Пісьмовая спадчына татараў Вялікага Княства Літоўскага і яе гісторыка-культурны кантэкст
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 205с.
Мінск 2024
221b bab ta du‘a’i na pominkah posle weceri pec (цюрк.)
227b bab pred wecerej pec (араб.)
227b bab to jest fasilat qada’i (араб. «фусылят88. Выкананне»?)
’oznajmQje psez ten namaz prozba cinic do pana boga jezelT dz^Q nemas (араб.) 230b bab casam zacmenne slonca... namaz pec (цюрк.)
233b bab ta du‘a’i broda zapuscajunc (цюрк.)
235a bab to bawla (араб. [bawl] «урына») namaz ’od moci (цюрк., араб.)
236b bab ‘alej... mQwil kto bi qadirnej noci posle ’usih namazaw... namaz pe[w].„
237b bab to ’od narojene muhammada praroka modlitwa... namaz (цюрк.)
239a bab to jest [‘alej]... mQwil hto bi mal jak nowi rok... namaz klanecca (араб.)
240a bab hto bi preciw kazdej patnici... namaz pew... (араб.)
240b bab ragaba meseca prociw persaj patnici... ragajib (араб. —'A; [raga’ib] «пажаданні»)89 namaz (араб.)
241a bab to sa‘bana meseca... bara’at (араб. [bara’a(tun)] «невінаватасць»)90 namaz pej (араб., цюрк.)
243a bab to jest dwajesce rQznih namazaw
86 Лягісвяткаванне заканчэння традыцыйнай татарскай (мусульманскай) школкі; назва паходзіць ад першых слоў малітвы 9 [ja ’ilahT] «О Божа мой».
87 У дадзеным і наступным тэкстах пераклад падаецца шляхам чаргавання фрагментаў цюркскага арыгінала і польскага перакладу.
88 Назва 41-й суры?
89Ноч перад першай пятніцай месяца раджаб (араб. A [lajlatu-1raga’ib] «Ноч пажаданняў»),
90Бараат ноч з 14 на 15 шаабана (араб. «Ія [bara’a(tun)] «невінаватасць»).
245a bab to wedajze musulmanine jako to prikazanne pana boha majes wipelnic (араб.)
256b bab ’a safaru mesecu pise ‘alej swenti muwil... jesec prihod jest (араб.)
260b bab spasenne pec ’i nasic ’i w moglle klasc... (hetej du‘a’i persi кійс do raju)91 (араб.)
263a bab ’й qur’ane... w cter3estu mejscahjest... ’od ginejew ’i ferejow... wirid (араб.)
269a bab ’od sejha muhiri nad ‘arabij?2 ’oznajmuje ’й shreju jsn... ’imona stwo[zi]cela... du‘a’i (араб.)
271b bab ’imona muhammada praroka... pec po namaze (араб.)
275a mecet poswencajonc ’й nowajd ’dwajsowsi pec... (араб.)
277b bab haza du‘a’i qarsijjan93 (араб.)
279b bab da horego ’imamu prisedsi pec (араб., цюрк.)
282b bab to [du‘a’i] dwanasce ’imamow pec (араб.)
283b bab to ’Iman ’od sajtanskaho zndscenne ’i zlosci (араб.)
285b bab to ’Iman (араб.)
287b bab na pokajetu clowekd samomd pec nalezT (цюрк.)
288b bab to tawbejna du’a’i nalezT pec (араб.)
291b bab haza du‘a’i ‘ahdinam (перс. «Дамова»?) (араб.)
292abab haza du‘a’i sarah94 ’anam95 (ад араб. «Каментар да
Ан[‘]ам») munkir we-nakkTr96 (араб.)
293a bab haza du‘a’i sarah ’an‘am (араб. £>4 «Каментар да Ан‘ам»)97 (араб.)
294а bab ta du‘a’i... pec ’і na warotah napisac... ’od kezdej horobi (араб.)
296a bab haza ’ajeti fathi (араб. «Аяты перамогі») (араб.)
300b bab haza du‘a’i tujdr jan qus (араб.-цюрк. ub дзД «Птушкі янкуш^»} (араб.)
303a bab jesli hces ’й па’йсса beglim bic
306a bab ’й rigalu-l-gajb (араб. «Людзі таямніцы») ktdre swenti
jest... du‘a’i (цюрк., араб.)
311b bab qurban bajramnaho dna... du‘a’i (араб.)
312b bab gusel qurban wodaj poliwajonc jewenc razi ta du‘a’i pej (цюрк.)
313b bab molitwa posle prinesenija zertwT w praznik qurban (араб.)
91 Дапісана алоўкам на ніжнім полі.
92Скажонае імя ісламскага багаслова Мухйідына б. Арабі (1165-1240)?
93 Магчыма, імя ўласнае.
94 Некаторым малітвам у беларускататарскіх рукапісах папярэднічаюць гісторыікаментарыі пра іх пасланне і эфектыўнасць. Тут ёсць толькі сама малітва, але ў яе назве засталося слова sarah «каментарый» (араб. £>4 [sarh]).
95 Памылкова замест ’an‘am (назва 6-й суры Карана; літаральна «Жывёлы»),
96Імёны анёлаў: Мункір і Накір.
97Паўторнае напісанне папярэдняй малітвы.
98 Магчыма, імя ўласнае або назва канкрэтнага віду птушак.
314a bab to qurbanu namazliqu" pisac (араб. з перакладам на пол.)100
315а bajram ‘asura’i ро namaze ta du‘a’i ’amin pec (араб.)
316b bab litre beruci du‘a’i (араб.)
319a bab to jest ’od kufri (араб. [kufr] «нявер’е») wimuwenne... du‘a’i (араб., цюрк.)
321b bab to jest porondak ’insaf kel (цюрк. «Злітуйся») (араб., цюрк.) 328b bab tawbejna du‘a’i (цюрк.)
334a bab to jest kto bi mal nadaremne prisongnonc... sesenc dm poscic...
336a bab ramazana meseca cternastaho wecera napisawsi... ’od sajtanskego znuscene ’i zlosci ’obroni pewne ten du‘alar ’imona boske (выява далаварат, араб.) 336a ’і to ’imona boske powinni smi... ramazana mesonca... napisawsi... polikac (араб.)
336b bab nijjet da postu ramazanneho ’abrekanne (цюрк.)
337a iijba mesonca [каляндарная табліца]
337b bab maladoha meseca ’abaciwsi pec (араб.)
338a na mesonc hlejeci to pec (араб.)
338a bab sadagu ’albo litre dajuci pec (араб.)
338b bab sadagu perepewac nalezi (араб.)
339a bab sadaqu perepewac to nijjet ’йсіпі (цюрк.)
340b bab pred jejennem pej (араб.)
341a bab swecu zazihajuci nijjet... (цюрк.)
341b bab swica palonc to pec (араб.)
341b bab swica hasonc to pec (араб.)
Запісы: на палях арк. 35b-36a арабскім і лацінскім пісьмом напісана: pane boze daj pomisnoc dla panstwa’ polskego ’i pana prozidenta zeci pospolitej polskej = Panie Boze, daj pomyslnosc dla Panstwa Polskiego i Pana Prezydenta Rzeczy Pospolitej Polskiej «Пане Божа, дай поспех польскай дзяржаве і пану прэзідэнту Рэчы Паспалітай». На арк. 335b запіс у 8 радкоў фіялетавым чарнілам surat taha werset 98 [фрагменты Карана на араб. з перакладам на пол., зробленым з перакладу на рус. Г. Саблукова].
Афармленне тэксту: пісьмо цёмна-карычневым чарнілам. Два почыркі: 1) арк. 25а-173а; 2) арк. l-24b і 173b-333b (А. Адамовіч?). Па 12-15 радкоў на старонцы. Некаторыя старонкі, напісаныя другім почыркам, разлінаваныя: 10a, 14a, 18a... 175а, 177а і г. д. Кустоды; на арк. 186 на абодвух баках. Нумарацыя сшыткаў: ад «2» (с. 25а), «3» (с. ЗЗа), «4» (с. 41а), «5» (с. 49а), «6» (с. 57а)... да «38» (с. 313a). Для першага почырку характэрна арнамен-
99 Параўн., тур. namazhk «малітва ў часе намаза».
100 Пераклад падаецца шляхам чаргавання фрагментаў цюркскага арыгінала і польскага перакладу.
101 Далавар (або дуалар)рукапіс-скрутак, які змяшчаў шэраг малітваў. Клаўся ў магілу разам з памерлым. Назва паходзіць ад араб. Де-j [du‘a’] «малітва» з цюркскім суфіксам множнага ліку -лар.
таванае напісанне слова bab «раздзел» (арк. 85b, 97b, 124b, 136a) i басмалы (арк. 43b, 123b, 140a).
Папера: 341 арк. памерам 175 x 107 мм. Без вадзяных знакаў. На арк. 272а-273а, 277а ў левым верхнім вуглу слабы адбітак штэмпеля Добрушскай папяровай фабрыкі ў форме пяцікутніка з выявай двухгаловага арла і легендай: «[КНЯЗЯ] ПАСКЕВ[І4ЧА]». Арк. 1-9 амаль цалкам, а арк. 330-341 цалкам адарваны ад кніжнага блока. Арк. 330-341 былі знойдзены намі сярод фрагментаў рукапісаў, апісаных тут пад нумарам II. Укладыш: прышыты ў пачатку рукапісу; апісаны як асобны рукапіс (№ VII). Аправа: скураная. Ніжняе вечка адарвана ад кніжнага блока.
2.2. Рукапіс II. Фрагменты хамаілаў і зборнікаў цытат з тафсіраў™1
Час перапіскі: ад канца XIX пачатку XX ст. (гл. Папера) да перыяду пасля 1935 г., бо ў некаторых фрагментах ужываецца тэрмін werset, запазычаны, відавочна, з выдання 1935 г.103 (гл. фрагменты 15, 18).
Перапісчыкі: 1) фрагментаў 1-2 невядомы; 2) фрагментаў 3-20 [Аляксандр Адамовіч?]
Змест:
фрагменты хамаіла (№ 1-2): 4 арк. памерам 175 х Ц0 мм
1а [Рэестр]; (пачатак адсутшчае; першыя словы: 23 za wsistke praroki...) 2а dla wjencnosci bozej nijjet do jsn (цюрк.)
2b bab zamuhammada praroka nijjet do jsn (цюрк.)
2b za wsistak mizar nijjet do jsn; кустода'. 4il
адсутнічае мінімум адзін аркуш',
За za ’ojca ’і za narot ’ajcowski nijjet do [jsn] (цюрк.)
3b za matku ’i za narot matcin nijjet do ja[sinu] (цюрк.)
4a za brata nijjet do jsn (цюрк.)
4a za sostra nijjet do jsn (цюрк.)
4b za wsistkih krewnih nijjet do jsn (цюрк.); кустода:
фрагмент хамаіла (№ 3): 1 арк. памерам 172 х 108 мм (першыя словы: <11 /у/) 5а ’od suhoha bolu pec ’і due ’і na masla due ’i mazac ’i ’od puhlini (араб.) 5b kali suhi bol ruki nohi ‘albo gje bob to konskaj kosci spik; кустода: ’і smart!]
фрагмент хамаіла (№ 4): 2 арк. памерам 172 х 109 мм (тэкст пачынаецца з магічных знакаў або літар: 'I11»а») 6а:2 na siji zawesic ’od fibri (псеўдатэкст?)
102 Тут апісаны 72 аркушы прыблізна аднаго памеру, якія, відавочна, з’яўляюцца фрагментамі некалькіх рукапісаў, напісаных як мінімум двума почыркамі. 3 прычыны несупадзення кустодаў з першым словам наступнай старонкі рукапіс падзелены на 20 фрагментаў.
103 Wersety z Koranu О^У). Nakladem Muftiatu na R. P. 1935 R. 1354 H.
6a ’od tra[s]ca104 ‘Й waje macic pic (араб.)
6a na hlebe napisawsi jesc ’atrasca (магічнае слова)
6a na loze napisawsi kuric jerewam ’od trasca (псеўдатэкст?)
6a na paperi napisawsi kuric ’od trasca (араб.)
6b bab heta du‘a’i napisawsi ’й wage pajic nejela (араб.)
6b heta du‘a’i napisawsi ‘u wadu ‘ukinuwsi toj wadoj pajic ’й panejelak (араб.) 7a heta du‘a’i napisawsi ’i w wadu ‘ukinuc ’i toj wadoj pajic ’uwa wtorak (араб.) 7b hetudu‘a’i napisawsi pajic ’u sroda (араб.)
7b hetudu‘a’i napisawsi pajic; кустода: ’й cwartek
фрагмент хамаіла (№ 5)105: 1 арк. памерам 170 х Ю5 мм (першыя словы: xdd LLAK 106)
8а bab to na drewah na wusekah ’i na warotah ’i na woknah pi sac ’ad ’usaho zloha (імёны)
8a ’a to zawesona mabic w guro wisoko do bramT prilepic stej wsT powetre wistompl ten talsim (араб.)
8b hto skim sprawu maje to po107 pazuhoj trimac ’i cisnuc twoj werh mabic (араб.) 8b na prawo108 ’iduci na kolneru prisic dobre benje (літары)
8b-tedu‘a’i pri sabe mec panbug daj[e] hrosi (араб., псеўдатэкст)
8b dla rizqu ’i skarbu pri sabe nasic (літары); кустода адсутнічае або страчана фрагмент хамаіла (№ 6): 16 арк. памерам 172 х 107 мм
9a-bab ’od [wa]lentego horob ’odpewac (араб.) ’і gje ’oddih due ’і muwic (араб.) na horego (араб.) do konca
9a ’od walentowaj horobi malih зесі kuric (араб.)
9a ’і to ’od walentowaj kuric ’i nosic (псеўдатэкст, араб.)
9b ’і to kuric ’od walentowaj (араб.)
9b to pec ’i due ’od walentowaj tri razi (цюрк.?)
9b to ’od walentowaj kuric rana (араб., літары)
10a ’і to kuric ’od walentowaj (псеўдатэкст)
10a -jezeli ferej musulmanin hetim kuric (араб.)