Пісьмовая спадчына татараў Вялікага Княства Літоўскага і яе гісторыка-культурны кантэкст
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 205с.
Мінск 2024
10b jezeli gewurskT ferej hetim ’odpewac ’i kuric (цюрк., араб.)
10b horego kuruci pej (араб.)
104 У рукапісе tracca.
105 Фрагменты 5-8, na нашым меркаванні, з’яўляюцца часткамі аднаго рукапісу, што пацвярджаецца, акрамя адзінства почырку, фармату паперы і інш., тым, што арк. 11 і 20 утваралі адзіны разварот.
106 Імёны ўласныя. Далей па-арабску напісана: —ч—1 =' Ііл «Гэта імёны пячор-
нікаў». Маюцца на ўвазе імёны сямі юнакоў, якія, паводле ісламскіх паданняў, схаваліся ў пячоры, каб захаваць сваю веру, і праспалі там трыста дзевяць гадоў (гл. Каран 18:9-25).
107Памылкова замест za «за»?
108 У значэнні ‘судовы працэс’ (Гістарычны слоўнік беларускай мовы. Мінск : Беларус. навука, 2007. Вып. 27. С. 457).
Па horego kuruci pec (араб.)
Ila ’od fereja na cole pisac (араб.)
Ila ’a to po treh dnah pisac na cole (араб.)
Ila bab ’a to ‘isa prarok jego milosc ta du‘a’i pew jednak ’allah wisluhafsi ’umarlih zTwimi cinil horih zdrowemi cinll slepih wijoncimi cinil (араб.) lib ta du‘a’i nosic jewenc tisencej horob panbug ’obroni... (араб.)
12a-15b bab nijjet do ’atpewanne (цюрк.); кустода: J' da
фрагмент хамаіла (№ 7): 1 арк. памерам 172 х 107 мм (фрагмент аркуша з першымі літарамі адсутнічаё)
16а:4 to dla rizqu ’і skarbu pri sobe nasic (табліца з літарамі)
16a bab kedT kto ’upaw ’albo kon ’udariw to pec ’i due ’i ’od trista sesjesont horob (араб.); кустода: ’ad kaslU
фрагмент хамаіла (№ 8): 8 арк. памерам 172 х 107 мм (першыя словы\ фрагментп аркуша з першымі літарамі адсутнічаё)
17а bab herkim109 ’oznajmuje kalib hacew bi stob proc ’adstupiw... to heti talsim pisac... (літары, псеўдатэкст)
17a na kogo mas welki zal [dla tego nep]110 rijacela to napisawsi podlozic pod budinak... du‘a’i (араб.)
17b bab to pseprasec zlosnika prisedsi pec w dome jego ’Tduc na nego... (араб.) 17b kuric zlosnego ’u[...] to zgme zlosnT... (араб., схема)
18a bab kali hto hocic lujej razlucic to treba rano do wshodu slonca tri kameni ’uzac... (літары)
18b bab ’od dwanastu planet ’od ruznih horob kuric ’i pic (араб.)
18b bab to jest ’й waje pic ’od hlistow (схема) ’і to ’od hlistow jesci (басмала, схема) 18b ’od ziwata balenne nasic ’i w waje pic (араб.)
19a bab to ’atkateru napisawsi pad nos kuric (схема) ’і ten talsim ’od ketaru pod noskuric (схема) treci talsim kuric pad nos (схема)
19b bab kedT ’u halawe sum weliki to pec ’i due (араб.)
20a nad horim jsn pejuci hje prTje mubinux to ta du‘a’i pec (араб.)
20b jsn dokonciwsi hetu du‘a’i pec (цюрк.)
21b to jest druga prozba jsn sarifn barzo welka ’od ruznih horob ’i dofektaw ’i ’od herackT ’odpewanne (араб.)... ’a jak dapejes da perseho mubinu to pej (араб.)... to kazi qum uhriig'3 ’i dmuhm ’i pej (араб., цюрк.)...
109Цюрк. her kim «кожны хто»?
110 Рэканструкцыя гіпатэтычная. Параўн., na kogo mas zlosc (Тафсіры, кітабы і хамаілы з прыватных кнігазбораў Беларусі : каталог. Х9, с. 387a); zal у значэнні ‘крыўда’? (гл. Гістарычны слоўнік беларускай мовы. Мінск : Беларус. навука, 2004. Т. 9. С. 265).
111 Араб. [mubtn] «ясны, зразумелы». Гэтае слова сем разоў сустракаецца ў 36-й суры (Ясін): 36:12, 17, 24, 47, 60, 69, 77.
112 Араб. [jasin sarif], дзе «Ясін» назва 36-й суры, а шарыф -эпітэт, літаральна
«высакародны».
113 Араб. сJ3,1 r* [qum ’uhrug] «устань, выйдзі» формула экзарцызму.
24a bab prozba jasinowa treceja... ’a jak рпзе mubin to treba dmuhnonc (араб.) 24b bab to cwarta [prozba?] do ’otpewanne th114... ’i sufm tri razi... suf suf suf... (араб., цюрк.); кустода адсутнічае
фрагмент зборніка цытат з тафсіраў (№ 9): 1 арк. памерам ? х 105 мм
(першыя словы: JS)
25а [фрагменты Карана з перакладам (або пераказам) на пол., зробленым з перакладу Г. Саблукова]; кустода страчана', адсутнічае ніжні фрагмент аркуша
фрагмент хамаіла (№ 10): 1 арк. памерам 163 х ЮЗ мм (першыя словы: ja nad піт Ьепуе)
26а:1 ’й subotu hto nohci reze sajtan znuscaja...; кустода: 115
фрагмент рукапісу змешанага характару (№ 11): 2 арк. памерам 177 х 108 мм 27а:1 surat hm116 ’ustaf sedmoj heti ’ajet ’od buku kalenne117 pic
[фрагменты Карана на араб. з перакладам на рус. Г. Саблукова]
27b bab ’й kaho w roce papsujecca tri razi pej ’i na mod duj ’i w roce smaro[wa] c ’i pec ’i w rot due (араб.)
28a jesli ’й horle balic to dwa kameni wzac ’азіп w ’ognu napalic ’a druhT napisac ’i razam palazic ’i paliwac wadoj stob para sla do gorla pisac du‘a’i na kemeni (араб.)
28b ’od garoncki pec ’i due ’i pic ’i nosic ’i kuric (араб.)
28b surat ’al-mala’ika t»-) 32 stih [аят 35:32 на араб. з перакладам на рус. Г. Саблукова]; глоса'. nasic ’і ріс; кустода: (‘on ро swojej) blaho...
фрагмент хамаіла (№ 12): 7 арк. памерам 172 х 107 мм (першыя словы:
29а [замова на арабскай мове]
30a ’od zawtacki pec ’і due (араб.)
30b bab ’od goroncki ’й wo3e pic (араб.)
30b ’od geroncki pec ’i due ’i pic ’i pri sobe nasic (араб.)
31a bab ’od carow ’odpewac ’i nosic (араб.)
31b kedT w cloweka serca trasecca to ten ’ajet napisawsi ’i w wo3e rostarc ’i pic to perestane (араб.118)
32a bab ’od suhod na see pic (араб.) ’a to na see jesci (імёны; псеўдатэкст)
32b kedT kto gluhi to pec ’i w wusi due (араб.)
32b bab kto ’йраі ’albo kon wdezil to pec ’i due ’i ’od trista ses3esont horob pomoc (араб.)
114 Тага назва 20-й суры без знакаў для галосных.
115 Тэкст заканчваецца фразай на арабскай мове: «Навукаплод,
а выхаванне дрэва».
116 Літары (hm) на пачатку 40-й суры. Тут у якасці назвы.
117 Памылкова замест [b]alenne «баленне»?
118 Аяты 3:83-84 (77-78); ёсць адхіленні ад кананічнага тэксту.
34b ’od kaslti tri razi pec ’i po roce due ten ’ajet119 (араб.)
35a ’a to malim jecem ’uroki znosic tsi razi pec ’i due z[g]lowi do nog due (араб.)
35a ’od ruznih horob pec ’i dUc tri razi ’albo sedim (араб.)
35b ’od balenne glow! pec ’i due ’i na glowe nosic ’i kuric ’i mic glowa (араб.); кустода:
фрагмент зборніка цытат з тафсіраў (№ 13): 2 арк. памерам 178 х 112 мм
(першыя словы: 6^1 ЦЛ L)
36a-37b [фрагменты Карана на араб. з перакладам на рус. Г. Саблукова]; кустода адсутнічае
фрагмент зборніка цытат з тафсіраў (№ 14): 1 арк. памерам 177 х Ш мм (пачатак адсутнічае; першыя словы: -[predsta]flajem Ійуаіт)
38а [фрагмент Карана на араб. з перакладам на рус. Г. Саблукова]; кустода адсутнічае
фрагмент рукапісу змешанага характару (№ 15): 17 арк. памерам 178 х 112 мм (арк. 39-54 пераплецены; пачатак адсутнічае; першыя словы: ’izgrobow...) 39а:6-42аrozjel siirata q (J ) werset 33 / H"... [фрагменты Карана на араб. з перакладам на рус. Г. Саблукова і з перакладам або пераказам на пол., зробленым з перакладу Г. Саблукова]
42а ta du‘a’i stamtego swaita dana... ’й mahllu ’ulazic (пол., араб.)120
43a bab zmTzaru shoseci pej (араб. з перакладам на пол.)
43b rozjel siirata ’ali ‘imrana J* ) treci werset dw^esti pontl [фрагменты Карана на араб. з перакладам на пол. Ур’яша ібн Ісмаіла і рус. Г. Саблукова]
48b-55b bab du‘a’i muftahu-1-gannati (араб. «Ключ да раю») кійс
rajski (араб. з перакладам на пол.); кустода адсутнічае
фрагмент зборніка цытат з тафсіраў (№ 16): 1 арк. памерам 178 х 108 мм (першыя словы: й')
56а [фрагменты Карана на араб. з перакладам на рус. Г. Саблукова]; кустода: wa
фрагмент зборніка цытат з тафсіраў (№ 17): 12 арк. памерам 178 х ПО мм (аркушы 57-68 пераплецены)
57a-68b do sabahu ’і tarawihu [фрагменты Карана на араб. з перакладам на рус. Г. Саблукова]; кустода: plakait
фрагмент зборніка цытат з тафсіраў (№ 18): 1 арк. памерам 177 х Ц0 мм (папера моцна забруджана; першыя словы страчаны)
119 Аят 23:115 (117).
120 Спачатку ідзе польскі тэкст, а потым арабскі, што выглядае як пераклад з польскай мовы на арабскую.
69а:1 ...surata marjama 19 / 15... [фрагменты Карана на араб. з перакладам на рус. Г. Саблукова]; старонка 70b пустая
фрагмент зборніка цытат з тафсіраў (№ 19): 2 арк. памерам 170 х 107 мм 70а-71Ь [фрагменты Карана на араб. з перакладам на рус. Г. Саблукова]; кустода адсутнічае
фрагмент (№ 20) рукапісу змешанага характару: 1 арк. памерам 173 х 106 мм; першыя словы: (памылкова замест Jail?)
72а [фрагмент аята 46:16 на араб. з пераказам на беларус.]
72а sedlm bracej sponcih...
72a we’lka swenta z’lqa‘dda pontego dnia...; старонка 72b пустая Афармленне тэксту: тэкст напісаны карычневым або цёмна-карычневым (арк. 36а-55Ь) чарнілам, на арк. 36а, 70а-71Ь простым алоўкам. На арк. 1а-2а тэкст у рамцы (па 11 радкоў на старонцы); на астатніх па 10 (арк. 29а) 16 (арк. 36b) радкоў на старонцы. Кустоды (на арк. 7 на абодвух баках). Арк. 69b, 72b пустыя.
Запісы: на арк. 16а фіялетавым чарнілам на палях напісана: «Мустаф[а]». Папера: 72 арк. памерам ад 163 х ЮЗ (арк. 26) да 178 х 112 мм (арк. 36-37); без вадзяных знакаў (вяржэраў і панцюзо); некалькіх гатункаў. На арк. 7071 (фрагмент 20) філігрань (110 х 100 мм) з тэкстам па крузе: «АКС. TOW MIRKOW121» і з галавой тыгра (?)122 у цэнтры. На арк. 32 штэмпель у форме пяцікутніка з легендай «КНЯЗЯ ПАСКЕВНЧА». Арк. 39-54 (фрагмент 15) і 57-68 (фрагмент 17) пераплецены ў асобныя сшыткі. Астатнія аркушы выпалі з блока. Папера арк. 27-28, 39-56, 66-67, 70-71 сшыткавая (у лінейку). Адсутнічаюць значныя фрагменты арк. 8, 15-17, 25, 29, 55; арк. 5 парваны.
Аправа: адсутнічае.
Штэмпель на арк. 32
Філігрань на арк. 70-71
.. . .... . *.. _ -.
121 Назва населенага пункта ў Польшчы, дзе была заснавана папяровая фабрыка.
122 Гл. апісанне такога самага (?) знака ў хроніцы школы часоў Другой Рэчы Паспалітай ў Шчучыне (Беласточчына). URL: https://pbc.biaman.pl/dlibra/publication/64969/ edition/63229?language=pl (дата звароту: 20.10.2023).
2.3. Рукапіс III. Хамаіл
Час перапіскі: канец XIX 1-я палова XX ст. (He пазней за 1935 г.; няма тэрміна werset, запазычанага ў пазнейшых рукапісах, відавочна, з выдання 1935 г.123).
Перапісчык: [Аляксандр Адамовіч?].
Змест: [пачатак адсутнічае?]
la bab to jest jak slonca wshoje... pec (араб. з перакладам (пераказам?) на пол.)124
2b jak slonca zahoje pej (араб.)
За mlodego mesonca ’obaciwsi pec (араб.)
3b na mesonc patsonc to pec nalezi (араб.)
4a to jest mlodego mesonca ’obaciwsi to pec nalezi (араб. з перакладам на пол.)125