Пісьмовая спадчына татараў Вялікага Княства Літоўскага і яе гісторыка-культурны кантэкст
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 205с.
Мінск 2024
196 У сучасным суніцкім ісламе існуюць чатыры мазгабы, пра якія далей ідзе гаворка ў тэксце.
wІмам а’зам (араб.: [al-imam al-a'zam] «вялікі імам») эпітэт Абу Ханіфы.
198 Пра Абу Ханіфу і іншых багасловаў-эпонімаў суніцкіх мазгабаў гл. спасылкі да папярэдняга тэксту.
'"Кітаб (ад араб.: [kitab] «кніга») тут: святая кніга.
200 Ікрар (араб.: jL4! [iqrar] літаральна: «пацвярджэнне, прызнанне»)спецыяльны ісламскі тэрмін, які азначае прызнанне веры словамі (таксама: iqrar bi-1-qawl альбо iqrar bi-1-lisan).
201 Араб.: «Няма бога акрамя Аллага, Мухамад прарок Аллага» сімвал веры ісламу, асноўны прынцып мусульманскага веравызнання, які звычайна называецца шагада («сведчаннне») і з’яўляецца першым з так званых «слупоў ісламу».
202 Іхсан (араб.: u,l-A [ihsan] літаральна: «дабрадзейства») тут: адно з трох побач з ісламам і іманам вымярэнняў рэлігіі. Маецца на ўвазе шчырае дзейнае выражэнне ўнутранай веры.
тое ёсць 11) Богу добрыя ўчынкі чыніць, да Пана Бога 12) просьбу чыніць, бо Пан Бог відушчы: ты яго
207а (транслітарацыя)
1) ne-widzis ale pan-bug cebe widzic kali spitaye 2) Tmanowe serce sto yest atkazi kur’an yest 3) kali spitaye Imanowo slowa sto yest 4) atkazi ziker pec kali spitaye Imanow stan 5) hdze yest atkazi u musulmanskim sercu yest 6) kali spitaye Imanow owoc sto yest 7) atkazi prawdu hawaric kali spitaye Iman 8) cim papsuyes atkazi neprawdu hawaric 9) Iman i namaz ne-pec bab hto namaz apu 10) scaye weru u newic abwaracaye hto bi 11) mew beznamazniku sto dobreho ucinic 12) albo yemu kawalek hleba dac ulasne semdze
207a (адаптаваны варыянт)
1) не відзіш, але Пан Бог цябе відзіць». Калі спытае: 2) «Іманава сэрца што ёсць?» Адкажы: «Кур’ан ёсць». 3) Калі спытае: «Іманава слова што ёсць?» 4) Адкажы: «Зікр пець». Калі спытае: «Іманаў стан203 5) дзе ёсць?» Адкажы: «У мусульманскім сэрцы ёсць». 6) Калі спытае: «Іманаў плод што ёсць?» 7) Адкажы: «Праўду гаварыць». Калі спытае: «Іман 8) чым папсуеш?» Адкажы: «Няпраўду гаварыць, 9) іман і намаз не пець. Баб. Хто намаз any 10) шчае, веру ў нявеч абварачае. Хто б 11) меў безнамазніку204 што добрага ўчыніць 12) альбо яму кавалак хлеба даць уласна семдзе
207b (транслітарацыя)
1) sat ras keabe raskidaw taki hreh budze 2) mec yesce prorok yeho milosc mowll 3) zidom i kafirom selam ne-dawac takze 4) i z-maho ummetu zidom i kafirom ne-dawac 5) sahabeyowe u praroka pitali ey posle bozl 6) is-twaho ummetu katoriye zidi i kafire prarok 7) yeho milosc atkazaw iz-maho ummetu 8) zidi i kafire katoriye namaz ne-klaneyucca 9) kali spitaye imanow list sto yest at 10) kazi dobriye ucinki kali spitaye Tmanowa 11) skura sto yest atkazi prozbu cinic 12) kali spitaye Tmanowe nebo sto yest at
207b (адаптаваны варыянт)
1) сят разоў Каабу™ раскідаў, такі грэх будзе 2) мець. Яшчэ прарок, яго міласць, мовіў: 3) «Жыдам і кафірам™ салям не даваць207. Таксама 4) і з майго уммету жыдам і кафірам не даваць». 5) Сахабіі™ ў прарока пыталі: «Эй, пасол божы, 6) з твайго уммету каторыя жыды і кафірыЧ» Прарок, 7) яго міласць, адказаў: «3 майго уммету 8) жыды і кафіры ка-
203
Стан тут: цела.
204 Безнамазнік той, хто не моліцца, не робіць намаз.
205 Кааба (араб.: [al-ka'ba]літаральна: «куб»)кубічнай формы пабудова,
у якой захоўваецца чорны камень галоўная святыня мусульман. Знаходзіцца ва ўнутраным двары Забароненай Мячэці (Мекка, Саудаўская Аравія). Паломніцтва да Каабы (хадж) з’яўляецца адным з так званых «слупоў ісламу».
206 Кафір (араб.: [kafir]) няверны.
207 Салям не даваць не вітаць. Калька з турэцкай мовы selam vermek.
"°8 Сахабіі (ад араб. [ashab]) паплечнікі Мухамада.
торыя намаз не кланяюцца». 9) Калі спытае: «Іманаў ліст209 што ёсць?» Ад 10) кажы: «Добрыя ўчынкі». Калі спытае: «Іманава 11) скура што ёсць?» Адкажы: «Просьбу чыніць». 12) Калі спытае: «Іманава неба што ёсць?» Ад210
208а (транслітарацыя)
1) kazi qul huwa рессб kali spitaye ci Iman pri ta 2) be ci-ti pri Tmanu atkazi Tman pri mne a ya 3) iz Tmanem kali ya dobreweronciy Tman 4) mne kalega panbug mne daw adnu patrawu 5) ya zyew kali spitaye Imanow ci-mnoho 6) yest atkazi pac Tmanow yest persiy Tman 7) anelskiy toy metbu' zawecca druhTTman 8) prarockiy toy Tmanmesum zawecca tre 9) ciy Tman dobreweroncih musulman toy 10) Tman mekbul zawecca cwartiy Tman 11) munafickiy toy Tman merdud zawecca patiy 12) Tman mubtedTyskiy toy Tman tnevkuf zawecca
208a (адаптаваны варыянт)
1) кажы: «Qul huwa™ пяццё212». Калі спытае: «Ці іман пры та 2) бе, ці ты пры іманў!» Адкажы: «Іман пры мне, а я 3) з іманам. Калі я дабраверны, іман 4) мне калега213. Пан Бог мне даў адну патраву, 5) я з’еў». Калі спытае: «Іманаў ці многа 6) ёсць?» Адкажы: «Пяць іманаў ёсць214. Першы іман 7) анёльскі. Той матбуа завецца. Другі іман 8) прароцкі. Той іман маасум завецца. Трэ 9) ці іман дабраверных мусульман. Той 10) іман макбуль завецца. Чацвёрты іман 11) мунафіцкі"15. Той іман мардуд завецца. Пяты 12) іман мубтадыйскі216. Той іман маўкуф завецца.
208b (транслітарацыя)
1) kali spitaye Tman ci u adnom meyscu atkazi 2) z-woli pana boga i w adnom meyscu i hodzic 3) kali spitaye Tmanowe meysco hdze yest at 4) kazi u catiroh
209 «Іманаў ліст» літаральны пераклад турэцкага выразу «ітатп yapragi».
210 Радкі 10-11 магчыма, пераасэнсаванне рэлігійных тэрмінаў. У асманска-турэцкім арыгінале 1897 г.: «eger sorsalar tmdnun yapragi nediir it takwadur eger sorsalar imanun derisi nediir it hayadir» (Калі спытаюць: «Іманаў ліст што ёсць?» Адкажы: «Таква (богабойлівасць)». Калі спытаюць: «Іманава скура што ёсць?» Адкажы: «Хайа (сарамлівасць)» // Mizrakh ilmihal. S. 5/17). Такім чынам, тэрмін takwa (богабойлівасць, богабаязнасць) перакладаецца як «добрыя ўчынкі», a haya (сціпласць, сарамлівасць) як «просьбу чыніць». Гл. таксама Канвалют 1820-1870, 193а:3-7. He выключана таксама, што тут мае месца не зусім дакладнае перапісванне з іншага рукапісу.
211 Qul huwa (араб.: «Скажы: ён») першыя словы 112-й суры (раздзела) Кур’ана. Маецца на ўвазе дэкламацыя цэлай суры, якая лічыцца адной з самых важных.
212 Пяццё тут: рэцытацыя, спяванне.
213 Пераклад турэцкага выразу «ітап benim sifatimdir» (літаральна: «іман мой атрыбут, уласцівая мне якасць»),
214 Далей ідзе класіфікацыя веры ў залежнасці ад яе носьбіта ад анёлаў да тых, хто яе скажае.
215 Мунафіцкі крывадушны (ад араб.: [munafiq] крывадушнік).
216 Мубтадыйскі наватворны. Маецца на ўвазе вера, да якой самавольна дадаюцца тыя ці іншыя рытуалы і практыкі. Ад арабска-мусульманскага тэрміна [bid'a] «наватвор». У большасці выпадкаў тэрмін мае негатыўную канатацыю, а з’явы, якія ім абазначаюцца, лічацца скажэннем веры і асуджаюцца.
slunkah perseyo u nutri yak 5) u kur’ane tim ayetem aznaymuye ma kaddaba al-fu'adu 6) ma raa druhoye u kibleyu yak u kur’ane aznaymuye 7) wazayyanafi quliibikum al-iman treceyo u perscah 8) yak u kur’ane aznaymuye fa-man saraha allahu sadrahu 9) al-islam fa-huwa ala nur min rabbihi cwartaya 10) u yeziku yak u kur’ane aznaymuye innama yatadakkaru йій 11) l-albab kazdamu musulmaninu i kazdey musulmance 12) Tman znac konecne treba kali spitaye
208b (адаптаваны варыянт)
1) Калі спытае: «Іман ці ў адным месцы?» Адкажы: 2) «3 волі Пана Bora, і ў адным месцы, і ходзіць». 3) Калі спытае: «Іманава месца дзе ёсць?» Ад 4) кажы: «У чатырох шлунках. Першае у нутры, як 5) у Кур’ане тым аятам™ азнаймуе: “Ma kaddaba al-fu'adu 6) ma га'а”1^. Другое-y кыблею™, як у Кур’ане азнаймуе: 7) “Wa zayyana fi quliibikum al-iman”™. Трэцяе y персцях, 8) як y Кур’ане азнаймуе: “Fa-man saraha Allahu sadrahu 9) al-islam fa-huwa 'ala niir min rabbihi”™. Чацвёртае 10) y языку, як y Кур’ане азнаймуе: “Innamayatadakkaru йій 11) l-albab”™». Кожнаму мусульманіну i кожнай мусульманцы 12) іман знаць канечне трэба. Калі спытае,
209а (транслітарацыя)
1) a ne-budze znac ne-budze ucicca tak znay namaz 2) ne-namazem posnik ne-posnikam i ne islamskey 3) weri kali muscina zenatiy albo beleglowa za 4) muzneya nikahu nema yak umre na mizaru 5) musulmanskim ne-hawac bo to nedobriy 6) celawek bo to dowh kaznemu muscine 7) i kazdey beleglowe da weri musulmanskey 8) ucicca ne-bic aplosnimi stodzen dna sud 9) naho spadzewacca katoroho dna pitac 10) buduc i muku cinic aplosnim buduc bo 11) sto da weri i obrondkow islamskih 12) nalezic beleglowe bez-muzneho pazwolenya
209a (адаптаваны варыянт)
1) a не будзе знаць, не будзе ўчыцца, так знай: намаз 2) не намазам, поснік223 не поснікам. I не ісламскай 3) веры, калі мужчына жанаты, альбо жанчына за 4) мужняя, нікаху няма. Як памрэ, на мізару™ 5) мусульманскім не хаваць, бо то нядобры 6) чалавек, бо то доўг кожнаму мужчыне 7) і кожнай жанчыне да веры мусульманскай 8) вучыцца, не быць аплошнымі225, штодзень дня суд 9) нага спадзявацца, каторага дня пытаць 10) бу-
211 Аят (ад араб.: <4 [ауа]) верш Кур’ана.
218 Кур’ан 53:11: «Сэрца не падманула ў тым, што ён бачыў».
м Кыблей кірунак мусульманскай малітвы (ад араб.: <14 [qibla] з тым жа значэнннем).
220 Араб.: «I ўпрыгожыў у сэрцах вашых веру». Недакладная цытата з Кур’ана 49:7.
221 Скажоная цытата з Кур’ана 39:22: «Той, грудзі каторага Аллаг адкрыў для ісламу, ён у святле свайго гаспадара».
222 Кур’ан 13:19: «Сапраўды, памятаюць толькі першыя розумам».
223 Поснік тут: пост.
224 Мізар (тур.: mezar «магіла»; верагодна, праз перс.: j'j[mazar] «магіла, грабніца, святое месца»; ад араб.: jlj-« [mazar] «месца, якое наведваюць») могілкі.
225 Аплошны тут: той, хто занядбаў рэлігію.
дуць і муку чыніць аплошным будуць, бо 11) што да веры і абрадаў ісламскіх, 12) належыць жанчыне без мужняга дазволу
209b (транслітарацыя)
1) Тсі ucicca moze na tamtim swece tri osobi 2) barzo karani buduc persiy acec druhiy 3) brat treciy muz kali ne-йсіс abrond 4) kow da weri islamskey kali spitaye 5) imannih sartow kolko atkazi sem 6) amantu bi-llahi wamalaikatihi wa-kutubihi wa-rusulihi 7) wa-l-yawmi-l-ahiri wa-l-qadari hayrihi wa-sarrihi mina 8) allahi taala wa-l-bat_i ba da al-mawti hak dur 9) ashadu an la ilaha ilia allahu wa ashadu anna muhammadan 10) abdudu wa-rasiduhu bab islamskih sa 11) rtow pac la ilaha ilia allah muhammad rasul allah 12) pec druhi pac raz na dzen namaz pec
КНІГІ ОНЛАЙН
