КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Вашы пажаданні «Чырвонцы»? — Хачу бачыць «Чырвонку» ў новым, 1989 годзе такой жа, якой яна была ў мінулым годзе, — прынцыповай, баявітай і... сумленнай. Інтэрв’ю ўзяў I. Рыбалтоўскі. [1988] 1989 ВЫПРАБАВАННЕ ДЭМАКРАТЫЯЙ — У сваім артыкуле «Апошні шанц», апублікаваным у «Советской культуре», вы гаворыце: «Дэмакратыя неможа ажыццяўляцца на чвэрць або напалову з прагматычным абмежаваннем пад нейкі канкрэтны гістарычны момант. Яна можа жыццядайна служыць грамадству толькі тады, калі ахоплівае яго цалкам. Інакш яна гіне ад малакроўя...» У сувязі з гэтым адразу ўзнікае пытанне: хто скаардынуе гэты пранрс, хто паслядоўна давядзе гэту справу да канца? У нашай краіне, можна сказаць, не было дэмакратычнага рэжыму, таму адсутнічае і вопыт яго будовы, які ёсць у некаторых заходніх (дэмакратычных) дзяржаў. — У гэтым уся цяжкасць нашай перабудовы — мы сапраўды амаль не маем вопыту дэмакратычнага развіцця, якім у значнай меры валодаюць шмат якія заходнія краіны буржуазнай, так званай парламенцкай дэмакратыі. Безумоўна, гэтая іх дэмакратыя не пазбаўлена значных і вялікіх хібаў, але справа ў тым, што чалавецтва за ўсю гісторыю свайго існавання, мабыць, не выпрацавала нічога лепшага, хоць спроб у тым сэнсе было нямала. Былі створаны шмат якія тэарэтычныя канцэпцыі, сацыяльныя і палітычныя ўтопіі, але на практыцы... На практыцы звычайна ўсё завяршалася тым, чым завяршаецца ў нас: дыктатурай, аўтакратыяй, ашуканствам. Таму, калі мы хочам дамагчыся чагосьці рэальнага, зрабіць гэта магчыма толькі цаной спроб і памылак. Важна, аднак, каб гэтая цана была як мага меншая. Мабыць, было б неразумна ігнараваць у гэтых адносінах вопыт сусветнага дэмакратычнага развіцця, у тым ліку і народаўладдзе буржуазнага свету. Тым больш, што ў тым свеце не адно толькі «падаўленне дэмакратычных свабод» і «пагалоўная галеча народных мас», а ёсць і яшчэ нешта, вартае ўвагі і пераймання. — У апошні час вы часта выступаеце з артыкуламі па праблемах далейшага развіцця беларускае мовы. Вельмі хочацца верыць, што агульнымі намаганнямі (асабліва намаганнямі падзвіжнікаў) праблемы гэтыя пачнуць нарэшце вырашацца... — Праблемы такія прынята вырашаць унутры дэмакратычнага грамадства, не выносячы іх на міжнацыянальную арэну. Шкада, што ў нас так не атрымліваецца. Але ж мы вучымся дэмакратыі, хоць, мяркуючы па ўсім, толькі спасцігаем яе азы. I ў гэтай абстаноўцы, відаць, не абысціся без усесаюзнага форуму, без сапраўднай галоснасці, без разумення і падтрымкі ўсіх нацый, у першую чаргу рускага народа. — Наколькімне вядома, вы адзін з першых (разам зД. Граніным, Д. Самойлавым, В. Каверыным) узнялі пытанне аб кааператыўным выдавецтве. Раскажыце, каліласка, пра кааператыў «Весть». Якія, на вашу думку, далейшыя перспектывы развіцця кааператыўных выдавецтваў у нашай краіне? — Ініцыятыва кааператыўшчыкаў вельмі хутка ахапіла энтузіязмам шмат якія групы творчай інтэлігенцыі. Многія захацелі справу выдання ўзяць у свае рукі. Але, як паказаў вопыт, ва ўмовах хранічнага матэрыяльнага дэфіцыту, жорсткай цэнтралізацыі размеркавання матэрыяльных сродкаў, гэтае пачынанне аказалася асуджаным на няўдачу ўжо ў самым пачатку. Калі паперы востра не хапае для магутных дзяржаўных выдавецтваў, дык дзе яе могуць узяць самадзейныя выдавецкія арцелі? Купіць нават пры наяўнасці грошай у нас нічога немагчыма, бо ніхто не прадае на рублі, а для куплі за мяжой трэба валюта. Рубель жа ўсё болей становіцца пустой паперкай, якую ніхто і нічым не забяспечвае. 3 гэтай прычыны кааператыўныя выдавецтвы ў наш час пазбаўлены ўсякай перспектывы. — У выдавецтве «Прогресс» выйшла кніга «Много не дано», аўтарамі якой з’яўляюцца Т. Заслаўская, А. Сахараў, А. Адамовіч, С. Залыгін, Ю. Чарнічэнка і іншыя. Адзін з іх, Д. Гранін, гаворыць аб тым, што даўней грамадства мела свае няпісаныя кодэксы гонару, і кожны член грамадства абавязаны быў іх прытрымлівацца (напрыклад, «не подавалй рукй», «отказывалй от дома»). Саслоўная. грамадская думка выпрацоўвала маральныя крытэрыі, а цяпер усё пераблыталася і яшчэ зусім нядаўна неяк сорамна было быць чэсным. Справа ў тым, што вінаватыя не нясуць у нас ніякай адказнасці. Але як быць з міласэрнасцю? (Я атрымала шмат лістоў ад пацярпелых беларускіх пісьменнікаў, якія патрабуюць справядлівай помсты...) — Грамадская думка — магутная сіла ў кожным высокаразвітым грамадстве, але толькі пры адной умове — калі гэта думка сапраўды генерыруецца грамадствам. Таталітарныя і дыктатарскія рэжымы таксама вялікую ўвагу надаюць грамад- скай думцы, але там яе фарміруюць наверсе, маніпуліруюць ёю ў інтарэсах улады, і там гэтая думка, фальшывая па свайму зместу, служыць адкрыта антыгуманным мэтам. Як гэта даволі яскрава праявілася ў нас, у змрочныя часы нашай навейшай гісторыі. He сумленныя людзі «отказывалн от дома» несумленным, а наадварот: сумленных не пускалі на парог, выключалі, ссылалі, пазбаўлялі грамадзянства. А яшчэ раней і расстрэльвалі як шпіёнаў, дыверсантаў, ворагаў народа. I ўсё ж — пры актыўнай падтрымцы сфармуляванай уладамі грамадскай думкі, якая выкатвалася прэсай, літаратурай, мастацтвам, грамадзянамі на сходах і мітынгах. Што ж датычыць помсты за злачынствы, учыненыя ў даўнія часы, дык я хацеў бы сказаць, што слова гэтае — не з лексікону прававой дзяржавы, дый практычна такога роду пакаранне на юрыдычнай аснове ў нас немагчыма. Справа ў тым, што карныя органы нядаўніх часоў няблага падстрахаваліся ад будучыні, увёўшы ў закон паняцце тэрміну даўнасці. Але калі не адпомсціць, дык хоць бы назваць усіх хто быў хто ў дачыненні да рэпрэсій мінулага — не толькі наша права, але і наш абавязак перад гісторыяй і перад будучыняй. На жаль, і гэтае цалкам маральнага характару патрабаванне сустракае ўпартае супраціўленне ва ўсіх сферах нашага грамадскага жыцця, што несумненна сведчыць аб тым, у якой вялікай ступені мы яшчэ залежым ад нядаўніх грахоў і іх жывых носьбітаў. — У сваіх вышіупленнях вы ўвесь час праводзіце аналогіі і звяртаецеся ў думках да 1920-х гадоў. Зусім нядаўна на адным з пасяджэнняў вядомы крытык вельмі сур’ёзна гаварыў, што гэта небяспечна, што за перыядам росквіту абавязкова наступіць перыяд рэпрэсій... Што вы думаеце на гэты конт? — Мы часта звяртаемся да нашага гістарычнага вопыту, і я сказаў бы, што гэты вопыт дае падставы не толькі для вясёлых надзей. Вельмі часта ў нашым мінулым за перыядамі ўздыму наставаў перыяд заняпаду і наадварот. Гэта ў эканамічным развіцці, ды і ў палітыцы — тое ж самае. Гарантам ад усялякіх нечаканасцей у наш час, мне здаецца, можа быць толькі грунтоўная дэмакратызацыя ўсіх сфер жыцця на ўсю глыбіню і надоўга. — Цяпер вельмі шмат гавораць аб рэарганізацыі творчых саюзаў. Якім бы вам хацелася бачыць новы СП? — Ужо даўно відавочна, што ўсе творчыя саюзы створаны Сталіным з адной элементарнай мэты — зручнасці кіравання творчымі працэсамі ў краіне. I трэба сказаць, што ў гэтай справе — кіравання, падаўлення, рэпрэсій — была дасягнута дасканаласць неверагодная. Але менавіта тыя гады і далі зразумець, што дыктатарская воля правадыра ці нават класа несумяшчальная з дзейнасцю творцы, што ісцінная творчасць можа ажыццяўляцца толькі ва ўмовах абсалютнай свабоды. Канешне, СП можа (і нават павінен) існаваць, калі ён будзе служыць інтарэсам ягоных членаў (як, дарэчы, і кожны вольны прафесіянальны саюз), а не з’яўляцца сродкам кіравання пісьменнікамі з боку ўсемагутнага бюракратычнага апарату. — Пасля XIX партканферэнцыі мне даводзілася часта чуць у нелітаратурных колах недауменныя пытанні:« Чаго гэта пісьменнікі счапіліся ў клубок і ніяк не могуць знайсці агульнай мовы?» Прычыны такой зацятай палемікі мне бачацца ў недалёкім мінулым, а ў Беларусі гэта стала асабліва заўважным пасля публікацый матэрыялаў пра Бэндэ. Ідзе ненатуральны пранрс літаратурнага саперніцтва, а злосная лаянка... Калі гэта скончыцца? I чаму так адбылося менавіта ў пісьменнікаў? — Цяперашняя канфрантацыя ў СП СССР лішні раз сведчыць, што нельга аб’яднаць тое, што не аб’ядноўваецца, што складаецца не з сумы шаблонных адзінак, а з індывідуальнасцей, якімі з’яўляюцца людзі наогул, — зноў жа ў дэмакратычным грамадстве. Пісьменнікі «мірна» суіснавалі ва ўмовах падаўлення і застойнага безгалосся, а як толькі з’явілася магчымасць адкрыта заявіць сваё крэда, пачалася барацьба ідэй, поглядаў. Аказалася, што пісьменнікі — людзі розныя, перш за ўсё, у сваіх светапоглядах, а таксама ў адносінах да ідэй і спосабаў перабудовы. У наш час гэтая барацьба ідзе публічна, у друку, адкрыта, і дае шматмільённаму чытачу наглядна пераканацца, хто кожны з іх ёсць персанальна — з гэтых інжынераў чалавечых душ. — Цяпер з’явілася шмат твораў пра вайну, якія істотным чынам мяняюць нашы ўяўленні аб тым, што адбывалася: гэта і раман В. Гросмана «Жнзнь й судьба», і ўспаміны К. Сіманава «Глазамй человека моего поколенйя», гэта і дакументальныя фільмы пра Ракасоўскага, Конева, Васілеўскага. А падзеі блакаднага Ленінграда ў перапісцы Б. Пастарнака і В. Фрэндэнберг? I новыя творы Д. Гусарава, А. Ржэўскай. Можа, гэта пытпанне здасца вам дзіўным, але што дала асабіста вам ваенная літаратура апошняга часу? Ці вы ўжо ўсё ведалі? — Кожны твор пра вайну, калі толькі гэта не фальшывы твор, нешта дадае да яе агульнай карціны, як і да карціны жыцця наогул. Мне думаецца, што самым значным творам гэтае тэмы стаў раман В. Гросмана «Жнзнь н судьба». Гэта сапраўды вялікі раман ва ўсіх адносінах. — У сувязі з папярэднім пытаннем. Наколькі мне вядома, «Круглянскі мост» і «Мёртвым не баліць» уключаюцца у «Выбранае» ў «Художественной лйтературе». Радуе вас гэта ці засмучае?Якуспрымаюць гэта тыя людзі, якія ў свой час «зарубілі» гэтыя аповесці? — Мяне мала цікавяць адносіны да маіх твораў людзей, думкі ці густ якіх я не падзяляю. Некаторыя з тых, хто ставіўся да названых і некаторых іншых маіх твораў адмоўна, у апошні час змянілі свае адносіны. Але мне з таго мала радасці. — Які з твораў, што з’явіліся ў апошні час, асабліва вас закрануў? — Апроч шырокавядомых і па справядлівасці высока ацэненых крытыкай і грамадскасцю твораў апошніх гадоў, я назваў бы раман Б. Ямпольскага «Московская улнца». Іэта, на мой погляд, — глыбінны і эпахальны твор пра наша нядаўняе мінулае.