КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Новая спроба, аднак, таксама не прынесла посьпеху, — чалавек аблягаўся грудзямі, шкрабаў башмакамі па ўсохлай, з каранямі зямлі, а ўскараскацца на абрыў ня мог. I зноў зьнясілена асядаў долу. Але ён так імкнуўся ў лес, пад засень хваёвых шатаў, дзе, думалася, быў яго паратунак. Пасьля чарговае і марнай спробы ён, здаецца, страціў прытомнасьць. А як ачуняў, не адразу зразумеў, дзе ён. Побач была нейкая земляная сьцяна, пад ёй зьявіўся нешырокі цень — сонца заходзіла за бор. I бамж адчуў прахалоду. I тады ён прыпамятаў салдата. Ці вернецца салдат? Зрэшты, наўрад ці вернецца, чаго яму вяртацца сюды — на пагібель у гэтую праклятую зону? Хай ідзе куды ў белы сьвет, можа, знойдзе іншае месца. Дарма ён яго тут трымаў, прынаджваў і суцяшаў — трэба было адразу прагнаць. Аблаяць апошнімі словамі й прагнаць — куды лезеш, дурань! Ды во пашкадаваў і пагубіў. Хаця ці пашкадаваў? Усё ж ён быў тут патрэбны, таму бамж і пакарыстаўся ім. А цяпер салдат наўрад ці доўга працягне, жальліва разважаў бамж са спазьнелаю, аднак, жаласьцю. Цяпер яму стала зразумела, чаму партыйны інструктар з ім не паехаў, толькі хваліўся зонай. Нікога яна не гартуе — яна ўсіх губіць. Але што крыўдаваць на інструктара, можа той толькі выконваў партыйнае даручэньне сярод бамжоў. Бо мусіць жа, партыя і сярод бамжоў павінна весьці нейкую масава-растлумачальную працу. Хоць бы пад лозунгам: савецкім людзям атам ня страшны, як колісь пісала газета «Правда». Разумныя ў тое, вядома, ня верылі, але колькі іх было, разумных. Калі ў часс ягонай службы ў вой- ску да каго з афіцэраў падкатваўся асабіст з дужа сакрэтпым даручэныіем, мабыць, ніхто таму не адмаўляў. На тое нс хапала ні розуму, ні адвагі, усе спраўна выконвалі ўсё, inто патрабавалася. Кожнаму тады абяцалі: як вы — нам, так і мы — вам. Тое падабалася. Але як яго вытурылі з войска, і ёіі пабег да асабістаў па дапамогу, тады атрымаў ад іх кукіш: нрабач, пічога пя можам, ня ў нашай кампетэнцыі. А як ён ім паказаў кукіш, ужо стаўшы бамжом, тады амаль што пакрыўдзіліся — ну, такога ад цябе не чакалі, ветэран, пашая апора і надзея. Але ўжо тады ён пляваў на ўсё і на ўсіх на сьвеце, ён стаў жыць толькі ўласным клопатам і ні на каго ііе зважаў. Якую з таго меў карысьць — іншая справа. Ягоны пастаўнік бацька ўсё жыцыдё пражыў для людзей і дацягнуў да дзевяноста гадоў. Але што гэта было за жыцьцё? Асабліва апошнія гады. Зьпямоглы, усімі пакінуты ў глухой, неперсьпектыўнай вёсцы, ён ціха сканаў, і толькі праз тыдзень яго выпадкам знайшла суседка. Пахаваць не было каму, сына нідзе не маглі знайсьці, бо ніхто ня меў ягонага адрасу, ён гадоў восем не пісаў бацьку — не было чаго. Мабыць, гэтак жа лічылі і астатнія два сыны, якія жылі нсмаведама дзе і пра бацькаву сьмерць, можа, яшчэ й не дазналіся. Нядобры ёп быў да бацькі, ня лепшы й да сына — таго лабаценькага Дзяніскі, якога некалі пакінуў у ракетным гарнізоне. Але калі да бацькі асаблівых сантымэнтаў ня меў, дык за сыпа дужа балела душа — які ён, дзе ён, ці жывы хаця? Усё зьбіраўся напісаць, зьезьдзіць, але куды і за што? Ды й былая жонка, маці Дзяніскі, хіба магла яму адказаць — япа толькі дамагалася ад яго аліментаў. А Дзяніскі, можа, няма ўжо і ў жывых? У свой салдацкі ўзрост, можа, прапаў дзе ў Афгане, у Чачні, у якой са шматлікіх гарачых кропак, куды пішчом лезьлі нашыя інтэрнацыяналісты, пасылаючы чужых сыноў пад мусульманскія кулі. Па-праўдзе, ён баяўся дазнацца горкае пра сына і жыў, нічога пра яго ня ведаючы. Яму аж занадта хапіла таго горкага болю, што ён стрываў у памятны дзень свайго разьвітаньня з сынам. Зьехаць быў змушаны, зьбіраўся рабіць тое ціха, неўпрыкмет, як нс было дома жонкі. Разьведзеныя, яны доўга жылі ў адной кватэры, у адным пакоі, і між імі — пяцігадовы Дзя- ніска. Taro дня зранку жонка выправілася ў сваю сталоўку, ён, не зусім цьвярозы пасьля ўчарашняга, торапка пакідаў у сумку своіі небагаты пабытак і надзеў афіцэрскі шынель са споратымі пагонамі. Дзяніска адразу заўважыў бацькавы зборы і кінуў металічны аўтамабільчык, з якім гуляў на падлозе. «Ты куды, папка?» — «Я хутка», — схлусіў бацька, каб не трывожыць сына. «Ты ў краму па шакаладку? — дапытваўся сын. — I я з табой». «Я ня ў краму, я ў іншае месца». «Вазьмі й мяне ў іншас месца», — бы што прадчуваючы, прасіўся сын, ужо надзяваючы сваю куртачку. Што было з ім рабіць? Сварыцца ў яго ўжо не было сілы, але і куды ён мог яго ўзяць? «Ня йдзі за мной, заставайся дома», — строга загадаў ён, і Дзяніска заплакаў. Дзіцячая душа, мабыць, ужо адчувала благое, ашукаць яе было нельга. А ён тады й не падумаў, што болей ім не пабачыцца. Выскачыў у дзьверы і накінуў на прабой дужку замка. У пакоі пакрыўджана плакаў Дзяніска, і ён не хацеў чуць дзіцячага плачу. Той плач прадаўжаў гучэць у ягонай памяці ўсе наступныя дваццаць ці болей гадоў, часам прападаючы, a то раптам узьнікаючы — нясьцерпна, да роспачы. У згадках, снах, самых недарэчных па часе ўспамінах... Ну, але дзе ж салдат? Чаму не прыходзіць салдат? Бамж ужо адкінуў свае нядаўнія вялікадушныя думкі пра тое, каб салдат не вяртаўся — яму дужа трэба было, каб вярнуўся. Што б зрабіў, калі б вярнуўся, чым бы дапамог бамжу, ён ня ведаў. Наўрад ці яму што памагло б. Але цяпер ён прагнуў пабачыць салдата, тое было вельмі патрэбна бамжу. I можа б, ён прынёс хоць малое каліва, хоць бы адзін глыток. Яму так хацслася цяпер глынуць хоць трошкі, — адчуваў, тады стала б лепей. Як лспей было заўжды, калі вып’е. Дурны ён, што паспадзяваўся, быццам адвыкне ў зоне. Нашто было адвыкаць? Можа, выпіць — было самае лепшае ў яго бязладным жыцьці. А ад лепшага нс адмаўляюцца. Ды й навошта? Дзеля чаго? Шкада, што найкаштоўныя ісьціны прыходзяць непапраўна позна. Дык дзе ж салдат? Невядома, чаму ён зноў пачаў караскацца на абрыў, зру- шыў з яго пласт зямлі, і ўсё няўдала. Чаму ён гэтак караскаўся — хто ведае. Але такая была яго неўсьвядомленая апошпяя воля —кудысь караскацца. Спазыіелая, марная воля. Як і ўсё спазыіелае, тое рэдка бывае ўдалым. Ня стала яно ўдачай і для бамжа. Мабыць, паратунку яму не было ўжо нідзс, і ён падсьвядома адчуваў тое. Ды нейкая добрая ці не воля цягнула яго туды, на абрыў, да іх учарашняга лаўжа, здавалася, так было трэба. I тады ён адчуў, што гэты покліч — покліч канца. Сканаць належала на ўласным месцы — у лаўжы ці ў ложку, але ў сваім кутку. Але дзе ягоны куток? Кутка ў бамжа даўно не было, a можа, не было й ніколі. Ён свой куток прафукаў, прапіў, той растаяў у прывідным алкагольным тумане. А цяпер бы ён так спатрэбіўся. Хаця б для магілы... Пасьля чарговае спробы ўлезьці і чарговай няўдачы ён адчуў, як загіякло — агнём апаліла ў грудзях, і чымсь салёным папоўніўся рот. Тады ён сплюнуў у пясок, адчуваючы, як хутка зноў стала поўніцца ў роце. He адразу ён зразумеў, што гэта ішла кроў. Кроў ішла з горла. Тое яго спалохала, але толькі на момант. Мабыць, так яно й павінна быць. Усё гіапярэдняе было падрыхтоўкай да такога канца. Ёп ляжаў на баку пад абрывам і ўжо не пляваў, толькі павярнуў долу твар. Кроў плыла на пясок. Усё ж крыві было шмат, і мабыць, трэба быў час, каб яна сышла ўся. 3 ёй сыдзе й жыцьцё... Алс, можа, раней прыйдзе салдат? Салдат зрабіўся дужа патрэбны бамжу — зусім ня дзеля паратунку, а для чаго, ёп і сам ня ведаў. Што б ён сказаў салдату? Увогуле сказаць было шмат, для таго не хапіла б жыцьця. Але, можа, найперш разьвітацца. Разьвітацца, не расказаўшы. Вось так, пічога ён не пасьпеў у жыцьці — ні для сябс, ні для другіх. Жыцьцё нядаўна яшчэ здавалася такое нясьцерпна даўгое, а апынулася кароценькім, бы заечы хвосьцік... А гэтага няўдаку-хлопца таксама скруціць тая ж самая радыяцыя, што даканала яго. На самым пачатку ягонага маладога жыцьця. Усё ж жыцьцё, якое б яно ні выдарылася, самае каштоўнае ў сьвеце перад чорным правальлем канца. I ўсё ж ён хацеў дачакацца салдата. Можа б, той прынёс хоць глыток. А так... Што значыла гэтае A TAK, ён ужо не дадумаў. Ягоная цьмяная, з прывідамі сызядомасьць згасла. Паволі, трудна, быццам з астатніх сіл чапляючыся за яву. Нарэшце зьнікла зусім... Салдат нёс бульбу, ён дужа сьпяшаўся. Невялікае вядзерца, аднак адрывала рукі, і ён хапаў яго за драцяную дужку то правай, то левай рукой. Нсвядома, ці яно сапраўды было цяжкое, ці хлопец надта аслабеў у гэтай дарозе. Час ад часу ён спыняўся пад хвоямі, ставіў вядзерца ў дол і нядоўга спачываў, штораз азіраючыся па бакох. He, ваўка пакуль не было відаць, воўк за ім ня йшоў. Наўрад ці ён быў здольны бегчы, той пляшывы дахадзяга-воўк. Але й чалавек траціў сілы, дарма, што быў малады. Трудна было дыхаць, у грудзях увесь час тахкала сэрца, ён дужа змакрэў ад поту, але бушлат не скідаў. Зьнімаў толькі шапку, як адпачываў. Пасьля то надзяваў яе на галаву, то клаў на бульбу ў вядзерца. Усё роўла, і так, і так было душна, цяжка і нязручна. Зімовая шапка замінала яму, але й кідаць яе не хацелася. Ён думаў, што шапка ўсё ж беражэ галаву ад нуклідаў. Сонца ўжо схілілася над лесам, сьвяціла збоку і ня так пякло, як у паўдзён. У лесе пабольшала прахалоды — нават на хваёвых грудках не было душнаты. Між хвояў гулялапералівалася цёплае, залацістае сьвятло, па імшыстым доле слаліся касыя цені, патрэсквала сухое гольле пад ботамі. Тамсям буялі верасы, a то пачыналі ўбірацца ў сілу, зацьвітаць зарасыіікі чарніц. Але ягад яшчэ нс было. Ці дачакаецца сёлета ягад? — самотна падумаў салдат. Балота ён абышоў стараной — прадраўся праз хмызыіяк і апынуўся на беразе рэчкі. Адсюль ужо блізка было й да іхнага стойбішча, і ён прысьпешыў свой хісткі крок — хацелася, як найхутчэй. Хмызьняковай сьцяжынай ён выйшаў нарэшце на іх беражок і трохі сумеўся — бамжа нідзе не было. Hi каля рэчкі, ні на беразс, ні на абрыве. Яшчэ праз колькі крокаў ён згледзеў скорчаную постаць пад абрывам і падумаў, што той заспуў. Але штось яго затрывожыла, — падта ўжо скорчапая пастава бамжа прымусіла салдата кінуць вядзерца і пабегчы туды. Там найперш ён убачыў згусьцелую кроў на пяску, на плячы кухвайкі і аж знячывеў ад думкі, што бамжа забілі. Ажно пасьля зразумеў, што кроў ішла з рота. Бамж быў нежывы. Надзіва самому сабе, салдат ня надта й спалохаўся. Адчуў толькі вострае пачуцьцё непрыемнасьці, нават гідоты, a затым і зьдзіўлсньня — нашто так? Быццам бамж зрабіў тое сам з пэўпым нядобрым намерам. Пасьля, аднак, зашчымела шкадаваньне і з ім — паўзабытае адчуваньне ўласнай пакінутасьці. Цяпер зноў ён адзін. Сам на сам. I ўся гэтая бульба — яго. Яе можпа сьпячы і аднаму ўсё зьесьці. I ня трэба нікому аддаваць рэшту хлеба ў кішэні, — усё ж выгода ад гэтай неспадзяванай сьмерці. Ён асьцярожна дастаў абкрыпіаны кавалак і пачаў яго есьці. Мусіць, як у вайну. Ветэраны расказвалі, што чым болып гінула ў роце, тым больш для галодных заставалася харчу. I гарэлкі. А ён не прынёс бамжу выпіць, пават не папытаўся ў дзеда... Было журботма і паныла.