Планета людзей
Антуан дэ Сент-Экзюперы
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 397с.
Мінск 1984
Ён з’явіцца перад намі ва ўсёй сваёй цэласнасці, калі ва ўсёй сваёй цэласнасці адымецца ад нашай сутнасці. I тады мы закалоцімся ў рыданнях, што ён пакідае нас, а мы не можам яго ўтрымаць.
Я не люблю лубачных карцінак, якія малююць вайну. Там суровы воін змахвае слязіну і пад грубымі жартачкамі хавае сваю ўсхваляванасць. Лухта ўсё гэта. Суровы воін нічога не хавае. Калі ён выпускае з вуснаў жарт, значыць, жарт у яго і наўме.
Справа не ў чалавечых якасцях. Маёр Аліяс надзіва ўражлівы. Калі мы не вернемся, ён, можа, будзе пакутаваць болей, чым хто іншы. Пры ўмове, што ў ягонай свядомасці будзем мы, а не нейкая там сукупнасць прыватнасцей. Пры ўмове, што западзе цішыня і ён узновіць нашы абліччы. Бо, калі сёння ўночы судовы выканаўца, які праследуе нас, змусіць групу зноў мяняць месца дыслакацыі, то ў лавіне турбот нейкае зламанае кола грузавіка выцясніць нашу смерць з ягонай свядомасці. I Аліяс забудзе аплакаць нас.
Я ж і сам, вылятаючы на заданне, не думаю пра барацьбу Захаду з нацызмам. Мяне паглынаюць надзённыя дробязі. Бязглуздасць палёту над Арасам на вышыні сямісот метраў. Нікчэмнасць звестак, якіх чакаюць ад нас. Маруднае пераапрананне, якое здаецца мне ўбіраннем у кашулю смяротніка. А яшчэ — пальчаткі. Дзе, чорт пабяры, узяць мне пальчаткі? Свае я згубіў.
Я ўжо не бачу храма, у якім я жыву.
Я ўбіраюся для служэння мёртваму богу.
III
— Давай-давай, варушыся... Дзе пальчаткі? He, не гэтыя... Пашукай у маім мяшку...
— Нешта не бачу, пан капітан.
— От доўбня!
Усе яны доўбні. I гэты, хто не можа знайсці мае пальчаткі. I той, іншы, са штаба, са сваёй дурацкай ідэяй палёту на малой вышыні.
— Я прасіў цябе даць мне аловак. Ужо дзесяць хвілін я прашу цябе даць мне аловак... Ёсць у цябе аловак?
— Ёсць, пан капітан.
Знайшоўся-такі разумны чалавек.
— Прывяжы мне яго да шнурка. I прычапі вось сюды, за гэты гузік... Паслухайце, стралок, вы, як я пагляджу, не дужа спяшаецеся...
— Я ўжо гатовы, пан капітан.
— А! Ну, добра...
Ну, а штурман? Я пераключаюся на штурмана:
— Ну як там, Дзютэртр? Усё ў парадку? Вылічылі курс?
— Курс гатовы, пан капітан...
Добра. Курс гатовы. Бязглуздае заданне... А каб хто спытаўся, які сэнс выракаць на гібель экіпаж дзеля звестак, у якіх аніхто не мае патрэбы і якія, нават калі нехта з нас і ўцалее і даставіць іх, ніколі і нікому не будуць перададзены...
— Спірытаў нанялі б сабе, там, у штабе...
— Навошта?
— А каб мы маглі перадаць ім сёння вечарам, цераз стол-вяртушку, гэтыя іхнія звесткі!
Я не ў захапленні ад сваіх кепікаў, але зноў бурчу:
— Ох, ужо гэтыя мне штабісты! Самі б зляталі на бязглуздыя заданні!
Так доўга цягнецца цырьгмонія адзявання, калі ты разумееш, што вылет гіблы, і старанна прынядзельваешся толькі дзеля таго, каб жывым падсмажыцца. He гэтак ужо і проста нацягнуць на сябе тры столкі вопраткі, начапіць процьму апаратуры, якую валачэш на сабе, быццам балагол, наладзіць падачу кіслароду, сістэму абагрэву, тэлефонную сувязь паміж членамі
экіпажа. Дыхаю я цераз маску. Гумавая трубка звязвае мяне з самалётам, такая ж неабходная, як пупавіна. Самалёт рэгулюе тэмпературу маёй крыві. Самалёт забяспечвае маю сувязь з людзьмі. У мяне пабольшала органаў, пасрэднікаў паміж мной і маім сэрцам. 3 кожнай хвілінай я раблюся ўсё цяжэйшы, усё непаваротлівейшы, усё грувасцейшы. Я паварочваюся, як слуп, і калі згінаюся, каб зацягнуць рамяні ці зашморгнуць непадатлівыя «маланкі», у мяне ажно трашчаць суставы. Баляць мае старыя пераломы.
— Падай іншы шлем. Я табе ўжо стакроць казаў, што старога больш не надзену. Ён цесньі.
Справа ў тым, што на вялікай вышыні чэрап неяк неспасцігальна разбухае, і шлем, які на зямлі якраз па табе, на вышыні дзесяці тысяч метраў сціскае косці, як абцугамі.
— Ды гэта ж іншы, пан капітан. Я вам замяніў яго...
— А! Ну добра.
Я бурчу без аніякіх згрызот сумлення. Бо я кругом маю рацыю! Зрэшты, усё гэта не мае аніякага значэння. У гэты момант я ў самым сэрцы той унутранай пустыні, пра якую я ўжо казаў. I навокал адны толькі абломкі. Я нават не адчуваю сораму, што мару пра цуд, які зыначыў бы ход сённяшніх падзей. Каб сапсаваліся ларынгафоны, да прыкладу. Яны вечна псуюцца, гэтыя ларынгафоны! Хлам... Калі б яны сапсаваліся, гэта збавіла б нас ад гібельнага задання...
Да мяне з пахмурым выглядам падыходзіць KaniTan Вэзэн. Капітан Вэзэн з пахмурым выглядам падыходзіць да кожнага з нас перад вылетам на заданне. Капітан Вэзэн адказны ў нашай групе за сувязь са службай паветранага назірання. Ягоны абавязак — інфармаваць нас пра перамяшчэнне варожых самалётаў. Вэзэн мой прыяцель, я пяшчотна люблю яго, але ён
всчна прадракае няшчасце. I я шкадую, што трапіў яму на вочы.
— Стары,— кажа мне Вэзэн,— ах, як пагана, як пагана, як пагана!
I ён выцягвае з кішэні нейкія паперкі. Потым дапытліва глядзіць на мяне і пытаецца:
— Як ты паляціш?
— Цераз Альбэр.
— Я так і ведаў. Я так і ведаў. Ах, як пагана!
— He выкідвай конікаў. Што здарылася?
— Табе нельга ляцець!
Мне нельга ляцець! Які ён харошы, гэты Вэзэн! Хай ён вымаліць у пана бога, каб сапсаваліся ларынгафоны!
— Табе не прарвацца.
— Чаму гэта мне не прарвацца?
— Таму, што над Альбэрам нядрэмна прасуюць тры звёны нямецкіх знішчальнікаў. Адно на вышыні шэсць тысяч метраў, другое — сем з палавінай, трэцяе — дзесяць тысяч. Ніводнае не пакідае неба, пакуль не прыходзіць змена. Гэта бясспрэчна неадольная загарода. Ты трапіш у пастку. А потым, ты вось толькі глянь...
I Вэзэн паказвае мне паперку, на якой ён накрэсліў нейкія незразумелыя схемы.
Ішоў бы ён да д’ябла, гэты Вэзэн! Словы «бясспрэчна неадольная загарода» падзейнічалі на мяне. Мне мроіцца чырвоны сігнал і парушэнне дарожных правілаў. Але тут парушэнне правілаў — смерць. I асабліва ненавісна мне слова «бясспрэчна». У мяне такое адчуванне, што я ўжо ўзяты на прыцэл.
Намаганнем волі я змушаю сябе разважаць спакойна. Праціўнік «бясспрэчна» мусіць абараняць свае пазіцыі — а як жа інакш?! Усе гэтыя словы проста бязглуздзіца!.. Дый начхаць мне на знішчальнікаў! Калі я спушчуся да сямісот метраў, мяне саб’е зеніт-
ная артылерыя. Яна ўжо не схібіць! I я раптам накідваюся на Вэзэна:
— Карацей кажучы, ты вырашыў неадкладна паведаміць мне, што існус нямецкая авіяцыя і што мой вылет — штука даволі рызыкоўная! Бяжы і далажы пра гэта генералу!..
Бо, калі ўжо на тое пайшло, Вэзэну нічога не каштавала б па-сяброўску супакоіць мяне, назваўшы гэтыя славутыя знішчальнікі проста нейкімі самалётамі, якія шныраць у раёне Альбэра...
Сэнс быў бы абсалютна той самы!
IV
Усё гатова. Мы ў кабіне. Застаецца толькі выпрабаваць ларынгафоны...
— Як чуеце мяне, Дзютэртр?
— Чую вас добра, пан капітан.
— А вы, стралок, добра чуеце мяне?
— Я... ага... выдатна!
— Дзютэртр, вы чуеце стралка?
— Чую яго добра, пан капітан.
— Стралок, вы чуеце лейтэнанта Дзютэртра?
— Я... ага... выдатна.
— Чаму вы ўвесь час гаворыце: «Я... ага... выдатна»?
— Шукаю аловак, пан капітан.
Ларынгафоны не сапсаваны.
— Стралок, ціск у балонах нармальны?
— Я... ага... нармальны...
— Ва ўсіх трох?
— Ва ўсіх трох.
— Дзютэртр, гатова?
— Гатова.
— Тады паехалі.
I я адрываюся ад зямлі.
V
Страх узнікае тады, калі страчана пэўнасць, што я — гэта я. Калі я чакаю весткі, ад якой залежыць, быць мне ў радасці альбо ў горы, я тады адкінуты ў небыццё. Пакуль няпэўнасць трымае мяне ў невядомасці, мае пачуцці і мае паводзіны — усяго толькі часовая маскіроўка. Час, секунда за секундай, падобна на тое, як ён стварае дрэва,— перастае ствараць тую асобу, якой я буду праз гадзіну. Гэтае незнаёмае «я» ідзе мне насустрач звонку, як прывід. I тады мяне апаноўвае страх. Благая навіна выклікае не страх, а пакуту — гэта ўжо зусім іншая рэч.
Але вось час перастаў сплываць марна. Я нарэшце бяруся за справу. Я ўжо не люструюся ў безаблічную наступнасць. Я ўжо не той, хто, мажліва, у космах полымя ўвойдзе ў штопар. Будучае ўжо не ўяўляецца мне нейкім дзіўным прывідам. 3 гэтага моманту яго паступова пачынаюць ствараць мае дзеянні. Я той, хто сочыць за компасам і трымае курс 313. Хто рэгулюе абароты вінтоў і тэмпературу масла. Звычайныя, натуральныя клопаты. Хатнія турботы, дробныя штодзённыя абавязкі, за якімі нават не заўважаеш, як старэеш. Дзень абарочваецца добра дагледжаным -домам, старанна адглянцаваным плашчаком, правільна адрэгуляваным паступленнем кіслароду. Я акурат правяраю падачу кіслароду, бо мы імкліва набіраем вышыню: шэсць тысяч семсот метраў.
— 3 кіслародам усё ў парадку, Дзютэртр? Як самаадчуванне?
— Усё ў парадку, пан капітан.
— Эй, стралок! Кісларод у парадку?
— Я... ага... У парадку, пан капітан...
— Вы ўсё яшчэ шукаеце аловак?
Я раблюся і тым, хто націскае на кнопку S і на кнопку А, каб праверыць свае кулямёты. Дарэчы...
— Эй, стралок! Там ззаду, у вашым сектары, няма ніякага буйнага населенага пункта?
— Гм... не, няма, пан капітан.
— Тады давайце. Праверце кулямёты.
Я чую чэргі.
— Добра працуюць?
— Добра.
— Усе кулямёты?
— Гм... Ага... усе.
Я таксама страляю. Цікава, куды ляцяць усе гэтыя кулі, якімі мы проста так паліваем родныя абшары. Яны ніколі нікога не заб’юць. Зямля вялікая.
Ну вось, я ўжо жыву зместам кожнай хвіліны. Я адчуваю страх не болей, чым наліўны плод. Вядома, умовы палёту зыначацца. I ўмовы і задачы. Але я сам уцягнены ў стварэнне гэтай наступнасці. Час спакваля лепіць мяне. Дзіця ніколі не жахаецца, піто ён цярпліва стварае з сябе дзядулю. Дзіця ёсць дзіця, яно бавіцца ў свае дзіцячыя гульні. Я таксама баўлюся. Я пералічваю цыферблаты, пераключальнікі, кнопкі, рычагі майго царства. Я налічыў сто тры прыборы, за якімі трэба сачыць, якія трэба паварочваць альбо націскаць. (Папраўдзе, я трошкі змахляваў, двойчы палічыўшы баявы спуск маіх кулямётаў: там маецца яшчэ і засцерагальнік.) Вечарам я здзіўлю фермера, у якога кватарую. Я спытаюся ў яго:
— А вы ведаеце, колькі цяпер у лётчыка прыбораў, за якімі ён павінен сачыць?
— Адкуль жа мне ведаць?
— Ну а ўсё-такі, назавіце якую-небудзь лічбу.
— Ну, якую лічбу магу я вам назваць?
Які ён недалікатны, мой гаспадар.
— Назавіце любую лічбу!
— Ну, сем.
— Сто тры!
I я буду задаволены.
Мне спакойна, бо ўсе прыборы вакол мяне занялі свае месцы і набылі свой сэнс. Усё гэтае начынне з трубак і правадоў ператварылася ў сець кровазвароту. Мой арганізм зросся з самалётам. Самалёт стварае мне камфорт: я паварочваю пераключальнік, і маё адзенне і кісларод пачынаюць падагравацца. Дарэчы, кісларод перагрэўся ўжо і прыпякае мне нос. Сам кісларод таксама падаецца ў залежнасці ад вышыні пры дапамозе складанага прыбора. Мяне жывіць мая машына. Перад вылетам усё мне здавалася жорсткасцю, a цяпер, калі сама машына сілкуе мяне, я пачуваю да яе нейкую сыноўнюю пяшчоту. Нешта накшталт пяшчоты немаўлятка. А цяжар майго цела размеркаваўся па пунктах апоры. Тры столкі адзення, цяжкі парашут за спіной гнятуць на сядзенне. Вялізныя футравыя боты ўпіраюцца ў педалі. Рукі ў тоўстых, нягнуткіх пальчатках, такія нязграбныя на зямлі, лёгка спраўляюцца са штурвалам. Спраўляюцца са штурвалам... Спраўляюцца са штурвалам...
КНІГІ ОНЛАЙН
