Поўны збор твораў. Том 1  Аповесьці, апавяданьні, прыпавесьці Васіль Быкаў

Поўны збор твораў. Том 1

Аповесьці, апавяданьні, прыпавесьці
Васіль Быкаў
Выдавец:
Памер: 656с.
Мінск 2005
166.54 МБ
трабавапыіе экстрадыцыі... Жах, што яго можа чакаць наперадзс. Алс іншага паратунку цяпер ён ня бачыў.
Абы толькі выбавіцца з краіны.
У вагопс з повымі трохпавярховымі купэ было даволі свабодна — бо не сезон ды і накірунак гэты ня дужа папулярны для паездак з усходу. Забоііца як заняў сваё месца, так і сядзеў пры століку, пакуль не заламіла ў паясыііцы. Але во мяжа — і пачалося: то дэкларацыі, то пашпарты. У купэ прыйшоў пажылы мытнік: ці ўся валюта ўказаная ў дэкларацыі? Уся, сказаў забоііца, падумаўшы, так я вам і скажу праўду. За ім расчыніў дзьверы задзірысты малады прапаршчык: прашу пашпарт і выйдзіце ў калідор. Ён выйшаў, стаў ля вакна, і тут жа з купэ прагучала пытаныіе: чый труп? — Які труп? — Хто яшчэ з вамі едзе? — Ніхто быццам. — Значыць, труп ваш? — He, ня мой, — схлусіў белы, бы палатніна забойца.
Памежлік выклікаў па радыётэлефопе падмогу, зьявілася аж чалавек пяць. I сярод іх адзін таўсты і, мабыць, як усе таўстыя, дабрадушны дзядзька ў пагонах. Забойца падумаў, што зараз на яго надзенуць кайданкі, а яны ўладкаваліся ў купэ запаўняць нейкія бланкі. А як запоўнілі ў трох экземплярах, таўсты сказаў: з вас сямнаццаць баксаў у эквівалепце. Забоііца пя стаў ні пытацца, ні аспрэчваць — аддаў ім сямнаццаць даляраў, і яны вымеліся. Пасьля зазірпуў у паперку — то аказаўся сертыфікат трупа пад нумарам 000653. Забойца ня ведаў, што рабіць далей. На стале ляжаў сертыфікат, а ў багажпай скрыні пад ім — ягоны мех з трупам. Ці гэты мех належала цяпер прад’явіць пры ўезьдзе (як, скажам, залаты гадзіньнік), ці чакаць арышту? I ён падумаў, што лепей за ўсё труп выкінуць ноччу. Ужо тут, мабыць, яго ня знойдуць. Тут замежжа, і мяжа на замку. Так ён і зрабіў. Нсдзе пад самы глухі час начы, як усе ў вагоне паснулі, забойца вывалак труп у тамбур і, адчыніўшы вагонпыя дзьверы, даў таму злоснага высьпятку. Мясьціна якраз аказалася пустэльнай — хвойкі, лясок, і ягоны труп зьнік у цемрыве ночы.
Астатні адрэзак шляху мінуў без прыгодаў. Забойца нават трохі заснуў пад рапак. А ранкам прачнуўся ўжо на іншай зямлі з яе прывабнымі для душы кантрастамі. Але забойца
нядоўга хадзіў па вуліцах, шыкоўпыя вітрыны і людзі пачалі яго раздражняць, і ёп пайшоў у гатэль — першы, які трапіўся яму па вочы. Атрымаўшы ключ, адразу зашыўся ў цесным нумарку, выцяг з сумкі бутэльку «Сталічнаіі» і з насалодай аддаўся адзіноце. Найпсрш прыняў душ, разабраў пасьцель і ўключыў тэлевізар. Ды яшчэ ня выбраў, на якім кагіале спыншца, як зазваніў тэлефон. Парцье штось яму гаманіў па незразумелай мове тубыльцаў, але ён сьцяміў, што хтосьці да яго мае справу.
Забойца таропка пачаў нацягваць на сябе нагавіцы, і якраз у той час у дзьверы пастукалі. Як ён адчыніў, найперш убачыў перад сабоіі двух служыцеляў у форменных фуражках, якія ўкацілі ў нумар лёгкую цялежку, — на цялежцы ляжала псвялікая пластыкавая труна прыгожага вішнёвага колеру. Забойца, як быў у нагавіцах, так і апусьціўся на мяккі ворс долу. Тос, аднак, не зрабіла ніякага ўражаныія на мулатаў-служыцеляў, якія тыцкалі яму пад нос стос папераў і іптосьці талдычылі. На верхняй паперчыне у самым нізс значыўся нейкі таталь — 1875 даляраў. У абсалютным узрушэныіі ён выцяг з сумкі дваццаць соценных асігпацыяў, і радасныя служыцелі зыііклі. А ён застаўся адзін на адзін з шыкоўнаю пластыкавай дамавіпай і няўцямна сядзеў на ложку. Ён пе адважваўся нават адшчапіць яе блішчастых зашчэпак, ужо ня меў сілы. Апроч іншага пачала палохаць праблема грошай, столькі адваліць баксаў — за што? Ды забіты і жыўцом столькі ня быў варты — гэты хворы, бяззубы пеіісіянср. А тут амаль дзьвс тысячы баксаў, па беларускім курсс — болыіі за мільён рублёў. Ён палічыў тос, віто засталося ў кашальку, — ці хопіць хоць на білет дадому. Заставацца ў гэтай краіне абдзіралаў яму ўжо расхацелася, і ён з замілаваньнем прыпамятаў айчынных памежнікаў, якія ўзялі за труп па-боску. I нават выдалі сертыфікат. А гэтыя што — мерсі, дапке, цэнк’ю...
He, трэба ўцякаць дадому. Тым болей, калі гэтую надаедутруп пакінуць у гатэлі. Разьлічыцца за нумар у яго ўжо не было чым. 3 улікам тых, што прывёз у пагавіцах, добра калі наберацца на чыгуначны білст. Пакінуўшы ў гатэлі сумку, ён лепым крокам, быццам на шпацырак, утуліўшы галаву ў каўнср, прайшоў паўз парцьс і адразу скіраваў па вакзал.
3 месцамі ў цягпіку праблемаў не было. Хоць на той раз дамоў схала болей і купэ было цесна застаўлена хатулямі. I ён парадаваўся, што для трупа тут проста не было месца. Калі што — хай падкладваюць куды ў іншае купэ ці нават у другі цягнік — ён у прэтэнзіі ня будзс. Добра, што ў гатэлі, запісваючы сваё імя, ён прадбачліва ўтаіў грамадзянства, папісаў — харват. Так, на ўсякі выпадак. Усё ж ён быў патрыёт, і калі што якос — не хацеў ганьбіць дзяржаву. Хай цяпер шукаюць забойцу ў Харватыі, мабыць, там іх хапае.
На мсжах таксама асаблівых праблемаў ня сталася. Сертыфікату ён не паказваў, і таго ніхто не патрабаваў. Можа, пра труп памежнікі забыліся, ці ня ўнесьлі ў кампутар, або ўнесьлі ды ня ў той кампутар. А той, можа, скралі апазіцыяперы ці прапілі ўпёртыя прапаршчыкі. Забойца павесялеў. Ём нават перастаў адчуваць сябе забойцам — адчуваў пароўні з усімі. У канцы дарогі нават паспрачаўся з маладым суссдам, хто горшы — Гарбачоў, што разваліў партыю, ці Ельцын, піто разваліў Саюз. Сышліся на тым, што Лука — самы адпаведны. Тут забойца змоўчаў — то была слізкая для яго тэма.
3 вакзалу ішоў улегцы і пехатой — грошай не было нават на метро. Але во і яго дом, трэці пад’езд. 3 хваляваньнем, поўным мілага пачуцьця, прысхаў на ліфце на свой шосты паверх.
Нсйкая дзіўная нечаканка сталася з замкамі — ня мог адчыніць. Спрабаваў і адным ключом, і другім, калі сьцяміў, што дзьвсры зачынены знутры. Тады ж спалохаўся і пазваніў. I зноў, як у гатэлі, лсдзьве ня ўпаў на падлогу — перад ім у паўзмроку расчыненых дзьвярэй стаяў яго труп. Цёмлы, скурчаны, бы ссохлы і зьменшаны ў памерах, але пэўна знаёмы яго забіты.
— Ты што? — толькі і здолеў выціснуць з сябе забойца.
— Ды нішто. Цяпер будзем удвох, — нейкім скрыпучым, бы грамафонным голасам вымавіў труп.
— Назаўжды.
— Дык жа нязручна! — крыўдліва прасіпеў забойца.
— Што зробіш! — адказаў труп.
— Затое разам...
Што ж, падумаў забойца. Мабыць, нічога ўжо ня зробіш. Прыйдзецца жыць з трупам. Калі не схацеў з жывым...
Бутэльчына,
альбо Прэзідэнт на дрэве
Яхім Памазок — ветэран ВАВ і калгасны качагар па сумяшчалыііцтвс. Ягоная жонка Кацярыпа доўга рабіла ў калгасс даяркай, зарабіла паўкіло металёвых узнагародаў на грудзі і звалася майстрам машыннага даеньня. Яхім, што прынёс з вайны ўсяго адзін ордэн, вядома ж, зайздросьціў жопцы і хацеў, каб яго звалі майстрам цэнтралыіага ацяплсныія. Званьпе тое, аднак, нс прышчапілася да Памазка, можа, з тае прычыпы, што быў ён сьпец іншае справы, пра якую нс любіў казаць. Алс ён стараўся. У партыі браў удзел амаль пяцьдзесят год, часам актыўнічаў, адіюйчы нават абіраўся ў раёнпы савет, ды няўдала. Сябры суцяшалі: яшчэ пя всчар. 3 тваімі заслугамі напэўпа можна дачакацца лепівага — вунь колькі старых бздупоў сядзяць дэпутатамі, чым ты за іх горшы?
Тоіі дзень яны трохі прыклаліся да чарговай бутэльчыны — там жа, у качагарцы на сконе дня. Замурзаную бутэльчыпу прынёс маладзейшы Яхімаў напарпік ІОрка Дзядзенка, пядаўні механізатар, якому трактар вясной перасхаў нагу, і ёп рабіў у качагарцы. Зрэшты, як заўжды, галоўны Юркаў клопат палягаў наконт выпіўкі. Гэтую бутэльчыпу ён псрахапіў у знаёмага хлапца з «Сслыастэхнікі», які ў сваю чаргу прывёз яс ад адной бабкі з хутару, дзс тая гпала адмысловас па тым часе пітво. Усе, каму давялося паспытаць яго, казалі: бярэ, бы зьвср. У качагарцы тас прадукцыі яіпчэ не каштавалі.
Нс пасьпелі дружбакі выцягнуць з бутэльчыны куртаты, пібы абгрызепы папяровы корак, як у кацелыіае сутарэныіе ўвапхпуўся трэці сабутэлыіік — былы аграном Ладуцька. Гэты
меў даўно адпрацаваны ў такіх выпадках нюх і не пудлаваў ніколі. Часам сябры былі ня супраць ягонага ўдзелу (калі выпівону хапала), часам наракалі — калі таго было мала, але заўсёды дзяліліся па справядлівасьці. Той раз бутэльчына выдалася нішто сабе — болыпая за паўлітра, а што да яе зьмесьціва, дык спрактыкаваныя пітакі вызначылі адразу. Ладуцька аж скалануўся ад задавальненьня: ай, халера, бярэ! Бярэ, пацьвердзіў і Памазок, глыкнуўшы з заскарузлай ад бруду шклянкі. Па чарзе выпілі ўтрох, закусілі цыбулінай з салам ды абкрышаным кавалкам хлеба. Большага ім і ня трэба было — галоўнае выпіць ды закурыць. Натуральна, не марудзячы, выпілі і яшчэ, а затым дадалі. Менавіта тады ў зачыненыя на крук дзьверы качагаркі пастукалі — моцна, патрабавальна, як гэта звычайна рабіла хіба Памазкова жонка або хто з начальства. Кампанія сьпярша прыціхла, a пасьля Памазок падняўся. Паводле нейкіх толькі яму вядомых прыкметаў ён сьцяміў, што то ня жонка і ўжо не старшыня — хтось іншы.
I праўда, то была гіаштарка Рыбакова Анюта, якая з парогу сунула Яхіму пакамечаны, са сьнежнай крупкай блакнот — тэлеграма вам, расьпішыцеся.
Дрыготкай рукой Памазок крамзануў сваё прозьвішча і разгарнуў аркушык тэлеграмы. Міжнародная, аднак, значылася буйна ўгары, а ўнізе быў нейкі тэкст, які Яхім ня мог прачытаць без акуляраў і аддаў маладзейшаму Юрку. Той моўчкі прачытаў і, дзіўна якочучы, бокам паваліўся з табурэткі на падлогу. Памазок няўцямна пазіраў на яго. Паперыну ўзяў Ладуцька. Маё віншаваньне, маё віншаваньне, замармытаў ён і аж крыкнуў: «ІОрка, кроў з носу бутэльку!» — «Але што?» — няўцямпа ўтаропіўся ў яго Яхім. «Што? А во што, чытаю: «Містэру Памазку Яхіму Найвышэйшы дзяржаўпы савет дэмакратычнай рэспублікі Памазоніі віншуе вашую вялікасьць з абраньнем на высокую пасаду прэзідэнта рэспублікі Памазоніі якую належыць заняць 22 лістапада білет авіякампаніі Люфтганза да шчасьлівага спатканьня подпіс найвышэйшы савет».
Памазок зьняможана апусьціўся на абабітую цыратай табурэтку, ён не разумеў нічога: «Каго? Мяне? Якім прэ-
зідэнтам? Якой Памазоніі?» — «Цябе, цябе, ось жа напісапа», — тыцкаў яму тэлеграмай у твар Ладуцька. Юрка Дзядзенка, ад’енчыўшы сваё, сеў роўна на табурэтцы і вытрашчыў ад зьдзіўленьня вочы, бы ўпершыню ўбачыў напарпіка, які ўсё паўтараў няўцямна: «Я — прэзідэнт?» — «Ты, ты, ось жа напісана. Юрка, бягом за бутэльчынай», — камандаваў былы аграном.