КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Так яны прывалакліся нарэшце ў канец вёскі. Далей ляжаў пусты выган, а да сядзібы Касатага з вуліцы вёў нядбайна агароджаны плотам кароткі завулак. Прайсьці ў той завулак мальцы чамусь асьцерагаліся. Снайпер-Іван спыніўся, за ім спыніліся астатнія. — А калі ён з нагана праз вакно... — сказаў Ляплеўскі. Усе на хвіліну змоўклі, лрыслухоўваючыся, але ні на падворку, ні ў хаце нічога не было чутпа. Пасьля всчаровай гасьціны, мусіць, там яшчэ спалі. Я ж казаў: трэба было ўначы, — сказаў Снайпср-Іван. — Трэба пачакаць: выйдзе. У дзевяць аўтобус, — патлумачыў Саўчанка. Спайпер-Іван пагадзіўся: — Правілыіа! Бы пры шашы ў засадзе. Яііы адышліся на другі бок пыльнай дарогі і спыніліся ля канавы. Нядоўгая вулічная праходка, падобпа, стаміла іх пасьля бяссоіінае ночы, і Дубчык першы сеў на зямлю за канавай. За ім па дробную, запэцканую курамі траўку апусьціліся Снайпср-Іван і астатнія. Побач Снайпер паклаў інструмент забойства — кол. — Я яму як урэжу! — гразіўся ён. — А вы не зявайце. Як упадзе, адразу насесьці. Галоўнае, каб усе разам. Мы яму гіакажам рэпрэсію... А закурыць? Ці ёсьць у каго закурыць? Усе, аднак, маўчалі, здаецца, курава ні ў кога не было. Тады Снайпер-Іван вылаяўся і сьціх. Мабыць, трэба было патрываць, зрабіць сваю справу, а затым ужо дбаць пра курава ці яшчэ што. 3-за саламяпых і шыферпых дахаў выглянула нарэшце нізкае сьляпучае сонца. Саўчанка глыбей насунуў на вочы кепку. Ягонас звыкла заціснутае пачуцьцё было на парозе пейкага выйсьця. Адчуваў, калі б яны зьдзейсьнілі тое, на што наважыліся, яму была б палёгка. Толькі во гэты Снайпер... Саўчанка пачынаў сумнявацца ў ягоных якасьцях самазвапага камандзіра-завадатара і ўсё болей стаў пазіраць не па падворак Касатага, а на сьцежку ў поле. Там, згледзеў адразу, паявілася з касой раныіяя кабета Барапіха, за пуняй па гародзе стала, пастаяла, няўцямна ўзіраючыся з-пад рукі на іхпую купку на выгане. Яна ішла касіць пайку, тым напомніўшы Саўчанку пра ягоную патрэбу, і ён затурбаваўся: — Ну, дзе ёп там? Мне тожа касіць трэба. — Ды чакай ты! У Сібіры не накасіўся! — груба папракнуў яго Снайпер-Іван. — Заб’см, тады і скосіш. Япы і яшчэ пасядзелі моўчкі. Напружана ўзіраючыся ў непавісны падворак, які працягваў мірна спаць. Пэўна, пасьля добрага гасьцяваньня ўвсчары. А можа, і ўначы. Але пачынаўся дзепь, і ягопыя турботы ўсё болей апаноўвалі людзей. За парканамі суседніх падворкаў замільгалі жаночыя хусткі — гаспадыні распачыналі ранішнюю дойку, выглядвалі на вуліцу, калі пачнуць выганяць на пасту. Дбайна абскубваючы падплоцьце, да мужчын паволі набліжалася памаўзьлівая Баранішыпа каза. За ёй паявіліся на вуліцы тры хлапчукі, — з цікаўнасьці да таго, што тут мела адбыцца. Паселі непадалёк пад плотам, моўчкі пазіраючы на мужчын. — Ну, што ён там так доўга! — занепакоіўся і Ляплеўскі. — Хіба дняваць будзе? — А можа, ён агародамі? Струсіць — па вуліцы, — памеркаваў Саўчанка. — Дагонім! I ногі паламаем. Ну-ну. Яшчэ пасядзелі колькі часу. Нарэшце, Саўчанка ўстаў з канавы. — Ды ну яго ў дупу! Пайду касіць... — Дрэйфіш? — злосна прыжмурыў адзінае вока СнайперІван. He адказаўшы, Саўчанка ўскінуў на плячо касавілыіа і спорна пакрочыў краем вуліцы. Астатнія яшчэ болей апанурыліся, ужо амаль бсзнадзейна азіраючы абгароджаную сядзібу Касатага. Сонца тым часам прыўзьнялося над вёскай, стала прыграваць астылую за ноч зямлю. Снайпер-Іван стомлена адкінуўся на локаць, вальней выцяг у канаву доўгія ногі ў шэрых, падсохлых ад начное расы гумавіках. Трохі паляжаўшы, успомніў: — Ляплеўскі, а там не засталося? Ляплеўскі, што сядзеў побач, ленавата павярнуў да яго лысаватую галаву. — Адкуль... — Ты не цямні. Павінна застацца. У бутэльцы. Дубчык, a ну зьбегай. A то знаеш, — галава расколваецца. Дубчык паслухмяна ўстаў і моўчкі патэпаў вуліцай у другі канец вёскі, дзе нешта павінна было застацца. Снайпер-Іван трохі пасядзеў яшчэ, але ягоная галава ўсё болей хілілася на грудзі, чалавека агортвала стома, і ён пляцнуўся плячмі на траву. — Дык што ж цяпер мы — удвох? — няпэўна запытаўся Ляплеўскі. Снайпер-Іван не адказаў. Калупаючы травіной у зубах, Ляплеўскі зірнуў па яго зьверху і зразумеў: іхны завадатар спаў. — Ну во — дачакаліся! Ёп, аднак, працягваў сачыць за падворкам насупраць, ды там нічога пакуль не мянялася. Памаўзьлівая каза, між тым, ужо наблізілася да іх па канавс, недаўменна ўзыіяла ад травы галаву і ўставілася на двух мужыкоў, што заміналі ёй пасьвіцца на яе звыклым шляху. Ляплеўскі замахаў рукой «Пайшла прэч!», ды марна: каза й ня думала саступаць. Хлапчукі насупраць засьмяяліся, мабыць, ім стала цікава ўбычыць, як настаўнік будзе адганяць бадлівую казу. Ён хацеў устаць і, як мае быць, шугануць яе, ды раптам на падворку Касатага ўбачыў людзей. Ну, вядома, адзін у кухвайцы, згорблены і белагаловы, — то быў сам галоўны вясковы сексот, побач ягоная баба, а сыгінаю да вуліцы стаяў мажпы плячысты мужчына ў чорным пінжаку, з партфелем у руках. Япы разьвіталіся. Парукаўшыся, госьць лёгкім жэстам дакрануўся да сьветлага капелюша на галаве і, азірнуўіпыся, пайшоў да вуліцы. — Іван! Іван! — Ляплеўскі штурхануў у бок таварывза. — Ідзе! Ён ідзе! Снайпер-Іван толькі прамармытаў нешта і валыіей выпрастаўся ў канаве. Ад прыкрасьці Ляплеўскі вылаяўся, ля всдаючы, што рабіць. Вусаў ужо згледзеў іх тут, за дарогай, і Ляплеўскаму здалося, зараз паверне назад — можа, на агароды... Аднак Вусаў ле павярнуў на агароды, толькі на момант замарудзіў хаду, выходзячы з завулка, і зараз жа даволі ўпэўнена скіраваў упоперак, цераз дарогу. Несумненна, да іх. Ад нечаканасьці Ляплеўскі марудна падняўся на ногі, паспрабаваў зашпіліць пінжак, ды пальцы чамусьці не маглі намацаць гузік. Ён ня мог адарваць позірку ад рослае постаці чэкіста, яго цьвёрдага, рашучага твару, караценькага галывтука на грудзях і — асабліва — ад стракатых радкоў ягоных узнагародаў на левай грудзіне. «Як у маршала», — мільганула недарэчная думка ў разварушанай сьвядомасьці настаўніка. — Здарова, вучыцель! — бадзёра павітаўся Вусаў. — На касьбу сабраліся? — Ды не, знаеце, — штось выціснуў з сябе Ляплеўскі. — A то хто? — кіўнуў Вусаў на распластаную постаць Снайпера-Івана. — Ды так. Сусед... — Ну, а как жысьць? — Ды нічога. Вусаў узіраўся яму проста ў твар, і ў тым позірку не было ні варожасьці, ні насьцярогі, адна спакойная ўпэўненасьць бязгрэшнага праведніка. Зьбянтэжаны Ляплеўскі ня мог даўмецца, як яму паводзіць сябе. Снайпер-Іван ляжаў, бы нежывы, а што ён мог адзін? Ды й наогул, ці варта было што рабіць? Упэўненасьць чэкіста абяззбройвала, і Ляплеўскі толькі ўнутрана ўсьміхнуўся з нядаўняй свае рашучасьці. A яны яшчэ турбаваліся, дурні, каб гэты чалавек куды ня зьбег агародамі. Нашто яму куды бегчы? — Я в курсе, — сказаў Вусаў, усё сьвідруючы сваім валявым позіркам. — Всех реабіліціравалі, выплацілі дзеньгі... — Дзякуй, — нечакана выціснуў з сябе Ляплеўскі. — Галоўнае цяпер — не азлобіцца. Работаць, работаць нада! Для страны, для народа, для парціі... — Ведама ж, партыя... — Правільна! Парція ўсягда права! Чалавек можа ашыбацца, парція — пікагда. Ну, вучыцель, жалаю усьпеха. Ён падаў на разьвітаньне руку, і Ляплеўскі, бы да агіднай жабы, слаба дакрануўся да яе. Затым хвіліну пазіраў усьлед яго мажнай, крутаплечай постаці, як ён усё далей ішоў па вуліцы, абмінаючы ссохлыя і сьвежыя каровіны лепяхі ў доле, і ня ведаў, што рабіць. Нават, што думаць. Са спазьнелаю злосьцю зірнуў на распластанага за канавай Снайпера, пад нагамі якога валяўся сухі кол з гнілым абламаным канцом. Пасьля вылаяўся і паплёўся да свайго падворку. Бедныя людзі «Ня бойся госьця, які сядзіць, а боііся таго, што стаіць», — гэтая прыказка разоў колькі прыходзіла ў галаву гаспадара, пакуль ён стаяў каля дзьвярэй кватэры, праводзячы спазьнелага госьця. Ужо япы разы тры паручкаліся, і гаспадар разы тры памыкаўся расчыніць дзьверы, а госьць усё ня мог скончыць думку, а як сканчаў, тут жа за яе чаплялася паступная, ня меней абавязковая або цікавая. Выглядаў ён на прыкметным падпітку, хоць яны выпілі якіх па тры кілішкі пад каву, відаць было — чалавек у пэўным узрушэньні, гаварыў з эмоцыямі і быццам шчыра, нават узьнёсла, прыпыніць яго ў гаспадара не хапала рашучасьці. — Паверце, мы як пачулі, дык унутры бы перавярнулася што. Жонка кажа: ты павінен тэлефанаваць, падтрымаць чалавека, усё ж несправядлівасьць жахлівая, як так можна ў паш час? — Што ж... Значыць, можна, — вяла пагаджаўся прафесар Скварыш, думаючы аб адным — як бы скончыць размову. — Ну. I галоўнае — усе маўчаць. I на кафедры, і ў друку. А ў вас жа столькі вучняў! Адных асьпірантаў... — Што рабіць... — Во я й думаю: пад’еду вечарком, як пацямнее. Дык вы ўжо пс крыўдуйце, што не патэлефанаваўшы... — Ды не, нічога... — Ага. Бо патэлефанусш — самі разумееце... Што цяпер скажаш па тэлсфоне?.. Ці пе ў чацьверты раз паціснуўшы гаспадарову руку, госьць урэшце пераступіў парог, і Скварыш з вялікай палёгкай зачыніў за ім дзьвсры. У душы прафесара была мешаніна пачуцьцяў — прыкрасьць ад гэтага запозыіенага візіту блыталася з удзячнасьцю за словы, здаецца, поўныя шчырага спачуваньня. Усё ж падобна было, што Красьнянскі гаварыў шчыра, сапраўды хацеў суцешыць яго і абураўся на несправядлівасьць улады. Але вось поўнай задаволенасьці ад таго не было, штось перашкаджала, муляла, утварала нутраны дыскамфорт ад усёй гэтай сустрэчы. Застаўшыся адзін, Скварыш выключыў верхні сьвяцільнік у віталыіі, вярнуўся ў кабінет, дзе на нізенькім століку пры канапе стаялі два кубкі з недапітай кавай, паўбутэлькі «Белага аіста». Скварыш усё перажываў сустрэчу. Красьнянскі ня быў ягоным любімым асьпірантам, не вылучаўся ні асаблівымі здольнасьцямі, ні біяграфіяй. Наогул, пра яго Скварыш ведаў няшмат — ну, нарадзіўся недзе на Палесьсі, ці не на Тураўшчыне, служыў у войску, працаваў на металаапрацоўчым заводзе, скончыў вечаровую школу. У асьпірантуру прыйшоў не з камсамолу і, здаецца, без валасатай рукі. Жонку ягоную ён бачыў аднойчы, як у выхадны спаткаў на прасьпекце ўсю іх сямейку з дачушкай, — так, нішто сабе, хоць і не прыгажуня, але даволі мілавідная маладая асоба. Ішлі, елі марожанае, жонка ветліва, нават трохі лісьліва павіталася, мабыць, Красьнянскі пасьпеў ёй шапнуць, што гэты цельпукаваты таўстун з партфелем і ёсыдь ягоны навуковы кіраўнік дысертацыі. За апошнія гады праз Скварышавы рукі прайшло іх нямала, будучых кандыдатаў навук; былі здольныя, былі так сабе, трапляліся й ня надта. Адносіны з імі Скварыш стараўся захоўваць з усімі роўныя — і са здольнымі, і з тымі, што ня надта, нікога асабліва не вылучаючы ні ў якім сэнсе. Тыя, што абараніліся, «аступепіліся», неяк паволі аддзяляліся, ішлі ў сваё жыцьцё. Іншыя ад’язджалі ў блізкія ці далёкія гарады, дзе знаходзілі працу, сьпярша пісалі, часам тэлефанавалі, прысылалі паштоўкі з віншаваньнямі пад рэвалюцыйныя сьвяты. Але з часам тыя сувязі глухлі, засыхалі, патрэба ў зносінах мепшала, пакуль не зьнікала зусім. Мусіць, так было б і з Красьнянскім, калі б з навуковым кіраўніком яго пя здарылася няшчасьце. Самае страшнае няшчасьце, горш за якое можа быць толькі калсцтва ці сьмерць. Ды тое й была сьмерць — хіба не фізічная — грамадзяпская. Але ад яе нядоўга дайсьці і да фізічнай, Скварыш адчуваў гэта пэўна.