Пісьмовая спадчына татараў Вялікага Княства Літоўскага і яе гісторыка-культурны кантэкст
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 205с.
Мінск 2024
ІЯЗЬДдрансліта^^
1) salar iman sende midir sen imanda misin cevab vir ki 2) spita cl Iman w tobe znaydiiyese cT tl w Imane odpowedz 3) iman bende dir ve ben imanhyam
323 «Пяць вахтаў намазу» маецца на ўвазе абавязак мусульманіна маліцца пяць pasoy на дзень.
324 «Іманныя члонкі» пераклад выразу imanun budagi (літаральна: галіны іману).
325 «Боязнь» пераклад тэрміна таква (араб.: [taqwa] «богабаязнасць»).
326 «Пакора і паслушэнства» пераклад тэрміна хайа (араб.: [haya1] літаральна:
«сарамлівасць»).
327 «Добрасць» відавочна, памылковы пераклад слова еііпі («рука» з паказальнікам прыналежнасці), якое перакладчык пераблытаў са словам iyilik («дабрыня»).
328Дуаі альбо дуа (ад араб.: [dua]) малітва.
329 Qul huwa Allahu араб.: «Скажы: ён Аллаг» першыя словы 112-й суры Кур’ана, якая лічыцца адной з найважнейшых.
ve ben muminem Iman 4) Iman we mne a ya z Tmanem i ya yezdem wernikem Tman 5) benim sifdtimdir eger sorsalar iman kagdur cevab vir ki 6) moyo yest persQno kedi se spita Tmanow wele yest odpowedz 7) be^diir biri feripehler imamdur ana man metbu dirler 8) penc yeden feristehler Tman ten Iman metbii' naziwase 9) ve biri [a yeden] peygamberler imamdur ana Iman maksud 10) a yeden peygemberler Iman ten Iman maksOd 11) dirler biri muminler imamdur ana iman rnakbid dirler 12) naziwase yeden muminler Iman ten Iman текЬйІ naziwase
193b (адаптаваны варыянт)
1) salar iman sende midir sen imanda misin cevab vir ki 2) спытаецца: «Ці іман y табе знаходзіцца, ці ты ў іманеі» Адказвай: 3) iman bende dir ve ben imanhyam ve ben mu 'minem iman 4) «Іман ува мне, a я з іманам, і я ёсць вернікам, іман 5) benim sifdtimdir eger sorsalar iman ka<;dur cevab vir ki 6) мая ёсць персона330». Калі спытаецца: «Іманаў веле ёсць?» Адказвай: 7) be^diir biri feristehler imamdur ana iman metbu' dirler 8) «Пяць. Адзін ферыштэлер™ іман, той іман матбуа называецца. 9) ve biri [a yeden] peygamberler imamdur ana iman maksud 10) A адзін пейгамберлерт іман, той іман максуд 11) dirler biri mu minler imamdur ana iman makbul dirler 12) называецца. Адзін -мумінлер^ іман, той іман макбуль называецца.
194а (транслітарацыя)
1) biri miinafikler imam dur ana iman merdud diir dirler 2) yeden munafikler ten Iman merdiid naziwase 3) biri miibtediler ana iman mewkuf dirler 4) yeden mubtedller Tman ten Tman mewkuf naziwase 5) imam §emsi-lE'immeti ('aleyhi-r-rahmati wa-l-gufran) 6) Imam semsi-l-e’immeti faleyhi arrahmeti wa-l-gufran) 7) eydiir herlere ve 'avrata din 'ilmini bilmek 8) mowil ze kazdemii menscizne i kobece do wyari nauki wedzec 9)farzdur (sic!) bilmesse ve iigrenmesse ne namazi namaz ve ne oruci kabul 10) farzem yest a kedi neiimi i neQcise ani namaz ne-namazem prlyentim 11) olur ve nikdhi nikah olur ataya ve anaya kiyamet 12) ne-bendze an! nekah nekahem ne-bendze oycowi i matce dna
194a (адаптаваны варыянт)
1) biri miindfikler imam dur ana iman merdud diir dirler 2) Адзін мунафіклер^, той іман мердуд называецца. 3) biri miibtediler ana iman
330 Персона тут: пераклад турэцкага слова «sifat» («атрыбут, уласцівасць»).
331 Ферыштэлер (тур.: ferijteler) анёлы, адз. л.: ferine (ад перс.: [feresteh] з тым жа
значэннем).
332 Пейгамберлер (тур.: peygamberler) прарокі, пасланнікі, адз. л.: peygamber (ад перс.: [paygambar] альбо [paygambar] «вястун, пасланнік, прарок»).
333 Мумінлер (тур.: muminler) прававерныя, адз. л. mumin (ад араб.: [mu’in]
з тым жа значэннем).
334 Мунафіклер (тур.: miinafikler) крывадушнікі, адз. л.: miinafik (ад араб.: [mu-
nafiq] з тым жа значэннем).
mewkuf dirler 4) Адзін мубтэдылер335, той іман маўкуф называецца. 5) imam ^emsi-l-E immeti ('aleyhi-r-rahmati -wa-l-gufran) 6) Імам Шэмсу-льэ’іммаці336 (aleyhi ar-rahmeti wa-l-gufran)33^ 7) eydilr herlere ve 'avrata din Umim bilmek 8) мовіў, што кожнаму мужчыне і жанчыне да веры навукі ведаць 9) farzdur (sic!) bilmesse ve ugrenmesse ne namazi namaz ve ne oruci kabul 10) фарзам ёсць. A калі не ўмее і не вучыцца, ані намаз намазам прынятым 11) olur ve nikahi nikah olur ataya ve anaya kiyamet 12) не будзе, ані ніках33^ нікахам не будзе. Бацьку і матцы дня
^4ЬЦтраяслітараііьія)
1) gilnde kati 'azab olur ki evladilan din 'Umi 2) sondnego menka welka bendze ze dzeciy swoyih co do war! naukl 3) ilgrenmediler her ki^iye lazimdiir ehline ve evladine din 4) neOcill kazdemu potreba zone i dzeciy wyari 5) ve iman ve islam iigrede eger eri taksirdt Use ogrenmese 6) Imanu islamu naucac kedl monz oplosniy i neuc339 zuni 7) yevm kiyametde 'azab olur ol avrata caiz diir ki erinde 8) dna sondnego menka mec bendze takowey kobece godzise od menza 9) dostursiz ve izinsiz ulemaye varub din ve iman 10) bez prziyacela i dozwolO do ulimi isc so340 do wyari Imanu 11) ve islam ilgrene ve dahi uq ki^iye kiyamet giinilnde kati 12) i islamu ucicse i yesce trem osobom dna sondnegQ welka
194b (адаптаваны варыянт)
1) gilnde kati 'azab olur ki evladilari din 'ilmi 2) Суднага мука вялікая будзе, што дзяцей сваіх да веры навуцы 3) ilgrenmediler her ki^iye lazimdiir ehline ve evladine din 4) не вучылі. Кожнаму патрэбна жонку і дзяцей веры, 5) ve iman ve islam iigrede eger eri taksirat itse ogrenmese 6) іману, ісламу навучаць. Калі муж аплошны і не вучыць жонку, 7) yevm kiyametde azab olur ol avrata caiz diir ki erinde 8) дня Суднага муку мець будзе. Такой жанчыне належыць341 ад мужа 9) dostursiz (sic!) ve izinsiz
335 Мубтэдылер (тур. mubtedi’ler) наватворцы, адз. л. mubtedi' (ад араб.: [mubtadi] з тым жа значэннем). Mubtedi'ler imam (іман «наватворцаў» тых, хто самавольна дадае да веры тыя ці іншыя рытуалы і практыкі). Ад арабска-мусульманскага тэрміна [bid a] «наватвор». У большасці выпадкаў тэрмін мае негатыўную канатацыю, а з’явы, якія ім абазначаюцца, лічацца скажэннем веры і асуджаюцца.
336 Араб.-тур.: «Імам сонца імамаў»: верагодна, маецца на ўвазе імам Абу Бакр Мухамад ібн Ахмад ас-Сарахсі j£. jJ, пам. у 1090 г. у Фергане).
Выбітны ханафіцкі багаслоў, тэксты якога перакладаліся на стараасманскую мову і былі папулярнымі ў тым ліку і сярод мусульман Асманскай імперыі.
337 Араб.-тур.: «Міласць над ім і дараванне грахоў».
338 Ніках (араб. [nikah]) шлюб, сужэнства, якое адпавядае мусульманскаму закону. Перад словамі пра ніках прапушчаны пераклад выразу ve ne oruci kabiil olur-. «I пост прыняты не будзе».
339 тл
Верагодна, памылка замест neuci.
340Памылкова замест: сб.
341 Асманска-турэцкае слова caiz са значэннем «дазваляецца» перакладзена на польскую мову словам «godzise».
'ulemaye varub dm ve Iman 10) без прыяцеля342 i дазволу да улемаўЗІЗ ісці, каб да веры, іману 11) ve isldm iigrene ve dahi iig кідіуе kiydmet giiniinde kati 12) i ісламу вучыцца. I яшчэ тром асобам Суднага дня вялікая
195а (транслітарацыя)
1) azab olur evvela ataya ve anaya ve erine nigiin merit 2) menka bendze perwsa бусй i matce i menzowi cemfl we lehce 3) idiib taksirathk itdiihiin iigrenmediiniin deyii 4) wazili oplosnemi bill ne-iicili mowic bendo 5) eger sorsalar gusliin farzi kagdur et iigdiir 6) kedl-se spita guslowih farzow wele odpowedz tri 7) biri agzina ve biri burnina miibdlige He su virmekdir 8) yeden w rot yeden w nos po tri razi wodi dawac 9) ve biri bagindan agaga varinca cami'i bedenin yumakdur 10) a yeden od glowi wdole idonc wsistke calo mic 11) gdyle ki bir kilin dibi kuru kalmaya eger sorsalar 12) tak zebl pod yednim wlosem siihu ne-zostalu kedl-se spita
195a (адаптаваны варыянт)
1) azab olur evvela ataya ve anaya ve erine підйп merii 2) мука будзе. Найперш бацьку, і матцы, і мужу. «Чаму вы ігна 3) idiib taksirathk itdiihiin ugrenmediinun deyii 4) равалі, аплошнымі былі, не вучылі?» мовіць будуць. 5) eger sorsalar gusliin farzi kagdur et ugdiir 6) Калі спытаецца: «Гуслёвых фарзаў веле?» Адказвай: «Тры. 7) biri agzina ve biri burnina miibdlige He su virmekdir 8) Адзін y рот, адзін y hoc па тры разы вады даваць. 9) ve biri bagmdan agaga varinca cami'i bedenin yumakdur 10) A адзін ад галавы i ўніз усё цела мыць 11) gdyle ki bir kilin dibi kuru kalmaya eger sorsalar 12) так, каб ні пад адным воласам суха не засталася. Калі спытаецца:
195b (транслітарацыя)
1) siinnet iizre gusiil nice olur et evvel iki elleri iig 2) podliig sunnetu gusl yak bendze opuwedz wpriidl obe rence tri razi 3) kerre yuya ondan istinca ide eger bedeninde nicdset var ise 4) mic potim Q rot й nos a kedl na cele necistosc yest 5) yuya ondan namaz igiin aldugi abdest gibi abdest 6) iimic potim dla namazu yak-bi abdest abdest 7) ala ve lakin ayaklari yomaya bride bagdan agaga 8) brae tilko nog! ne-mic potim od glowi az wdfll 9) hrandamina (sic!) tiger kerre suduga (sic!) soitra ayaklarin 10) na kazden clonek po tri razi wode lac potim nog! 11) pdk yerde yuya miistrimel su bulagmaya eger 12) na cistim meyscii mic zebi w te wode ne obmacal kedl
195b (адаптаваны варыянт)
1) siinnet iizre gusiil nice olur et evvel iki elleri iig 2) «Паводле суннету гусуль як будзе?» Адказвай: «Наперад абедзве рукі тры разы 3) kerre yuya ondan istinca ide eger bedeninde nicdset var ise 4) мыць, потым y рот,
342 Памылка ў польскім перакладзе. Павінна быць «без загаду». Памылка ўзнікла праз апіску ў асманска-турэцкім арыгінале: dostursiz замест diistursiz.
343 Улемы (тур.: ulema; ад араб.: ['ulama ] вучоныя)мусульманскія вучоныя-
багасловы, адз. л.: алім (тур.: alim; араб.: [alim]).
y hoc. А калі на целе нячыстасць ёсць, 5) yuya ondan namaz igiin aldugi abdest gibi abdest 6) умыць. Потым для намазу як бы абдэст абдэст 7) ala ve lakin ayaklan уотауа ba'de bagdan agaga 8) браць, толькі ногі не мыць. Потым ад галавы і ўздоўж 9) hrandanuna (sic!) йдег kerre suduga (sic!) sohra ayaklann 10) на кожны шлунак па тры разы ваду ліць, потым ногі 11) pakyerdeyuya miista'mel su bulagmaya eger 12) на чыстым месцы мыць, каб у той вадзе не абмачыў. Калі
196а (транслітарацыя)
1) 'avrat ise saglann gozmayub dibini islatsa 2) n ewasta to zebi wlosi na glowe ne-rozwenzawsi hoc-bi 3) ca'iz degildiir sagm gozub giisiil eylesiin 4) yak mocila ne-godzi se wlosi rozwezawsi gusul brae 5) eger sorsalar urucun gartlan kagdur et 6) kedi-se spita bosnikowih sartuw wele yest odpowedz 7) iigdiir biri yemekden igmekden cimadan ve biri uruc igiin 8) tri yeden neyesc ani-pic i spolecenstwa ne-mec yeden do posniku 9) niyyet itmekdur imami a'zam hazretlerinden 10) niyyet cinic imami ezam yeho milosc 11) rivayetdiir ki imam olan kigiye dort mes'ele 12) oznaymil iz imam te ctiri mes ele’i