салома валіцца са страхі, таму што гніе хата, вуглы абвальваюцца. Пры сонцы і вясне выглядае вясёлай, хоць вокны ў хаце плачуць, як у хворага старца вочы...
Сягоння першы раз будуць гукаць вясну.
А калі вясна і сонца, тады пяюцца журліва-вясёлыя песні аб вясне, тады нейкая маладая радасць, быццам поўніцца ў жыцці тое, што было важнага незапоўненым.
Упарта звоняць над вёскай мілагучныя вясновыя званы. Ціхі ды ласкавы рытм пра свята — вясну жыцця. I радасць, і сум... А можа, гэта ад таго, што і ў жыцці вялікая радасць заўжды мяжуецца з незразумела-ціхай, салодкаю журбой?
Над вокнамі шумяць бярозкі...
Апусціўшы лахматую галаву ўніз, прайшоў па вуліцы ўжо немалады хлапец Даніла, смутны ад нечага. 3 год як жаніўся ён. Была з жонкаю асабовая сямейная драма, і яны разышліся. Жыве адзін, дык забірае з душою чалавека гэта сумотнасць. Ды к таму бацька гоніць яго з сваёй хаты. І ходзіць чалавек з нязведанымі думамі, з адзнакай на твары мукі і пакоры перад жыццём... Вясна — не вясна, радасць — не радасць чалавеку, бо сэрца прасякнута перажыткам душэўна-нутраной драмы...
У канцы вёскі, дзе хаты гурбою неяк прытуліліся адна к другой, а вуліца зусім звузілася, грамада дзяўчат ішла па вуліцы ў другі канец вёскі ды пела прыпеўкі. У вясеннім разліве гэтыя прыпеўкі няможна было развязаць, толькі прыпеў вясёла гучаў, сярэбрана.
Цётка Марына выйшла з варот насустрач дзеўкам і глядзіць то на сонца, то на поле. Сіні андарак яе з белымі поперак палосамі блішчыць па-святочнаму. На плячах чырвоны кабат з нейкімі пазалочанымі абшыўкамі — гэта старамоднае, мусіць, засталося ад дзявоччыны яшчэ. Настроі ў яе вясёла-вясновыя, смяецца і крычыць дзяўчатам:
— Дзеўкі, а дзеўкі! Што гэта вы не йдзіцё вясну гукаць?..
— А ты, цётка Марына, чаго стаіш?
— А-ах, дзеўкі. А ці ж я вам пара? У такую пару, бывала, як была маладзейшаю, выйдзеш на загуменне, як запяеш вясновую з падругамі, аж паветра дрыжыць... А ці ж вам не сорамна?..
Цётка Марына склала на грудзях рукі, круглы твар яе кпіць над дзяўчатамі, а тыя пасталі ў беспарадку ды смяяліся над упартасцю цёткі. Толькі адна Пёкла, што жыла з Данілам, засмяецца ціха, неўпапад і перастане скора ізноў.
У знямозе зайграў, заліўся гармонік, ахоплены пачуццём,— гэта ішлі чарадою хлопцы і п’яны гарманіст нешта распяваў. Тады дзяўчаты ўрассыпку кінуліся на зялёны курган к рацэ. Расселіся там на ўзвышшы, на праслах •— браць першыя пацалункі радаснай вясны, каб акунуцца ў вясновай песні.
Цётка Марына падышла да дзяўчат і з дакорам параіла:
— Давайце, дзеўкі, вось гэту песню... Гэта пра вас, пра маладых, каму надоечы замуж трэба выходзіць, а бацькаў двор шкода пакідаць... Добрая песня, забірае проста ў сэрца... Ну, пачынайце...
Сяло ж, маё ся-а-ло-о, Што ты невясёла-а?..
Пачала сіплым, але моцным голасам, а вясёлая ды бойкая дзяўчына Малання падхапіла звонкім высокім голасам, як пералівы жалейкі на зары.
А як жа мне, сялу, Вясёламу быці? — Сколькі было дзевак — Усе замуж выйшлі, Толькі засталася Молада Маланка-а...
I нейкі жаль праносіўся ў грудзі за ўсё тое, што ў песні. Заборыстыя ды маладыя дзявочыя галасы цягнулі прыпеў роўна, з пералівамі, калыхаліся неадрозненыя словы.
Песня апавядала пра долю-шчасце.
Молада М.аланка К татухну хадзіла, Молада Маланка Татухну прасіла: «Аддай мяне, татка, Аддай мяне, родны, Недалёчка замуж — Страха ды з страхою, Мяжа ды з мяжою... Э-эй... мяжа ды з мяжою!..»
Дзяўчаты маладыя, у разнаколерных хустках. Яшчэ амаль не было вясны, а твары іх ад прыпёку загарэлі і кажуць аб першых кветках вясны — пралесках.
А Пёкла стаіць у чарадзе дзяўчат і сумуе — гора яшчэ не зажыло. Даніла ходзіць па беразе ракі ды пільна глядзіць, як сплываюць з трэскам крыгі, знянацку пазіраючы на карагод дзяўчат...
Пелі яшчэ шмат песень.
Помню я іншыя песні. Пелі гэтую песню дзеўкі ў супрадках, пад грабянямі, і матыў яе быў такі журботна-вясельны, што і цяпер, калі чую песні вясны, застаўся ў памяці, пранік у істоту душы ды ўзварушыў успаміны...
...Ой ды карчо-о-мачка пры дарозе...
Ой, мілы мой, любы мой, Куды едзе, куды йдзе-ець — К.арчо-о-мачкі не міне-э-ць...
Тады шэрань вісела кавалкамі на цёмных вокнах, а за акном ляжаў белы-белы снег. Усхліпваючы, гарэў аганёк лучыны... Спявалі шмат песень — і ўсе пра цьмянае жыццё вёскі, пра ціхія ласкі ды радасць жыцця.
I здаецца б, вечна слухаў іх.
Яны гавораць такое блізкае, такое роднае.
A то яшчэ — стаялі дні прыгожага лета. Белабрысае сонца рагатала ў небе і спускалася на зямлю жоўтачырвонымі каснікамі. Запляталіся каснікі ў касу маладзіцы-восені. Калыхаліся соннай смагай кудраватыя бярозкі, разам з песняй жней гулі жніўныя песні. А песня дзіўначароўная, вясёлая, з таемным смуткам...
Калыхаў зорны вечар думкі.
А гэта было вясною. Можа і таму весялей здавалася песня?
Яны гукалі вясну ў жыцці — яшчэ лепшую, прыгажэйшую вясну... Адлець пелі песні — гукалі вясну. На просты лад-матыў хвалілі ды ганьбілі тое, што было хараством і нянавісцю. У старанепазбыўнай песні было і прыгнечанне, і ядраныя жаночыя слёзы, як журавіны, і пракляцце ўсяму старому. Тады была перамога ў песні, як новая мелодыя асыпала ваколле прыгажэйшымі словамі.
Дзяўчаты гулялі ў карагоды, званчэй быў іх смех, забывалася, мусіць, нешта цяжкае, а верх брала чыстая радасць, як дзявочы смех. I сонца ж было такое ласкавае, і неба такое ж бялёсае.
— Эх, вясна!.. Эх, песні!..
Хочацца мне цяпер думаць думы шырокія, вольныя, ды бегчы ўдаль па бяскрайняй зямлі. На прыволлі слухаць вялікую, дзіўную музыку жыцця.
ЮРКА ЛЯВОННЫ (1908—1937)
Сапраўднае імя паэта—Леанід Мікалаевіч Юркевіч. Нарадзіўся Юрка Лявонны ў Чавусах Магілёўскай вобласці ў сям'і служачага. Вучыўся ў Магілёўскім педтэхнікуме, Вышэйшым педагагічным інстытуце імя М. Горкага, літаратурны факультэт якога скончыў у 1934 г. Працаваў у рэдакцыях газет «Магілёўскі селянін», «Звязда», у часопісе «Работніца і калгасніца Беларусі». Часта ездзіў па рэспубліцы. Восенню 1936 г. беспадстаўна арыштаваны, прыкладна праз год расстраляны. Пасля гэтага была арыштавана і жонка Яўгенія, артыстка Тэатра рабочай моладзі. Яе саслалі на 8 гадоў у лагер, разлучыўшы з маленькай дачкой.
КНІГІ ОНЛАЙН
