КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Люся! Што з табой? He трэба! He трэба!.. I яна раптам абрывае плач, коратка пазірае на мяне сур’ёзнымі вялікімі і мокрымі ад слёз вачмі і неяк адразу супакоена кажа: — Нічога. Усё. Прабач... Яна выцірае рукавамі вочы, закідвае назад растрэсеныя валасы, заклапочана пытаецца: — Дзе яны? У мяне таксама трошкі спадае напружанне, і толькі ця- пер я разумею, што Папова з намі няма і што я — нейкім чынам камандзір над гэтай жменькай жывых людзей. Ніколі мне не даводзілася быць камандзірам, заўжды камандавалі іншыя, а я толькі слухаўся, а цяпер вось, у такі трудны час — я сам сабе і ім гаспадар. Цяпер можна кінуць усё гэта — разбітую гармату, агнявую гэтую праклятую пастку, і можна паспрабаваць як выбрацца, пакуль яшчэ канчаткова не закрылі нам адзінае выйсце ў лагчыну. Цяпер не трэба прасіць дазволу, угаворваць Папова, цяпер усё можна рашыць самому. Эх, бедны Папоў, ненадоўга перажыў ты свайго камандзіра, аддыхваючыся, думаю я. Але што гэта ён шкадаваў, паміраючы? Ці мо ў чым каяўся? Можа, у тым, што трымаў тут усіх нас? Ці, можа, што паслаў Лёшку? Ці яшчэ што дапякло яго напаследак? Якую гэта пакутную і загадкавую рысу падвяла смерць яшчэ ў адным чалавечым жыцці? Але таго ўжо не ўведаеш, і я, адклаўшы аўтамат, паўзу на пляцоўку, бяру наводчыка за запыленыя, працёртыя на костачках боты і валаку ў сховішча. Прапацелая яго гімнасцёрка загортваецца пад дзягай і агаляе запалы худы жывот з сінім шрамам на правым баку. У сховішчы ўправіцца з ім мне дапамагае Люся, і мы ашчадна кладзём забітага ў сонечны прыпёк ля ног іншых. «Ну, от і чацвёрты»,— кажу я тужлівым шэптам, а Люся закусвае вусны. Лук’янаў ціхенька стогне і ўжо не расплюшчвае вачэй. Рука яго, аднак, не выпускае гранаты — толькі, здаецца, марна яго чаканне. Напаследак я зазіраю на Жаўтыхова запясце — гадзіннік усё стукае, на ім палова восьмай. He, трэба біцца з усяе сілы. Гэта маё перакананне і маё рашэнне. I я адчуваю ў сабе новую сілу, упартая злосць напружвае мае мускулы — чорта з два мы ім паддамося! Можа, гэта і безнадзейная справа, можа, гэта канец, але інакш не дазваляе мне мой характар і мой партызанскі гонар. Інакш мне нельга, бо калі я не абаранюся тут, аддам у палон Лук’янава, што скажуць тады ў палку, што падумаюць пра мяне і маіх землякоў?.. Праўда, я не герой, не храбрэц, я вельмі звычайны і, здаецца мне, нават баязлівы хлопец, але няўжо я не змагу стрываць да канца? Ды яшчэ тут Люся, мілая, харошая Люся. Так цяжка мне гінуць з ёю, але, здаецца, яшчэ больш нестрыванай была б мая трусасць тут, перад ёй. Няхай даруе яна мне маю жорсткасць, але я буду бязлітасны да сябе, да Крывёнка, можа, і да яе — так трэба. — Люся, бяры новы магазін,— кажу я.— На гранату. Усім па адной. Адна ў рэзерве. — Лазняк,— сіпіць з долу Лук’янаў,— вы мяне кіньце... Я ўжо... Я не адказваю. Мы рыхтуемся да самага горшага. Пакуль ёсць патроны, будзем адбівацца, а там... Што ж, не мы першыя, і не мы апошнія, як кажуць людзі. Я прыціскаюся грудзьмі да сцяны сховішча, затуляю за бруствер галаву і чакаю. Паніжэлае сонца паліць мне твар, і па-ранейшаму да знямогі хочацца піць. Люся перазараджае аўтамат і сядае ў цень, пад сцяну насупраць. Галоўнае, нешта зразумець, рашыць, думаю я, на нешта наважыцца — усё астатняе лягчэй. Самае горшае — няпэўнасць. Няпэўнасць знешняя — у абставінах і ўнутраная — у сабе, калі не ведаеш, што табе трэба, і кідаешся ва ўсе бакі, як пацук у дзежцы. Мне цяпер робіцца ўсё выразна, зразумела і лёгка. I перад Люсяю лёгка, цалкам знікае тая пакутпая няўпэўненасць у сабе, няёмкасць, што дапякала мне ўвесь час нашага знаёмства. — He так проста нас тут узяць! Хай паспрабуюць! — азіраючыся, кажу я, каб падбадзёрыць Люсю, якая запытальна і з нейкай няпэўнай надзеяй паглядвае на мяне. Дзяўчына маўчыць і ўсё ўслухоўваецца ў гукі наверсе, a Лук’янаў стогне, падымае ссінелыя павекі і пытаецца, ледзь варушачы ў руцэ гранату: — Ну, дзе яны? Чаму не ідуць? Хоць бы паспець... Паспець... Нейкі час ён ляжыць нерухома, заплюшчыўшы вочы, пасля зноў расплюшчвае і кліча Люсю: — Пячэ вельмі... Душыць... Пэўна, усё... Вады, сястра! Вады! Люся нахіляецца і паднімае з зямлі яго пажоўклую, з худымі тонкімі пальцамі кісць. — Пацярпіце. Няма вады... I не трэба гаварыць. Нельга вам. — Сястра,— кажа ён яшчэ,— чаго вы тут? Хто вас паслаў? — Сама. — Навошта, га? — Так! Шкада вас стала,— проста адказвае Люся. — Шкада! — шэпча Лук’янаў і заплюшчвае вочы,— Спачуваць — гэта добра... Толькі на мяне не зважайце... He варта. Пашанцуе — напішыце... бацьку напішыце... Усю праўду. «Ну дзе яны? Чаму не ідуць?» — пачынае грызці мяне нецярпенне. Неяк пакутна ные ўсё цела, баляць ногі, і тлумна хіліцца долу галава. Я баюся, што магу заснуць, чагось недагледжу — і здарыцца нешта дрэннае. Страляніна пакуль прыціхае, немцы хаваюцца, але што будзе далей? Крывёнак не адклікаецца нічым, толькі шархаціць чымсь у зямлі. — Люся, вы беражыце сябе,— прыцішваючы стогны, шэпча Лук’янаў.— Беражыце. Вы прыгожая... Гэта так многа!.. I не трэба так... шкадаваць нас. He варта... А мне ўжо ўсё. KaHeu,! Як недарэчна! Як пагана! Эх!.. Каб хоць адзін дзень! Адзін дзень жыцця!.. Я б інакш... Эх!.. Здаецца, ён памірае. Вочы яго заплюшчваюцца, шчокі ўваліліся, шчацінне на іх узнімаецца і тырчыць рэдкаю шчоткай, тонкія ноздры худога носа варушацца. Так, ён памрэ. Ля яго, навек ужо нерухомыя, ляжаць Жаўтых, Панасюк, Папоў. Хто ж ляжа наступны? Кола гэтай магчымасці няўхільна вузее, чарод усё бліжэй... Нешта мулка-даўкае сціскае мне горла. Як заўжды ў такім стане, мне карціць вылаяцца, але побач Люся, і я да болю ў вушах сціскаю зубы. 18 Як пякельна доўга цягнецца дзень! Эх, каб пашанцавала дажыць да ночы! Уночы мы, можа б, як выкараскаліся з гэтае ямы ды прабіліся да сваіх. Але вельмі марудна ніжэе сопца. Цень ад берагоў у сховішчы шырэе вельмі паволі і закрывае толькі твары забітых ды скурчаны пад сцяной маленькі заклапочаны камячок — Люсю. У паветры па-ранейшаму цяжкі смурод паленай гумы, фарбы, пораху; ад зямлі патыхае спякотай, пылам; часам пры- мешваецца ў паветры мутарны пах свежай крыві. Ля станіны, там, дзе ляжаў Папоў, падсыхае вільготная лужынка, і над ёю пырхаюць, гудуць, мітусяцца мухі. «Толькі б хапіла сілы,— думаю я адзіную цяпер сваю думку— Толькі б стрываць!..» Нешта падказвае мне, што найбольш пам трэба асцерагацца, каб не страціць развагу, не ашалець, не кінуцца куды адсюль і не падпусціць блізка ворага. Калі мы не ўтрываем тут, то на паверхні нас пераб’юць за некалькі секунд. Таму трэба сядзець, хоць і цяжка і страшна. Трэба трымацца за зямлю-матухну, як казаў некалі Жаўтых. У ёй наш паратунак і наша надзея. — Крывёнак! — гукаю я кулямётчыка,— Ты глядзіш? Я прысядаю ў засень побач з Люсяй. Дзяўчына, памахваючы кукурузнай галінкай, адганяе мух ад успатііелага твару Лук’янава, твар яе строгі, трошкі жалобны, у вачах — ціхая цярплівасць чакання. Відаць, яна перажыла нешта самае труднае сёння, супакоілася ўжо і цяпер — разважная, ціхая і вельмі дарагая для мяне. Лук’янаў, аднак, не варушыцца, не стогне, зусім сціх, і Люся бярэ з долу яго нерухомую руку. Граната ціха выкочваецца з яе на зямлю. — Жывы? — Жывы яшчэ,— уздыхае яна.— Але ўжо хутка... Я першы раз так блізка да Люсі, і ўпершыню нас дваіх з’ядноўвае адзін вялікі нязбыўны клопат. I хоць побач ляжаць забітыя і памірае наш пяты таварыш, я чамусьці не адчуваю асаблівай вастрыні гэтае страты,— пэўна, ад стомы і напружання нервы мае прытупіліся, прывыклі да непазбежнасці ўсіх бед. А вось блізкае Люсіна суседства нейкаю нязведанай хвалюючай ваблівасцю агартае мяне. 3 самых нязнаных і даўно неварушаных глыбінь маёй душы ўзнімаецца хваля ласкавага пачуцця да яе. Нешта цёплае, не таварыскае нават, а братняе крыяе ў маім сэрцы, і я вельмі хачу захінуць яе, абараніць, не даць у крыўду. Цяпер мне не дужа ўжо і важны іхнія адносіны з Лёшкам, з тым капітанам Мялешкіным,— цяпер яна са мною, і я адчуваю, што разлучыць нас можа хіба толькі смерць. «Любая, харошая мая дзяўчынка! — хочацца сказаць мне,— Я люблю цябе! Люблю! Назаўсёды! Навек!.. Хай мы загі- нем, хай прападу я — усё роўна я буду любіць цябе да апошняга імгнення, бо ты — самая мая душа, мая спрадвечная мара... Як жа мне без цябе?..» I мне чамусьці становяцца чутны тыя мае словы. Можа, гэта я вымаўляю іх? Я пазіраю на Люсю — не, яна сядзіць усё ў задуменнасці... А што, калі сказаць гэта? Так вось, як думаю і адчуваю, скажу — хай ведае. Што з таго, што жыццё наша ледзьве ліпее, што ляжаць чацвёра нашых людзей,— ці наша ў тым віна, што лёс нарыхтаваў нам такую маладосць? Што будзе, калі я прызнаюся ў тым,— я не магу сабе ўявіць. Але, напэўна, тая незвычайная значнасць, што настане пасля маіх слоў, і адбірае маю кароценькую рашучасць. — Люся, ты дужа баішся? — пытаюся я, зазіраючы ў яе вочы. Яна сумна неяк паглядвае на мяне і ўсміхаецца аднымі куточкамі вуснаў... — Цяпер ужо не. Можа, адаб’ёмся. Ты ж смелы, казалі. Партызан. Ваяваць умееш. — Крыху навучыўся,— сціпла кажу я, тоячы ціхую радасць ад яе пахвалы.— Нам-то яно ўсё роўна. Мы салдаты. Але ж табе нашто так? — кажу я, баючыся спаткацца з ёй позіркам і як мага глыбей тоячы сваё пачуццё да яе. Чамусьці мне робіцца вельмі боязна, каб не адчула яна, што я неабыякавы да яе і што толькі і дбаю цяпер пра яе жыццё. Яна ж зноў самотна ўсміхаецца і коратка пазірае на мяне сваімі вялікімі журботнымі вачмі. — А я што ж, не салдат? Ці мо думаеш, дзяўчына, так сабе? Я маўчу і з невясёлай лагодаю крадком узіраюся ў яе тонкі, маленькі смуглявы тварык. Ён поўны нейкае шчырай рухавасці, у якой уся Люся, з усімі яе пачуццямі, клопатамі, думкамі. А яна раз-пораз памахвае сцяблінаіі над бедаком і нешта думае. — Лук’янаў казаў: беражы сябе. Прыгожая... А ты? Нашто было лезці сюды? — ціха папракаю я. — Дзівакі вы, хлопцы,— зноў сумна ўсміхаецца Люся,— Як гэта берагчы? Навокал такое робіцца!.. Вось хоць бы сёння. Уранку прывезлі ў санчасць разведчыка Смолкіна. Доктар Гутман ампутаваў абедзве нагі, руку да локця. А такі быў хлопец! I ўсяго дзевятнаццаць год! Просіць: дабіце, але ж хто даб’е? Будзе жыць калекам. Ну? А я прыгожая, кажуць,— з болем у вачах кідае яна на мяне свой кароткі позірк.— I мне сорамна за гэтую праклятую прыгажосць. Усе глядзяць, як на дзіва. А я хачу быць, як усе. Хачу быць проста сумленнай, смелай, разумнай — гэта найперш. Навошта мне тое хараство?