КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
да гісторыі, да сучаснасці і будучыні. Пісьменнікі цяпер усе разумныя і таленавітыя, ведаў у кожнага звыш меры. I дай бог, каб ён надзяліў нас яшчэ і сумленнем. Ці трэба нам сваё карпаратыўна-цэхавае аб’яднанне, свой прафесійны саюз? Мабыць, патрэбны. Толькі не такі, якім мы ўжо сытыя па горла. He як зброя ўлады супроць літаратуры, не сродак уціску, а такі, каб выражаў волю большасці, нашу волю і нічыю болей. He міністэрства літаратуры (каму толькі не падпарадкаванае — ад ЦК да райаддзела міліцыі), не дэпартамент папяровых спраў з трыма паверхамі пісцоў-чыноўнікаў, а наш родны дом, наша царква, калі хочаце, у якой бы пісьменнік мог знайсці праўду і абараніць свае інтарэсы. Менавіта абараніць, а не навучыцца літаратуры ці марксізму — ужо гэтаму, калі захочам, мы як-небудзь навучымся самі. Кіраўніцтва тое павінна быць не ў ролі паноў-міністраў, а ў ролі нашых таварышаў, дэмакратаў па перакананнях, не дзялкоў, а сумленных, разумных грамадзян. Таленавітых? Так, было б пажадана, каб таленавітых, але тое зусім не абавязкова. Сумленных — во гэта абавязкова. Такое, каб не кіравала намі і не дазваляла каму б там ні было кіраваць сабой. (Надта ж добра вядома, да чаго прывяло такое шматгадовае кіраўніцтва над ім.) Каб мела свой гонар і паважала гонар іншых. Але найперш сваіх членаў і членаў іншых братніх творчых саюзаў. А калі якая несправядлівасць, уціск ці за нядбанне — літаратуры або грамадства, — каб мела адвагу сказаць пра тое перад усім светам, a то і выйсці на плошчу і павесці за сабой тых, хто яшчэ адважваецца людзьмі звацца. Што, занадта? He, не занадта. Іншых і розных у нас ужо было даволі. Цяпер патрэбны менавіта такія. Тым болей, што часы наступаюць далёка не райскія — горкія і цяжкія часы. Барацьба будзе зацятай. За хлеб, за гонар і праўду — для сябе і нашага цярпліўца-народа. [1990] [РЕЦЕНЗНЯ НА ЛНБРЕТТО ОПЕРЫ «МАСТЕР Н МАРГАРНТА»] Роман Мнханла Булгакова «Мастер л Маргарлта» — одно лз самых сложных ндейно-фнлософскнх пролзведенлй млровой лнтературы, прнзнанное в мнре л шнроко разошедшееся на разлнчных языках. Понятно, что его адекватное преобразованле в другле внды лскусства весьма заманчлво, хотя л тант в себе множество проблем л сложностей. По-внднмому, успешно реаллзовать это преобразованле может только художнлк недюжлнного таланта, от которого тем не менее потребуются глгалтсклй труд л колоссальлые усллля. Мле кажется, что ллбретто Ларлсы Васлльевяы л Евгелля Александровлча Глебовых как раз представляет собой такое адекватное переосмысленле знаменлтого романа, наплсанное бережло л уважлтельно к основным лдеям его автора л содержлт в себе зяачлтельлые оперные возможностл. Еслл к этому добавлть, что вле всяклх сомненлй, огромные композлторскле способностл Евгенля Глебова, то в данном случае мы лмеем все осяованля надеяться па появленле несомненло выдаюодегося пролзведепля, достойлого веллкого талапта Млхалла Булгакова. 22 мая 1990 г. ПЕРЕКРЫВАТЬ КНСЛОРОД ОНН УМЕЛН Чтобы по справедллвостл оцеллть все злачепле давней правдлнской статьл В. Севрука, надобно представлть себе степень лдеологлческого остервенелля, охватлвшего обяіественлую жлзль страны веслой 1966 года. Офлцлальная поллтлка круто поворачлвала вправо, реаблллтлровался сталлнлзм, всякое начальственное слово в адрес ллтературяого пролзведенля воспрлнлмалось бюрократлей как слгнал для расправы с автором. Тем более слгнал, поданный co странлц «Правды». Крлтлческле лнвектлвы В. Севрука относлтельно «Мертвым не больно» на четверть века вычеркнулл лз ллтературы эту повесть, которая не только не лздавалась в стране, но даже нскоренялось всякое упомннанне о ней. За этнм бднтельно следнл Главлнт, курнруемый В. Севруком. На днях белорусская газета «Літаратура і мастацтва» напечатала статью В. Хомченко, пролнваюіцую новый свет на нсторню с телеграммой днректора нздательства М. Дубенецкого, где главным действуюіцнм лнцом выступает все тот же Севрук. Действнтельно, роль этого человека в руководстве отечественной лнтературой непереоценнма. Отправляя с Адамовнчем нашу злополучную жалобу в ЦК КПСС, мы, разумеется, не рассчнтывалн на скорую справедлнвость, но н не предполагалн, что эта жалоба столь коварным образом обернется протнв нас же н тот, о ком мы пнсалн, потребует от ЦК КП Белорусснн прннятня мер к жалобіцнкам, чтобы неповадно было впредь. К честн A. Т. Кузьмнна, он с должным поннманнем отнесся ко всей этой нсторнн, не стал нас распннать, что, впрочем, не осталось без последствлй для него самого. Что н говорнть, перекрывать кнслород онн умелн, делалн это надежно, надолго н... не оставляя следов. Будушне нсторнкн не найдут в архнвах ннкакнх пнсьменных свндетельств нх однозной деятельностн. Однн лншь обіцне н совершенно безупречные положення. Теперь, когда обстановка в стране нзменнлась, онн, пересев в другне, не менее удобные кресла, не утратнлн, однако, прежней возможностн заткнуть рот любому посмевшему вспомннть непрнглядное прошлое. Для того нм хватает прежннх связей, отработанных за долгую карьеру способов, а покаянне для ннх по-прежнему понятне мнстнческое н, разумеется, непрнемлемое для атенстов. [1990] ЗНОЎ ГУЧЫЦЬ БАЯВАЯ ТРУБА Рэдакцыя часопіса «Полнтмческнй собеседннк» (1990, № 7) парадавала нас новай формай працы з аўтарамі, апублікаваўшы ў рубрыцы чытацкіх пісем артыкул кандыдата філалагічных навук В. Юдзіна «Пафас безгрунтоўнага адмаўлення». Даруем ёй гэту маленькую выдавецкую хітрасць: ёсць «проста чытач» і ёсць «просвеіценный чнтатель», а менавіта да яго звяртаецца аўтар артыкула. Што ж, «проста чытач» можа і не ведаць, а «просвеіценный чнтатель» то пэўна ведае, што свабодны друк — найвялікшае дасягненне нашага часу — не толькі дазваляе выказацца кожнаму, але і вымагае ад кожнага пунктуальнага выканання агульнапрынятых у цывілізаваным грамадстве правіл паводзін! Што сказаў бы навуковец В. Юдзін, калі б апаненты адверглі яго дысертацыю, грунтуючыся адно на асобных яе фрагментах! Ці прызнаў бы за імі права рабіць такія гучныя, больш падобныя на палітычныя абвінавачванні, вывады, якія робіць сам у дачыненні да ўрыўкаў з дакументальнай кнігі С. Алексіевіч «Цынкавыя хлопчыкі» («Комсомольская правда», 1990, 15 лют.): «Налнцо не документальная, а воображаемая проза, замешанная на пафосе беспочвенного отрнцання все п вся, лншь нмнтнруюіцая документалнзм. В нстернческом хоре злонамеренных нападок на Советскую Армню, резко участнвшнхся за последнее время co стороны нашнх “прогресснстов”, новому пронзведенню С. Алексневнч уготовано, как нн печально, вндное место...» Артыкул В. Юдзіна, як пракурорская прамова з выразным абвінаваўчым ухілам, літаральна нашпігавана апрабаванымі ў добра памятныя часы рытарычнымі прыёмамі і фігурамі. Усё тое ж сумна вядомае прыпісванне аўтару думак яе герояў-«афганцаў»: «Рукой-то нашнх “цннковых мальчнков" воднт автор. Н не просто “воднт”, скрупулезно регнстрнруя “случан” нз жнзнн, а задает нм определенную концепцню». Усё тыя ж перанесеныя ў наш час з суслаўскай эпохі папрокі ў нежаданні адрозніваць «правду отдельного факта н большую правду нскусства». Усё тое ж наўмыснае супрацьстаўленне сучасных пісьменнікаў класікам: «Опускаясь в глубнны человеческой мерзостн, нельзя забывать о небе н солнце, способном высветнть в человеке прекрасное». Называючы пры гэтым імя М. Шолахава, літаратуразнаўца В. Юдзін забывае, што яго герой пасля ўсяго перажытага ўзняў вочы ў неба і ўбачыў «чорнае сонца». Усё тое ж імкненне выкачаць у гразі падазрэнняў, хлусні і паклёпу святое імя А. Д. Сахарава, погляд якога на афганскую вайну як на вайну амаральную і злачынную быў афіцыйна пацверджаны на З’ездзе народных дэпутатаў. Усё той жа намер зваліць адказнасць за гэту ганебную акцыю на мёртвых дзеячаў «мадрыдскага двара» і абараніць Сістэму, якая трымаецца на дзіўным кангламераце партыйнай бюракратыі з ваенна-прамысловым комплексам. Усё тое ж нацкоўванне на пісьменнікаў простага люду («отцы нам не лгалн») і імкненне выкарыстаць у гэтых мэтах «афганцаў», скіраваўшы зразумелую іх прагу дзейнасці на пошукі новых «ворагаў», разварушваючы ў іх душах нізкія псеўдапатрыятычныя страсці («будто н не солдаты вовсе, a наснльно оторванные от грудн матерн сосункн»). I ўсё той жа славуты савецкі «новояз», народжаны ў час вострай ідэалагічнай барацьбы з замежнымі «спецслужбамі»; «отцы-нзвергн», «досужне суднлніца», «подлннные патрноты», «славные советскне парнн», «этакне хлюпнкн-многострадальцы с нх пацнфнзмом, слаіцаво-прнторной сентнментальностью, брезглнво расторгнувшне всякне духовные связн с Роднной, свонм народом». I зноў са старонак «ПС», як ужо было не раз за гэтыя гады, гучыць баявая труба абаронцаў «імперскіх амбіцый», якія заклікаюць пад свае сцягі «сапраўдных патрыётаў», «верных сыноў Айчыны», «воінаў-інтэрнацыяналістаў». Адно цяжка зразумець, што рабіць пад гэтымі сцягамі «просвеіценному чнтателю»? Ад імя Беларускага ПЭН-цэнтра — Васіль Быкаў, Рыгор Барадулін, Міхась Тычына. [1990] БУДУЧЫНЯ БЕЛАРУСІ — Вярхоўны Caeem БССР прыняў Дэкларацыю аб дзяржаўным суверэнітпэце рэспублікі. Як вы, Васіль Уладзіміравіч, успрынялі гэты дакумент? Ці не здаецца дзіўным, што абеяшчэнне новага свята ў нашым календары — Дня незалежнасці — узрушыла хіба толькі саміх парламентарыяў ды яшчэ некалькі соцень чалавек, якія прышйлі ў мінулую пятніцу да Дома ўрада, прычым, многія з іх выказвалі незадаволенасць палавіністасцю Дэкларацыі? Увогуле, суверэнная Беларусь — гэта магчымая рэальнасць ці недасяжная мара? — Мабыць, гэта яшчэ добра, калі дакумент такога роду можа каго-небудзь узрушваць. Значыцца, людзі не зусім зняверыліся, не зжылі ў сабе памкненне да ідэалу. Хоць, вядома, прычын для таго, каб зжыць зусім, болей чым дастаткова — як у нашай гісторыі, так і ў нашай сучаснасці. Я адношуся да гэтай Дэкларацыі спакойна. Прыняцце яе (або непрыняцце), па сутнасці, нічога не можа змяніць у жыцці рэспублікі, так што значэнне дэкларацыі чыста тэарэтычнае. Добра, канечне, што наш парламент намогся на такі крок, напэўна, архірадыкальны ў ягоных вачах. Але, мабыць, не трэба асаблівай палітычнай праніклівасці, каб вызначыць рэальную цану таго кроку. Дэкларацыя мае нямала сваіх аналагаў-папярэднікаў, выдатных ва ўсіх адносінах, складзеных з самых пафасных фраз, а часам і з найлепшых пажаданняў. У нашай Канстытуцыі са сталінскіх часоў красаваліся бліскучыя артыкулы аб правах грамадзян «на труд, на отдых, на образованнне», абвяшчалася свабода мітынгаў і дэманстрацый, права выбіраць і быць выбранымі... Але на працягу дзесяцігоддзяў мы гэтую Канстытуцыю ўспаміналі толькі тады, калі ў ёй нешта мянялі, каб, змяніўшы, тут жа забыцца пра яе. Жылі не па канстытуцыі — жылі па параграфах чарговых пастаноў, дырэктыў, па званках начальства. Менавіта яно, начальства ўсіх рангаў, вызначала палітыку, эканоміку, побыт і нават мараль грамадства.