Пісьмовая спадчына татараў Вялікага Княства Літоўскага і яе гісторыка-культурны кантэкст

Пісьмовая спадчына татараў Вялікага Княства Літоўскага і яе гісторыка-культурны кантэкст

Выдавец: Беларуская навука
Памер: 205с.
Мінск 2024
70.56 МБ
39b (адаптаваны варыянт)
1)	i барзо66 ў сабе іман сцеражы, бо іман не кожны ёсць аднолькавы. 2) Па пяць разоў намаз^1 з джа.маатам^ кланяйся. Тых людзей іман 3) вялікі ёсць, а іншых меншы, а каторыя людзі ўмысле69 намаз 4) не кланяюцца, у тых людзей іману няма. Na'iidu bi-llahi min dalika al-hidlan''°: 5) абарані божа ад такой прыгоды. А каторыя людзі з іманам 6) зэшлыя71 без пытання, без мукі ўвойдуць да раю, а без іману 7) ўмерлыя без пахібы проста пойдуць да пекла, а хоць бы на адзін 8) пыл72 з іманам умер, канечна73, з пекла выйшаўшы, да раю 9) ўвойдуць. Калі хто многа добрага ўчынку чыніць, то ў тым 10) чалавеку іман зупоўны74 будзе. Калі троху ўчынку
64 Фарз (ад араб.: > [fard]) абавязковае дзеянне паводле ісламскага закону. Абавязковасць яго выканання грунтуецца на найбольш аўтарытэтных крыніцах мусульманскага права, у першую чаргу на Кур’ане.
65 У Кітабе Луцкевіча неразборліва. У Кітабе Шагідэвіча гэтае ж месца (7а: 13): Ьо iman ne-quzdiy yest yednaqowi...
66Тут: вельмі.
67 Намаз (перс.-тур.: jbu [namaz]) малітва.
Джамаат (ад араб.:	[gamaa])мусульманская супольнасць. 3 джамаатам
кланяцца супольна маліцца разам з іншымі мусульманамі.
69 т
Тут: наумысна.
70 Араб.: «Абарані божа ад такой занядбанасці».
71 Зэшлыя тут: памерлыя (тыя, што зышлі).
72 На адну пылінку.
73 Тут: урэшце рэшт.
74 Зупоўны, зупельны тут і далей: поўны.
добрага ўчыніць, 11) то ў ім іману троху будзе. Калі спытаюць: «Іманава сэрца што 12) ёсць?» Ты моў: «Кур’ан ёсць». Калі спытаюць: «Іманавы галіны што ёсць?» 13) Ты моў: «Стварыцеля, Пана Бога, хваліць, зікр15 пець». Калі спытаюць: «Іманаў 14) язык што ёсць?» «Праўду гаварыць да кожнай рэчы». Калі спытаюць: 15) «Іман чым згубіш?» Ты моў: «Хто няпраўду гаворыць, той іман 16) згубіць». Калі спытаюць: «І.май у нявеч што ёсць?»76 Ты моў: 17) «Хто намаз заняхае не кланяецца, той чалавек веру сваю
40а (транслітарацыя)
1)	spaliw a htu pa peci raz na dzen namaz iz-geme'atem klaneyecca 2) panbuh tim ludzem pa tisece sehidew spasenye dasc kali 3) spitayuc imanaw list stu yest ti-muw htu bayazn 4) buzuyu maye pana buha bayicca kali spitayuc Tmanawa skura 5) stu yest ti-muw ustidliwasc musulmaninu albu musulmance 6) tu Tmanawa skura kali spitayuc Tmanawa ruka stu yest 7) ti-mQw pruzba da stwaricela buha kali spitayuc imanew 8) pup stu yest ti-muw scirim pakurnim sercem qul huwa allahu 9) pec ‘a qul huwa allahu neabrakayucise ne-prinata budze 10) kali spitayuc imanew meysce stu yest ti-muw musulmanskiy 11) ziwot yest kali spitayuc ci-u tabe iman ‘abu ti u imane 12) ti-muw iman nasa paceha i karuna ‘iarenza yest kali 13) spitayuc u imanu mnuha raznic yest ti-muw pac yest 14) persiy iman anelskiy tahu zawuc metbuu druhi iman 15) praruckiy tahu zawuc me sum treciy iman musulmanskiy 16) tahu zawuc mekbiil cwartiy iman nedawerkaw tahu zawuc 17) rnerdud patiy iman malih dzecey tahu zawuc mevkuf
40a (адаптаваны варыянт)
1)	спаліў, a хто па пяць раз на дзень намаз з джамаатам кланяецца, 2) Пан Бог тым людзям па тысячы шагідаў спасенье77 дасць». Калі 3) спытаюць: «Іманаў ліст78 што ёсць?» Ты моў: «Хто баязнь 4) божую мае, Пана Бога баіцца». Калі спытаюць: «Іманава скура 5) што ёсць?» Ты моў: «Устыдлівасць мусульманіну альбо мусульманцы 6) тое іманава скура». Калі спытаюць: «Іманава рука што ёсць?» 7) Ты моў: «Просьба да стварыцеля Бога». Калі спытаюць: «Іманаў 8) пуп што ёсць?» Ты моў: «Шчырым пакорным сэрцам Qul huwa allahu19 9) пець. A Qul huwa allahu не абракаючыся80, не прынята будзе». 10) Калі спытаюць: «Іманава месца што ёсць?»
75 Зікр (араб.:	[dikr]) — формулы памінання Аллага. Звычайна складаюцца з яго
эпітэтаў.
76 Іман у нявеч што ёсць? гэта значыць: Што іман знішчыць?
77 «Па тысячы шагідаў спасенье». Шагід (ад араб.:	[sahid] у сучасным значэнні:
пакутнік (за веру)). Маецца на ўвазе: той, хто штодзень моліцца па пяць разоў, дапамогу і паратунак (спасенье/спасенне) ад Аллага атрымае такія ж, як і тысяча шагідаў.
78 Іманаў ліст літаральны пераклад турэцкага выразу «ітапіп yapragi».
79 Араб.: «Скажы, ён Аллаг» пачатак 112-й суры Кур’ана, якая лічыцца адной з найважнейшых. Маецца на ўвазе, што трэба прачытаць суру цалкам.
80 He абракаючыся тут: не прамовіўшы нійет, то-бок, не аб’явіўшы намер прачытаць малітву.
Ты моў: «Мусульманскі 11) жывот ёсць». Калі спытаюць: «Ці ў табе іман, або ты ў іманеі» 12) Ты моў: «Іман наша пацеха, і карона, і арэнжа81 ёсць». Калі 13) спытаюць: «У іману многа розніц ёсць?» Ты моў: «Пяць ёсць. 14) Першы іман анельскі, таго завуць матбуа82. Другі іман 15) прароцкі, таго завуць ма’сум. Трэці іман мусульманскі, 16) таго завуць макбуль. Чацвёрты іман недаверкаў83, таго завуць 17) мердуд. Пяты іман малых дзяцей84, таго завуць маўкуф».
40b (транслітарацыя)
1)	атта es-semsu-l-e’immeti ani-r-rahmeti ve-l-gufran pan-buh raskazaw z-la 2) ski swayey praruku yehu milusci mQw kaznamu muzcine i newesce 3) kali htu cahu spitaye 'a-yun ne-'umeye adkazac kali skazuc 4) 'ucise ‘a yeni ne-hQcuc tu takl ludzi yak bidla tih ludzey namaz (на палях: ogret derler) 5) nedahudni i weri pri yih nemas i werenec yih newazen kali Tmanu 6) neznayuc umre takih ludzey mezT musulmanskih mahil 7) ne-hawayuc kaznamu celeweku pawinnasc dzeci swaye ucic 8) da weri musulmanskey i spiisabu nalezacehu iman kali zanehaw 9) ani-wciw muz zani tQ tuy zane wulne bezmuznahii 10) dazwalene da-skuli paydzci na uki ucicise iman spusab 11) da weri musulmanskey nalezacey kali zana katuraya spusab 12) da weri musulmanskey neQmeye tu na turn swece trum celewekam 13) muka budze persamu muzu druhuy zane trecemu bratu cemu neuciw 14) kali spitayuc anhelew ci-mnuha yak wele yest ti-muw akrum pana 15) buha nihtu ne-wadaye kali spitayuc iz-neba kulka kitabuw zaslu 16) ti-muw cetiri khihi a stu suhufuw zwitkuw praruckih sit 17) praruku pec&esat zwitkaw tricac zwitkuw
40b (адаптаваны варыянт)
\)Amma es-semsu-l-e'immeti ani-r-rahmeti ve-l-gufran^ Пан Бог pacказаў з ла 2) скі сваёй прароку, яго міласці, моў кожнаму мужчыне і жанчыне: 3) «Калі хто чаго спытае, а ён не ўмее адказаць, калі скажуць 4) “Вучы-
81 Верагодна, ад пол. «or^z» зброя.
82 Тут і далей у адаптаванай версіі напісанне тыпаў веры даецца ў варыянце, набліжаным да іх вымаўлення ў арабскай мове, адкуль самі паняцці і прыйшлі. Іх адэкватны пераклад на іншыя мовы не падаецца магчымым і мэтазгодным.
83 Недаверак пераклад слова munafiq, якое сустракаецца ў Кур’ане і ў ісламскай традыцыі трактуецца як «крывадушнік».
84 «Іман малых дзяцей»у асманска-турэцкім тэксце «Джаўагіру-ль-іслам»: mubtedi ler imam (іман «наватворцаў» тых, хто самавольна дадае да веры тыя ці іншыя рытуалы і практыкі). Ад арабска-мусульманскага тэрміна [bid‘a] «наватвор». У большасці выпадкаў тэрмін мае негатыўную канатацыю, а з’явы, якія ім абазначаюцца, лічацца скажэннем веры і асуджаюцца. Чаму гэты выраз у варыянце А перакладаецца як «іман малых дзяцей» не зусім зразумела.
85 Тур.: «Але Сонца імамаўміласць над ім і дараванне грахоў». Верагодна, маецца на ўвазе імам Абу Бакр Мухамад ібн Ахмад ас-Сарахсі	ён
пам. у 1090 г. у Фергане). Выбітны ханафіцкі багаслоў, тэксты якога перакладаліся на стараасманскую мову і былі папулярнымі ў тым ліку і сярод мусульман Асманскай імперыі. Быў вядомы пад эпітэтам «Сонца імамаў» (samsu-1-a’imma).
ся”, а яны не хочуць, то такія людзі, як быдла, тых людзей намаз (тутжа на палях: ogret derler^) 5) недаходны87, і веры пры іх няма, і верэнец іх няважны88, калі іману 6) не знаюць. Умрэ такіх людзей між мусульманскіх магіл 7) не хаваюць. Кожнаму чалавеку павіннасць дзяцей сваіх вучыць 8) да веры мусульманскай спосабу належнага. Іман калі заняхаў89 9) і не вучыў муж жонкі, то той жонцы вольна без мужняга 10) дазвалення да школы пайсці, навукі вучыцца, іман(у), спосаб(у) 11) да веры мусульманскай належачай. Калі жонка, каторая спосаб 12) да веры мусульманскай не ўмее90, на том свеце тром чалавекам 13) мука будзе: першаму мужу; другой жонцы; трэцямубрату, чаму не вучыў». 14) Калі спытаюць: «Ангелаў ці многа? Як веле91 ёсць?» Ты моў: «Акром Пана 15) Бога ніхто не ведае». Калі спытаюць: «3 неба колькі кітабаў1 зышло?» 16) Ты моў: «Чатыры кнігі, а сто сухуфау* звіткаў прароцкіх. Шыт17) прароку пяцьдзясят звіткаў. Трыццаць звіткаў -
41 а (транслітарацыя)
1	) idris praruku Ьй idrTs praruk naprQd na swece kalem 2) uzawsi pacaw pisac a dwaccac zwitkaw kitabQw ibra 3) him praruku zislu a putim cetiri knihi zaslanu tewrlt 4) zebQr ingll furkan tewrit musa praruku zisuw a 5) pusle musa praruka й tisece hud dawid praruku zebQr 6) zaslanu ‘а-рй dawidu u tisece hQd Isa praruku ingll 7) zaslanu ‘а-рй isa praruku й sesc sut hud muhammed 8) praroku yehu milusci furkan zaslaniy laska buza nad nimi usimi 9) yest inna hada la-fi-s-suhufi-l-ula suhufi ibrahim wa milsa pan-biih 10) muwi i muhammed praruce pewne stu yest hetiye zwitkuwiye kitabi 11) u-persih zwitkah danih persim prarukam stu yest tQ Qsu 12) tuye u-zwitkah ibrahlmuwih yest a stu u-zwitkah ibrahim 13) praruka yest tuye usu u musa praruka knihi yest a stu 14) bilu u-tih zwitkah i musa praruka knize tilku hetiye slawa 15) bili perseye tu yest scasliwiy tu celewek katuriy ta 16) mtuy swet ne-zabiwaye i znaye stu tu swet lepsiy 17) za hetiy swet druhuye tu razQmniy tu celewek stu sam swayu
Ha палях: 1) Miisaya tevrit 2) Davuda zebur 3) Isay a incil 4) hak teala 5) Muhammed Mustafaya salla 6) 'aleyhi ve sallam kitabi 7) Cebra'illerinden 8) furkan indi kadir 9) gecesi
41a (адаптаваны варыянт)
1	) Ідрыс-прароку, бо Ідрыс-прарок наперад94 на свеце калем^ 2) узяўшы, пачаў пісаць. А дваццаць звіткаў-гаяабаў Ібра 3) гім-прароку зышло.
86Тур.: «Вучыся» кажуць.
87 Намаз недаходны тут: малітва не будзе пачутая.
88 Верэнец няважны тут: вера іх недасканалая.
89 Тут і далей: занядбаць.
90 т'
Гэта значыць, не навучана асновам мусульманскан веры.
91 т
Тут і дален: шмат.
п Кітаб (ад араб.:	[kitab] «кніга») тут: святая кніга.
93 Сухуфы (ад араб.:	° [suhuf] «скруткі») тут: скруткі са святымі тэкстамі.
94 Наперад тут: раней за іншых.
95Калем (араб.: [qalam]) трысняговае пяро.
А потым чатыры кнігі заслана: Таўрыт*, 4) Зэбур°\ Інджым?\ Фуркан". Таўрыт Муса-прароку зышоў. A 5) пасля Муса-прарока ў тысячы год Давід-прароку Зэбур 6) засланы. А па Давіду ў тысячы год Іса-прароку Інджыль 7) засланы. А па Іса-прароку ў шэсцьсот год Мухамад8) прароку, яго міласці, Фуркан засланы. Ласка божая над імі ўсімі 9) ёсць. «Inna hada la-fl-s-suhufi-l-йіа suhufi Ibrahim wa Musa»00. Пан Бог 10) мовіць: «Эй, Мухамад, прароча, пэўна, што ёсць гэтыя звітковыя кітабы 11) ў першых звітках, дадзеных першым прарокам, што ёсць, то ўсё 12) тое ў звітках Ібрагімавых ёсць. А што ў звітках Ібрагім13) прарока ёсць, тое ўсё ў Муса-прарока кнізе ёсць. А што 14) было ў тых звітках і Муса-прарока кнізе, толькі гэтыя словы 15) былі першыя: «То ёсць шчаслівы то(й) чалавек, каторы та 16) мтой свет не забывае і знае, што то(й) свет лепшы 17) за гэты свет. Другое: то разумны то(й) чалавек, што сам сваю