Пісьмовая спадчына татараў Вялікага Княства Літоўскага і яе гісторыка-культурны кантэкст
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 205с.
Мінск 2024
41 Створцы -тут: стваральніку.
42 Моў, мовіць тут і далей: кажы, казаць, прамаўляць.
43 Араб.: «Хвала Аллагу».
44 Гэта значыць: ні з кім бога параўноўваць нельга і нікога нельга лічыць яму роўным.
45 Верагодна, маецца на ўвазе: не абмежаваны ніводнай рэччу.
46 Малжэнства сужэнства, шлюб.
38a (адаптаваны варыянт)
1) народу?» Ты моў: «Адам-прарока, яго міласці, ёсць я народу». Калі 2) спытаюць: «Чыйго ты ёсць люду?» Ты моў: «Нуха прарока ёсць я 3) люду». Калі спытаюць: «Чыйго ты закону?» Ты моў: «Ібрагім-прарока, 4) яго міласці, ёсць я закону». Калі спытаюць: «Чыйго ты ёсць 5) уммету^?» Ты моў: «Мухамад Мустафа, міласніка божага, ласка божа над ім, 6) я ёсць яго уммету». Калі спытаюць: «Чыёй ты навукі48?» Ты моў: 7) «Імама вялікага айца Ханіфея Куфейскага сына Сабітовага49 ёсць я 8) навукі ласка божая над ім». Калі спытаюць у цябе: «Усіх навук 9) колькі?» Ты моў: «Чатыры. Першая навука імама вялікага айца 10) Ханіфея Куфейскага. Праўдзівай веры мусульманскай імам усіх 11) навук ён ёсць. А другая навука імама Шафіі50. А трэцяя 12) навука імама Маліка51. Чацвёртая навука імама Ахмеда Ханбелія32. Чатыры 13) імамы ласка Пана Бога адзінага над імі ўсімі чатырох навук пра 14) ўдзівых ёсць». Калі спытаюць: «Імам Абу Ханіфа навукам ад каго 15) вучыўся?» Ты моў: «Ад імама Хамалі53». Калі спытаюць: «Імам Хамалі 16) ад каго навукам вучыўся?» Ты моў: «Ад імама Алекама54 вучыўся». Калі 17) спытаюць: «Імам Алекам ад каго вучыўся?» Ты моў: «Ад імама Ібрагіма55
38Ь(транслітараііьія)
47 Уммет (перс.-тур. [ommat/ummet] ад араб. [umma]) супольнасць людзей, аб’яднаная рэлігіяй альбо этнічным паходжаннем. У сучасных мовах Блізкага Усходу звычайна ўжываецца ў сэнсе «мусульманская супольнасць».
48 Словам «навука» тут перакладаецца тэрмін «мазгаб» (араб.: [madhab] -
літаральна «кірунак руху») абазначэнне багаслоўска-юрыдычнай школы ў ісламе.
49 Абу Ханіфа ан-Нуман ібн Сабіт аль-Куфі ‘-ч'-1 Сн дЬлЛ чідл. jJ, каля 699767 гг.) мусульманскі тэолаг і юрыст, паслядоўнікі якога заснавалі багаслоўска-юрыдычную школу ў суніцкім ісламе, эпонімам якой і стаў Абу Ханіфа.
50 Мухамад ібн Ідрыс аш-Шафіі lWJ-3! Сн 767-820 гг.) мусульманскі
багаслоў і юрыст, заснавальнік і эпонім адной з чатырох багаслоўска-юрыдычных школ у сучасным суніцкім ісламе.
51 Малік ібн Анас Jr каля 711-795 гг.)мусульманскі багаслоў, знаўца хадзісаў і юрыст, эпонім адной з чатырох багаслоўска-юрыдычных школ у сучасным суніцкім ісламе.
52 Ахмад ібн Ханбаль (J^ Lh 780-855 гг.) мусульманскі мусульманскі багаслоў, знаўца хадзісаў і юрыст, эпонім адной з чатырох багаслоўска-юрыдычных школ у сучасным суніцкім ісламе.
53 Відавочна, памылка перапісчыка. Маецца на ўвазе Хамад ібн Абі Сулейман (сМА* пам. каля 737 г.) багаслоў з г. Куфа (сучасны Ірак), настаўнік Абу Ханіфы.
54 Маецца на ўвазе Алькама ібн Кайс ан-Наха’і u-A Ся Пам. у 681/682 г.) багаслоў і каментатар Кур’ана з другога пакалення мусульман (т. зв. «табіінаў»), лічыцца заснавальнікам багаслоўскай мусульманскай школы ў Куфе.
55 Верагодна, маецца на ўвазе Ібрагім ібн Язід ан-Наха’і Сн каля 670-
714 гг.) багаслоў з другога пакалення мусульман і адзін з заснавальнікаў іракскай багаслоўскай школы. У тэксце мае месца парушэнне паслядоўнасці: Ібрагім быў вучнем, а не настаўнікам Алькамы. Гэтае ж парушэнне храналогіі прысутнічае і ў друкаваным выдан-
1) uciwse kali spitayuc imam ibrahim ad kahu ‘uciwse ti-muw 2) ad 'abdu allah imama uciwse kali spitayuc imam abdu allah ad 3) kahu uciwse ti-muw ad sina mes'udawahu uciwse kali spita 4) yuc sin mes udaw ad kahu uciwse a timuw ad muhammed 5) praruka yehu milusci kali spitayuc muhammed ad kahu uciwse 6) ti-muw ad ibrahim praruka uciwse kali spitayc ibrahim 7) ad kahu uciwse ti-muw ad nuh praruka uciwse kali 8) spitayuc nuh ad kahu uciwse ti-muw ad sit 9) praruka uciwse kali spitayuc sit ad kahu uciwse 10) ti-muw ad adam praruka uciwse kali spitayuc adam 11) ad kahu uciwse ti-muw ad gebra’ila yehu milusci 12) ‘uciwse kali spitayuc gebra il ad kahu uciwse ti-muw 13) ad meka ila uciwse kali spitayuc meka il ad kahu uciwse ti-muw 14) ad israfila kali spitayuc israfil ad kahu uciwse ti-muw ad 15) ‘azra ila uciwse kali spitayuc azra il ad kahu uciwse ti-muw 16) tak rabbi-l-'alemineden^ galla galalahu ad stwaricela pana buha 17) katuriy asminaccac tisecey swetuw stwariw ‘ad tahu
38b (адаптаваны варыянт)
1) вучыўся». Калі спытаюць: «Імам Ібрагім ад каго вучыўся?» Ты моў: 2) «Ад Абдуллага імама57 вучыўся». Калі спытаюць: «Імам Абдуллаг ад 3) каго вучыўся?» Ты моў: «Ад сына Мес’удавага вучыўся». Калі спыта 4) юць: «Сын Мес’удаў ад каго вучыўся?» А ты моў: «Ад Мухамад5) прарока, яго міласці». Калі спытаюць: «Мухамад ад каго вучыўся?» 6) Ты моў: «Ад Ібрагім-прарока вучыўся». Калі спытаюць: «Ібрагім 7) ад каго вучыўся?» Ты моў: «Ад Нух-прарока вучыўся». Калі 8) спытаюць: «Нух ад каго вучыўся?» Ты моў: «Ад Шыт9) прарока вучыўся». Калі спытаюць: «Шыт ад каго вучыўся?» 10) Ты моў: «Ад Адам-прарока вучыўся». Калі спытаюць: «Адам 11) ад каго вучыўся?» Ты моў: «Ад Джабраіла, яго міласці 12) вучыўся». Калі спытаюць: «Джабраіл ад каго вучыўся?» Ты моў: 13) «Ад Мекаіла вучыўся». Калі спытаюць: «Мекаіл ад каго вучыўся?» Ты моў: 14) «Ад Ісрафіла». Калі спытаюць: «Ісрафіл ад каго вучыўся?» Ты моў: «Ад 15) Азраіла вучыўся». Калі спытаюць: «Азраіл ад каго вучыўся?» Ты моў 16) так: «Rabbi-Іalemine'den galla galalahu'^ Ад стварыцеля Пана Бога, 17) каторы васямнаццаць тысячаў светаў стварыў, ад таго
39а (транслітарацыя)
1) ‘uciwse On yest nad wisimi wiz[ci?]y pan-buh wisey yehu 2) nikahu nemas kama qala allahu taala inna ad-dina 'inda-llahi al-islam 3) yak pan-buh
ні «Джаўагіру-ль-іслам» (c. 4 (16 электроннай версіі), гл. Mizrakh llmihal [Электронны рэсурс]. URL: https://archive.org/details/RE14177/mode/2up (дата звароту: 18.10.2023)).
56 Тут і далей тлустым курсівам тэкст на асманска-турэцкай мове.
57 Верагодна, памылка, якая трапіла праз асманскі арыгінал: маецца на ўвазе паплечнік Мухамада і адзін з першых аўтарытэтаў у пытаннях ісламу Абдуллаг ібн Мас’уд jj 4)1 пам. у 652 г.). Складальнік пратографа, відавочна, зрабіў з яго дзвюх асоб -
Абдуллага і Ібн Мас’уда.
58 Араб.-тур.: «Ад уладара сусветаў, няхай узвялічыцца яго веліч».
u kur’ane muwi pewne medzi war wara u-pana buha naylepsa 4) musulmanskaye kali spitayuc musulmanin stu yest 5) kazi tak pana buha raskazane prinawsi aplusnasci 6) uselakay wiscerehacise treba kali spitayuc Iman 7) stu yest timiiw uwerenye u-pana buha 'adzinahu i w praruka 8) muhammeda i wsu yehu raskazane stu pan-buh prez anheli 9) prez knihi i prez use praruki aznaymiw a iman 10) na turn swece pred panem buhem pewnim swedkam maye bic 11) yezikum i nutrum pana buha ‘uspaminay buzeye ‘adzinustwa 12) wiznaway pusla muhammed praruka yehu milusci prawdziwe 13) wer rayu i peklu i sirat mustu i wstawanu iz-martwih 14) i ligbi zdawane pered panem buhem sudnahu dna i waze 15) ‘i-ucinkam dubrim i zlim i mahilnay muki i pitalnikam 16) stu mayuc pitac u-mahile i stu maye umerci iz-mar 17) twih ustane tamu ‘usumu weric farz pawinnasc
39a (адаптаваны варыянт)
1) вучыўся. Ён ёсць над вышэйшымі вышэйшы. Пан Бог, вышэй яго 2) нікога няма. Kama qala allahu ta'ala inna ad-dina inda-llahi al-islam^ 3) Як Пан Бог y Кур’ане мовіць: “Пэўна між вер вера ў Пана Бога найлепшая 4) мусульманская”». Калі спытаюць: «Мусульманін што ёсць?» 5) Кажы так: «Пана Бога расказанне прыняўшы, аплошнасці 6) ўсялякай высцерагацца трэба». Калі спытаюць: «1манм 1} што ёсць?» Ты моў: «Вера ў Пана Бога адзінага, і ў прарока 8) Мухамада, і ўсё яго расказанне, што Пан Бог праз ангелаў, 9) праз кнігі азнайміў61. А іман 10) на тым свеце перад Панам Богам пэўным сведкам мае быць». 11) Языком і нутром Пана Бога ўспамінай, божае адзінства 12) вызнавай, пасла Мухамад-прарока, яго міласці праўдзіва 13) вер, раю і пеклу, і Сырат-масту62 і ўставанню з мёртвых, 14) і лічбы здаванню63 перад Панам Богам Суднага дня, і вазё,
59 Араб.: «Як сказаў Аллаг усявышні “Сапраўды, рэлігія ў Аллага іслам”». Цытата з Кур’ана (3:19).
60 Іман (араб.: оЦі! [Iman]) вера. Адно з трох вымярэнняў мусульманскай рэлігіі, побач з ісламам (добраахвотнай пакорнасцю Аллагу) і іхсанам (вяршэннем добрых спраў). Звычайна разумеецца як унутраная вера, якая складаецца з шасці асноўных прынцыпаў: 1) вера ў адзінага бога; 2) вера ў анёлаў; 3) вера ў святыя кнігі; 4) вера ў прарокаў; 5) вера ў Судны дзень; 6) вера ў боскае прадвызначэнне. Такі падзел заснаваны на так званым «хадзісе Джабраіла», розныя рэдакцыі якога змяшчаюцца ў аўтарытэтных зборніках хадзісаў (Сахіх Бухары, Сахіх Мусліма, зборнік Ахмада ібн Ханбаля). Хадзіс, сюжэтная рамка якога ўзыходзіць да больш старажытных яшчэ даісламскіх легенд, распавядае, як аднойчы да прарока Мухамада прыйшоў незвычайнага выгляду чалавек (анёл Джабраіл) і паслядоўна задаў яму пытанні пра іслам, іман і іхсан. Адказы Мухамада і сталі часткай традыцыі. Пры гэтым аўтарытэтныя багасловы розных часоў па-рознаму тлумачылі суадносіны ісламу і іману.
61 Азнайміў тут і далей: абвясціў.
62 Мост Сырат (араб.: [as-sirat]) у ісламскай эсхаталогіі: мост да раю, які
знаходзіцца над вогненнай геенай, і праз які трэба будзе прайсці ў Судны дзень.
63 Лічбы здаванне падлік у Судны дзень добрых і дрэнных учынкаў чалавека, здзейсненых пры жыцці.
15) і ўчынкам добрым і злым, і магільнай муцы, і пытальнікам, 16) што маюць пытаць у магіле, і што мае ўмерці, з мёр 17) твых устане таму ўсяму верыць фарз павіннасць64.
39b (транслітарацыя)
1) і barzu u-sabe Iman scerezi bu Tman ne-kuzen yest [ adnaku]65 2) papac raz namaz iz gemeatem klaneyucise tih ludzey Tman 3) welikT yest a insih mneysiy a-katuriye ludzi umisle namaz 4) ne-klaneyucca u tih ludzey Tmanu net naudu bi-llahi min dalika al-hidlan 5) abarani buze ‘ad takuy prihudi ‘ a-katuriye ludzi iz Tmanam 6) zasliye bez-pitane bez muki uwuyduc da rayu 'a bez Tmanu 7) umerliye bez-pahibi prusta puydzuc da pekla a-huc-bi na yeden 8) pil iz Tmanem umer kunecne iz-pekla wisewsi da rayu 9) uwuyduc kali htu mnuha dubrehu ucinku cinic tu u-tum 10) celeweku iman zupelen budze kali truhe ucinku dubrehu ucinic 11) tu ‘u-yum imanu trQhe budze kali spitayuc imanuwe serce stu 12) yest ti-muw kur’an yest kali spitayuc imanawi halini stu yest 13) timiiw stwaricela pana buha hwalic zikir pec kali spitayuc imanew 14) yezik stu yest prawdu hewaric da kazney reci kali spitayuc 15) iman cim zhubis ti-muw htu neprawdu hawuric tuy iman 16) zhubic kali spitayuc iman u niwec stu yest ti-muw 17) htu namaz zanehaye ne-klaneyecca tuy celewek weru swayu