КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
216b (адаптаваны варыянт) 1) чыстаю вадою рукі змый. Тагрэт [в]азьмі. 2) Потым тартарэ™ па тры разы ў рот і ў нос 3) выпала[с]каць. Рот і нос мыючы, моцна ваду 4) пацягні, каб тая вада ў горла захадзі 5) ла, але сцеражыся, каб вада ў нутро не ўва 6) йшла, бо ў нутры нячысты будзеш. Потым тартарэ 7) ўзяўшы, гусуль браць на галаву тры разы, на 8) правае і на левае плячо і па ўсім целе 9) паволі паліваючы, каб пырскі далёка не ляце 10) лі, абліваючы, дуалары282 пей, а піштыманам™, то11) бок, чыстым шматом абгарніся, каб 12) нідзе дзіры не было, то можна не запаўшыся284 217а (транслітарацыя) 1) gusul brae ustidliwiy slunek шбспб 2) wprodi z-milem wimic tahdi gusul beri ale 3) tak abliwayse stob i na woles suho 4) ho cela ne-bilo b potim na cistayo meysco 5) pereysowsi nohi pomiy i namaz pey a kali 6) po guslu druhi abdest ozmes to w 7) lasne na cistayo srebre pazlotu wlozis 8) tammat tamam bab kali hto spitaye 9) Tman akliyat we Iman takliyat sto 10) znacicca stob skazaw sto ne-zna 11) yu kafirinem budze tak atkazi Tman 12) akliyat amri marUf we Tman takliyat 217a (адаптаваны варыянт) 1) гусуль браць. Устыдлівы шлунак моцна 2) наперад285 з мылам вымыць. Тады гусуль бяры, але 3) так аблівайся, каб і на волас сухо 4) га цела не было б. Потым, на чыстае месца 5) перайшоўшы, ногі памый і намаз пей, а калі 6) па гуслю другі абдэст [в]озьмеш286, то ў 7) ласна на чыстае срэбра пазалоту наложыш 8) tammat tamam™ Баб: калі хто спытае: 9) «Іман аклійат™ і іман таклійят™ што 10) значыцца?» Каб сказаў, што «не зна 11) ю», кафірынам будзе. Так адкажы: «Ітап 12) 'akliyat amri mdriif we Tman takliyat 217b (транслітарацыя) 1) tanha (sic!) 'ani-l-munkari dur evveli sart islam 2) budur to yest islam makuf sto 3) yest ‘atkazi ashadu an la ilaha ilia allah 4) wa ashadu inna muhammadan ‘abduhu wa rasiiluhu a yesce 5) islam takuf sto yest ‘atkazi amantu 6) billahi wa mala'ikatihi wa-kutubihi wa-rusulihi wa-l-yaw 7) mi-l-ahiri wa-l-qa- 281 Гаршрэ (араб.: [gargara]) паласканне рота. 282Дуалары (тур., мн. л.: dualar) малітвы. 283 Піштыман відавочна, скажонае асманскае [pejtamal]) фартух, вялікая хустка, ручнік (у лазні). 284 He запаўшыся сэнс выразу не зусім зразумелы. 285 Наперад тут: спачатку. 286 Гэта значыць: калі пасля поўнага ўмывання яшчэ раз звычайнае зробіш. 287 Арабска-турэцкі выраз, які абазначае канец твора. Відавочна, на гэтым канчаецца пратограф «Джаўагіру-ль-іслам», да якога потым дадаецца невялікі фрагмент пра адзін з асноўных прынцыпаў ісламу. 288 Скажонае араб.: «іман, які вынікае з рацыянальных разважанняў». 289 Скажонае араб.: «іман, які вынікае з традыцыі». dari hayrihi wa-sarrihi mina-llahi 8) ta'dla wa-l-ba'ti ba' da-l-mawti amin 9) yd rabbi al-'alamlna spewsi siye catiri 10) naprod kazuc stob siye catiri 11) ne-znaw iz-weri wistupic iskatta 12) mezhebim ehli sunnet we geme at mezhebi 217b (адаптаваны варыянт) 1) tanha ' ani-l-munkari dur evveli sari islam 2) budur™ тое ёсць. «Іслам маакуф29х што 3) ёсць?» Адкажы: «Ashadu an la ilaha ilia Allah 4) wa ashadu inna Muhammadan 'abduhu wa rasuluhu»292. A яшчэ: 5) «Іслам такуф293 што ёсць?» Адкажы: «Amantu 6) bi-llahi wa mala'ikatihi wa-kutubihi wa-rusulihi wa-l-yaw 7) mi-l-dhiri wa-l-qadari hayrihi wa-sarrihi mina-llahi 8) ta'dla wa-l-ba'ti ba da-l-mawti amin 9)yd rabbi al-'alamlna»299. Спеўшы, cie чатыры 10) наперад кажуць: «Каб сіе чатыры 11) не знаў, із веры выступіць iskatta29' 12) ntezhebim ehli sunnet we geme'at mezhebi^ 218a (транслітарацыя) 1) hazret resul alldh solid allahu th aleyhi 2) we-sallam sahabe yevme sto znacicca we 3) siyyet pakinuw ya tamu usemu weru amin 4) yd rabbi-l-'dlamin tammat tamam 218a (адаптаваны варыянт) 1) hazret resul alldh solid allahu th aleyhi 2) we-sallam sahabe yevme291 што значыцца ве 3) сійет29* пакінуў. Я таму ўсяму веру. Амін. 4) ya rabbi-ldlamln tammat tamam299 4. Пераклад на змешаную беларуска-польскую мову Рукапіс, пазначаны ў каталогу «Тафсіры, кітабы і хамаілы з прыватных кнігазбораў Беларусі» (Мінск, 2020) як Кітаб Асановічаў, датуецца першай паловай XIX ст. і захоўваецца сёння ў Гродзенскім дзяржаўным музеі 290 Скажонае араб.-тур.: «Іман, які вынікае з рацыянальных разважанняў, патрабаваць добрае; іман, які вынікае з традыцыі, забараняць заганнае ёсць. Гэта ёсць першая ўмова ісламу». Фраза ў тэксце цытуе адзін з асноўных прынцыпаў ісламу, які ўзыходзіць да шэрагу аятаў Кур’ана. 291 Скажоны арабскі тэрмін. Маецца на ўвазе сімвал веры ісламу. 292 Араб.: «Сведчу, што няма бога, акрамя Аллага, і сведчу, што Мухамад раб яго і пасол яго». 293 Скажоны арабскі тэрмін. Маюцца на ўвазе шэсць асноўных складнікаў іману. 294 Араб.: «Я паверыў [і веру] у Аллага, і яго анёлаў, і яго [святыя] кнігі, і яго прарокаў, і ў апошні дзень, і ў прадвызначэнне добрага і злога Аллагам, і ў Усявышнім, і ва ўваскрэсенне пасля смерці. Амін. О, уладар сусветаў». 295 Верагодна, скажонае араб.: «выпаў (з веры)». 296 Тур.: «Мой мазгаб мазгаб людзей суны/традыцыі і збору». Ahl as-sunna wa-1gama а (людзі суны/традыцыі i збору) саманазва мусульман-сунітаў. 297 Тур.-араб.: «Спадар пасол Аллага малітва Аллага Усявышняга і блаславенне над ім паплечнікам у дзень...» Весійет (араб.: [wasiyya]) тастамент. 299 Араб.: «О, уладар сусветаў. Канец». гісторыі рэлігіі. На старонках 86а-98а ён змяшчае тэкст пад назвай «Kitab sarayit al-islam» («Кніга ўмоў ісламу»), Параўнанне з аднайменным творам у Кітабе Луцкевіча дазваляе зрабіць выснову, што ў абодвух выпадках пераклады з аднаго пратографа (варыянт А). Пры гэтым тэкст з Кітаба Асановічаў мае шэраг асаблівасцей. Па-першае, гэта мова перакладу, вартая асобнага даследавання, бо яе цяжка ўпэўнена класіфікаваць як польскую з беларускімі ўплывамі альбо наадварот: паралельна ўжываюцца як беларускія, так і польскія лексемы, амаль пароўну сустракаюцца як беларускія, так і польскія граматычныя формы адных і тых жа слоў (напрыклад: spitayuc «спытаюць» і spitayo «spytajq»), у некаторых выпадках увогуле цяжка правесці размежаванне паміж дзвюма мовамі нават у адным слове (напрыклад: назоўны склон: muz (муж), давальны склон: menzu (замест: m^zowi)). Па-другое, гэта пэўныя адрозненні ў падыходзе да перакладу: захаванне асманскіх выразаў там, дзе Кітаб Луцкевіча перадае іх па-беларуску; сінтаксіс часам набліжаны да структуры сказаў асманска-турэцкага пратографа, які прыводзіцца тут жа. 3 улікам гэтых фактаў нельга выключыць, што пераклад у Кітабе Асановічаў рабіўся з арыгінала. Тым не менш поўныя супадзенні некаторых фармулёвак і выразаў з варыянтамі, прапанаванымі ў Кітабе Луцкевіча, сведчаць пра вялікую залежнасць тэксту з Кітаба Асановічаў ад папярэдніх перакладаў. 5. Пераклады на польскую мову 5.1. Рукапісы з перакладамі катэхізіса на польскую мову На сённяшні дзень вядомы сем рукапісаў, якія змяшчаюць спісы польскіх перакладаў усіх трох пратографаў «Джаўагіру-ль-іслам». Размеркаваць іх можна наступным чынам: а) варыянт А: • Кітаб Мустафы Шагідэвіча (1847 г.; с. 5а17b’00; прыватны кнігазбор, Мінскі раён). Тэкст у рукапісе прыводзіцца пад назвай «Джаўагіру-ль-іслам» («Сутнасці ісламу»). Пры параўнанні яго з творам пад назвай «Kitab sarayit al-islam» («Кніга ўмоў ісламу») у Кітабе Луцкевіча становіцца відавочным, што ў абодвух рукапісах пераклад аднаго пратографа. Пры гэтым спіс перакладу ў Кітабе Шагідэвіча змяшчае фрагменты (напрыклад, 6Ь:2-7а:3, 8а:8—8Ь:1 і інш.), якія адсутнічаюць у Кітабе Луцкевіча. Некаторыя з іх сустракаюцца і ў апублікаваным Алі Дурмушам зводным тэксце, і ў друкаваным стамбульскім выданні 1897 г., і ў спісах перакладаў варыянта В. Акрамя гэтага, у Кітабе Луцкевіча шэраг спецыфічнай мусульманскай лексікі перадаецца толькі альбо пераважна славянскімі экві- 3 00 Тэкст, амаль ідэнтычны тэксту перакладу з Кітаба Луцкевіча, заканчваецца на с. 15а. валентамі. Напрыклад, «абраканне» і «нягожая перашкода» замест «нійет» і «макруг» адпаведна, або «прыстойнасць» як абсалютны сінонім арыенталізму «мустаджаб», які ўжываецца толькі аднойчы. У Кітабе Шагідэвіча колькасць арыенталізмаў значна болыпая. I калі тэрмін «мазгаб» тут яшчэ перадаецца словам «навука», а «іман наватворцаў» (mubtedi ler imam) выразам «іман малых дзяцей»; то побач з «абраканнем» ужо ўжываецца арыенталізм «нійет», а замест «нягожай перашкоды» «макруг». Часцей сустракаецца і слова «мустаджаб»: у беларускататарскіх рукапісах яно ўжывалася замест тэрміна «мустахаб» (араб.: mustahabb) абазначэння катэгорыі ўхвальных, але неабавязковых учынкаў. Пры гэтым агульная структура тэксту, сінтаксіс, абсалютная большасць перакладчыцкіх рашэнняў і нават перадача імён уласных у Кітабе Шагідэвіча і Кітабе Луцкевіча супадаюць; • Кітаб 4 Б.Т.М.С.М. (магчыма, 1875 г.; с. 257-271; музей Мінскай саборнай мячэці); тэкст прыводзіцца пад назвай «Kitab sarayit al-islam» («Кніга ўмоў ісламу») і ўяўляе з сябе польскі адпаведнік беларускаму тэксту з Кітаба Луцкевіча, мае, аднак, адну важную асаблівасць ужыванне тэрміналогіі арыентальнага паходжання там, дзе ў Кітабе Луцкевіча выкарыстоўваюцца яе славянскія эквіваленты; • Кітаб Мустафы Ждановіча (1883 г.; с. 63b-69b; прыватны кнігазбор, Мінскі раён). Тэкст мае назву «Sara it al-islam» («Умовы ісламу»), зместам, структурай і перакладчыцкімі рашэннямі цалкам супадае са спісам у Кітабе Луцкевіча. Спецыфічная ісламская лексіка перадаецца славянскімі адпаведнікамі: «абраканне» замест «нійет», «нягожая прашкода» (kilko pseskod nehozih) замест «макруг» і «прыстойнасць» (psistoynosc) як сінонім тэрміну «мустаджаб», каторы ўжываецца толькі аднойчы там жа, дзе і ў Кітабе Луцкевіча. Адсутнічаюць толькі рэшты асманска-турэцкага арыгінала; • Кітаб перапісчыка Адама Шчансновіча (1889 г.; с. la-ІЗЬ301; Малітоўны дом у Слоніме). Тэкст даецца пад назвай «Джаўагіру-ль-іслам» і з’яўляецца спісам, амаль ідэнтычным спісу аднайменнага твору ў Кітабе Шагідэвіча 1847 г.; • Кітаб Браніслава Якубоўскага (1898 г.; с. 76а-84а; прыватны кнігазбор, Мінскі раён). Тэкст даецца пад назвай «Sara it al-islam» («Умовы ісламу») і з’яўляецца спісам перакладу, амаль ідэнтычным спісу з Кітаба Мустафы Ждановіча; • Кітаб Сулеймана Рафаловіча (1926-1934 гг.; 204а-211Ь; прыватны кнігазбор, Іўеўскі раён). Рукапіс змяшчае спісы і беларускага (варыянт В), і польскага (варыянт А) перакладаў «Джаўагіру-ль-іслам». Варыянт A прыводзіцца пад назвай «Kitab sarayit al-islam» («Кніга ўмоў ісламу») і супадае з рэдакцыяй у Кітабе 4 Б.Т.М.С.М.