КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Макарэвіч роздумна ішоў па дарожцы, няўцямна азіраючы матэрыяльны плён людской марнасьці, лена аддаючыся сумным развагам пра загадкавую сутнасьць зямнога. А таксама — пра ня меншую загадкавасьць тагасьветнага, калі цела застаецца на гэтым во нядаўнім саўгасным полі, а душа адлятае кудысь. Алс куды? — пытаныіе, на якое чалавецтва так і не здабыло адказу за ўсе стагоддзі свайго існаваньня. Мабыць, дужа строгае табу ляжыць на гэтай загадцы, адгадаць якую ня дадзена людзям. I Макарэвіч падумаў, што вельмі нават можа так стацца, што дагэтуль не адгаданага проста не існуе, і кожнае чалавечае жыцьцё банальным чынам заканч ваецца на гэтых во могілках. Хіба пажыве ў памяці двух-трох пакаленыіяў і пойдзе ў нябыт. Назаўжды і беззваротна.Дык ці варта дужа клапаціцца пра помнікі, загародкі, чысьціню магіл і пасьмяротную памяць? Зноў жа, паводде камуналыіых правілаў, могілкі праз пяцьдзясят гадоў ліквідуюцца, каб зноў ператварыцца ў тэрыторыю пад чарговую будоўлю або стадыён для футбалістаў, працягваў думаць Макарэвіч, усё далей заглыбляючыся ў магілкавы гушчар. Ён шукаў патрэбную яму магілу, месца якой памятаў кепска, ды і тапаграфія мясцовасьці надта зьмянілася за тыя паўтара дзясятка гадоў, якія ён тут ня быў. Памятае, хавалі зімой, магіла патанула ў глыбокім сыіезе, дзьмуў сьцюдзёны марозны вецер, яны ўсе азяблі, пакуль слухалі службовыя прамовы і, таропка закідаўшы магілу камякамі мёрзлай зямлі, пабеглі на дарогу ў аўтобус. 3 той пары ён сюды не прыходзіў. I, мабыць, дарма не прыходзіў. Усё ж пакуль жывы, на могілкі, як і ў царкву, трэба хадзіць часьцей і зусім ня дзеля пябожчыкаў ці Госпада Бога — дзеля сябе. Па сутнасьці, як і нябожчыкі, ты таксама ў значнай ступені належыш мінуламу, куды табс наканавана рана ці позна вярнуцца ад сваёй мітусьлівай, няўлоўнай сучаснасьці, якой, вельмі магчыма, і не існуе. Замест яе — суцэльныя ілюзіі, гэтыя імклівыя ластаўкі, што бясконца праносяцца ў змрочным патоку сьвядомасьці. Зусім іпшая справа — тваё добрае ці кепскае мінулае, яно ляжыць у душы валуном, і ніхто ня ў стане зрушыць яго. Hi прырода, ні закон, ні начальства. Азіраючы нагрувашчаньне магілаў ды помнікаў, Макарэвіч думаў: і тут цяснота, і тут няма волі. Мала яе было пры жыцьці, ня стала болей і пасьля сьмерці. А можа, людзям яе і ня трэба? Можа іх вабіць толькі адно — заўзяты працэс барацьбы за волю, дасягнуўшы якой, яны тут жа пачынаюць будаваць з яе клетку ў выглядзе дзяржавы, улады, турмы і арміі. Воля робіцца ўласнасьцю бамжоў, ад якой і тыя не заўжды ў захапленьні. Макарэвіч мінуў дзясяткі два магільных радоў, задуменпа азіраючы іх беглым няўцямным позіркам. Дзе-нідзе між магілаў відаць былі людзі, пераважна жанчыны — прыбіралі, парадкавалі, упрыгожвалі апошні прытулак блізкіх. Сумны але і высакародны клопат, без разьліку на ўдзячнасьць, ад чыстага сэрца. Таму, мабыць, некаторыя магілкі з тых, што бліжэй ад дарогі, выглядалі па-сьвяточнаму прыбранымі, чысьценькімі, з кветкамі за абгародкай, сьвежа пафарбаванай у які-небудзь невясёлы колер. Зрэдку на мармуры ўрачыста зіхацслі золатам аздобленыя надпісы — дарагому такому і такому — ад жонкі і дзяцей. Або ад мужа і дзяцей. Радзей — ад калектыву супрацоўнікаў. На высокім кутнім, трохі шырэйшым чым звычайна «парусе» сьвяціўся трайны партрэт пахаваных — дарослага і дзьве дзіцячыя галоўкі. Макарэвіч пакутліва адвёў позірк — ён ужо ведаў, што там можна ўбачыць, — хутчэй за ўсё трагічныя ахвяры дарог, гэтую нспазьбежную даніну аўтамабільнаму молаху за спазьпелую аўтамабілізацыю, у якую кінуліся людзі, не забясьпе- чаныя ні дасканаласыцо тэхнікі, ні бясьпекай дарог. Бо чаму, калі ў нас ступень аўтамабілізацыі ў дзссяць разоў ніжэй, чым у Штатах, сьмяротнасьць на дарогах у два разы вышэй? Дзякаваць Богу, ягопы пябожчык памёр на ўласным ложку, акружаны любай сям’ёй, адданымі супрацоўнікамі па інстытуце, якім ён кіраваў шмат гадоў. He абыдзены таксама ўвагай улады, якая рэгулярна адзначала яго ўзнагародамі і паставіла хоць сьціплы, але ўвогуле прыстойны помнік з папулярнай мармуровай крошкі. Дальназоркі Макарэвіч яшчэ з дарогі ўбачыў яго шырокі, усьмешысты на помніку твар і, узрадаваны, нібы жывому, павярнуў на праходзе. — Ну, здароў Аляксей Іванавіч, даўно ня бачыліся, — сказаў ён і спыніўся, паклаўшы рукі на запыленую парэнч агароджы. Апошшою з ім сустрэчу памятаў добра — сам ляжаў у балыііцы з трэцім інфарктам. У тыя гады інфаркты лячылі старанна і доўга, па тыднях не давалі ўставаць з пасьцелі, што ўвогуле было нялёгка. Напачатку бальнічную самоту трохі разьвявалі частыя адведкі родных і знаёмых. Але спакваля тыя адвсдкі радзелі, — бо колькі ж можна наведвацца, калі хворы пе здаравес і не памірае. У адзін з такіх невясёлых дзён надвячоркам у палату, дзе ляжаў Макарэвіч, уваліўся жвавы, счырванелы ад марозу Аляксей Іванавіч. Доўга не марудзячы, паклаў на тумбачку пяток апельсінаў, кавалак каўбасы, азірнуўшыся, выцяг з цэлафанавага пакета запаветную бутэлечку з бацяном. «Ну, ты як? Нічога? Папраўляешся? Ну і добра. А як наконт гэтага? He? Ну не, дык не, — вядомая справа. Тады я за тваё здароўсчка. Каб хутчэй гэта самае... A то там студэнты сумуюць — залікі ўсё ж...» — ажыўлена гаварыў ён, ня надта чакаючы ягонага адказу. Натрэніраванай за доўгае кіраўнічае жыцьцё рукой булькнуў у шклянку роўна сто грамаў і выпіў. А выпіўшы, быццам нават паспакайнеў, пабыў звыклую важпасьць, пачаў расказваць пра інстытуцкія справы, праблемы з разьмяшчэньнем, завал фінансаваньпя на трэці квартал. Макарэвіч расслаблсна слухаў, з зайздрасьцю пранікаючыся ягонай валявой дзелавітасьцю і энергіяй, якіх даўно ўжо пя меў сам. Адкуль яму было ведаць, што роўна праз тыдзень, у дзень ягонай выпіскі з бальніцы, Аляксей Іванавіч сканас ад першага ў ягопым жыцьці інфаркту, і яму давядзецца хаваць чалавека на гэтым во засьнежаным пагорку. Помнічак увогуле быў ня горшы за іншыя, але магіла выглядала страшэнна засьмечанай, відаць, з вясны піхто ля яе пе паяўляўся. Нейкія дробныя кветачкі ля бетонных бсражкоў кветніка безнадзейна паніклі на ссохлай зямлі, з якой дружна мкнула ўгару пустазельле. Некалі чырвоныя гвазьдзікі ў брудным шкляным слоіку псратварыліся ў сухі калючы гербарый. Макарэвіч адагнуў на варотцах канцы іржавай драціны і ступіў у абгародку. Павесіўшы на кутні слупок пінжак, павыдзіраў пустазельле, выкінуў у кут сухія і'вазьдзікі з разьбітага слоіка. Трэба было працерці каменны фасад стэлы, які ад пылу стаў матавы, паліць квсткі, можа б, тыя і ажывслі. Вада тут была ля ўвахода на могілкі, але ў яго не было пасудзіны, і ён пашукаў наўкола вачыма, каб каго-пебудзь згледзець. Непадалёк, трохі ніжэй пагорка, каля трох адіюлькавых абеліскаў завіхалася немаладая жанчына з дзяўчынкай — абедзьве, схіліўшыся над кветнікам, штосьці саджалі, — і ён скіраваў да іх. — Добры дзень вам, — павітаўся Макарэвіч, падышоўшы да жанчыпы. Тая адразу выпрасталася, ухапіўшыся аберуч за пабалелую сярэдзіну. Гэта была сівепькая бабулыса з добрым, прыветным тварам. Трохі пявучым голасам яна адказала на прывітаньне. — Мнс вядзёрачка на хвіліну не пазычыце? Я тут во — паблізу, — сказаў ён, ужо згледзеўшы каля яе налітых хваравітай паўнатой ног пластмасавас вядзерца. — Ну, чаму ж не? Калі трэба, вазьміце. Вы ж не насаўсім, прынясеце... Гадоў сямі дзяўчынка ў стракатым сарафаніку і белай панамцы тут жа ўскочыла ад расады і па-дзіцячы даверліва павсдаміла: — А наш дзядуля хутка прыедзе, вяргіні прывязе і флоксы, мы будзем садзіць. — Гэта добра — саджаць флоксы, — сказаў Макарэвіч і з вядзерцам у руцэ пайшоў з пагорка. Ахоплены канкрэтным клопатам, ён страціў жаданьне разважаць пра асаблівасьці могілак, сентыментальнае пачуцьцё адляцела, як заўжды перад справай. Насустрач яму ішлі людзі — жанчыпы з дзецьмі, бабкі з кошыкамі ў руках, некаторыя несьлі вядзерцы, рыдлёўкі. Прашкандыбаў высокі худы інвалід на пратэзе з сумкай і кіёчкам у руцэ. Напрыканцы рабочага дня з горада прыехаў нячасты на гэтым маршруце аўтобус, людзі ўспомнілі пра свой абавязак перад ііябожчыкамі. Каля трубы з кранам, якая для зручнасьці была прыладжана па драўляныя казлы, ён наліў вядзерца і нетаропка панёс яго да магілы Аляксея Іванавіча. Тут, паліваючы з прыгаріпчаў, абмыў фасадны бок стэлы, і твар нябожчыка быццам праявіўся з пылу, набыў першародную сьвежасьць. Рэштай вады паліў змораныя кветкі — можа, ажывуць? Усё ж было сумна, што з немалой сям’і нябожчыка так ніхто і не сабраўся за лета на гэтую магілу. Няма калі? Напэўна, і ўсё ж... Ён таксама сабраўся ўпсрпіыню за пятнаццаць гадоў — ня густа. Але во зрабіў невялічкую справу, і стала неяк вальней на душы — быццам дзеля жывога. Для нейкае яго зручнасьці. Хаця нябожчыку ўжо ўсё роўна, значыцца, для сябе гэта, дзеля ўласнага задавалыіепьня. Дзіўнаватае ўсё ж пачуцьцё, капрызьлівая патрэба душы. Які ў тым сэнс? А які наогул сэнс у жыцьці? Зрэпіты, мабыць, дарма шукаць сэнс там, дзе яго, можа стацца, і не было ніколі. He па сваёй волі паявіўся на сьвет і жывеш не па сваёй волі. А прыйдзе пара зыіікаць — катастрофа! Быццам несправядлівасьць якая. А даўно ж і дакладна сказана: нішто ня вечнае на зямлі. Усё, што мае пачатак, павінна мець і канчатак. Іначай і быць ня можа. Вельмі гарманічна, справядліва і надта дэмакратычна. Вечна жыць немагчыма, а пры нашых завядзёнках знайіпліся б выключэньні і прывілеі. Для начальства, найболып заслужаных, дэпутатаў і карупцыяністаў — за грошы, вядома. He, ужо лепш хай будзе, як ёсьць. Адбыў сваю чаріу на зямлі і ідзі. Дай месца наступнаму. Нядоўга спачыўшы ля загародкі, ёп надзеў у рукавы пінжак, узяў вядзерца. — Ну пакуль, Алёша, да новага. Тут або там, — сказаў ён і адразу адчуў пранізьлівае шкадаваньне да сябе, успомніўіны класічнае: я ўжо дома, а ты яшчэ ў гасьцях... Аднёсшы вядзерца, паставіў яго ля чорнай, пядаўна па фарбаванай абгародкі, за якой высіліся тры аднолькавыя абеліскі, кожпы з невялічкай клумбачкай унізе, ужо занятай пасаджанай расадай. Бабуся ахвотпа паднялася насустрач і тут жа зьнямогла апусьцілася на лаўку. — Во дзякуй, прыбраў і паліў... Перш чым пайсьці, беглым позіркам сьлізгапуў па абслісках — па першым былі два прозьвіілчы з імёнамі і датамі, на другім — адло, а трэці бялеў чыстым, падрыхтаваным для надпісу квадратам. Ягоную ўвагу прыцягнулі падпісы з нячастым у тутэйшых мясьцілах прозьвішчам Доўжык. Адлекуль, можа, з глыбілі падсьвядомасьці, выныргіула забытая фраза, і ёл мовіў услых: