Прадыслава
Вольга Іпатава
Выдавец: Беларусь
Памер: 272с.
Мінск 1997
Цяпер з яшчэ большым імпэтам сачылі слугі за кожным яе крокам, за кожнай зменай у твары — надзіва прыгожым стаў ён у апошнія месяцы, і вочы пабольшалі як быццам...
Ніхто не ведаў, аб чым думае Святаслава. Але прыйшло да яе вялікае рашэнне, і з таго часу змянілася яна — павесялела, нават песні пачала спяваць. Супакоіўся Рагвалод, падумаў з палёгкай — асвойталася...
Але аднойчы на світанні ён прачнуўся адзін. Расплюшчыў вочы, хуценька памацаў рукой каля сябе — нікога! Усхапіўся так, што затрэсліся сцены. Басанож бег па двары да стайні.
— Дагнаць яе! — зароў грыдням, што мігам ускочылі на коней і памчаліся за ім.— Дагнаць подлую!
А калі шалёным намётам пранесліся коні праз горад, перагнаў яго Мядзведзь. На кані перад ім, цесна
прыціснуўшыся да магутнай фігуры дружынніка, які шчыльна ахінуў яго плашчом, ляжаў карычневы ганчак з вузкай разумнай мордай.
— He спяшайся, княжа! — крыкнуў Мядзведзь праз шум ветру.— Зараз Сокал павядзе нас!
Ён ткнуў у нос ганчаку кашулю Святаславы — і калі толькі паспеў яе прыхапіць? Пасля спусціў яго з каня.
— Шукай, Сокал,— сказаў ён сабаку.— Шукай яе. Ну!
Сокал, нізка апусціўшы галаву, пабег у кусты. Следам, ломячы іўняк, пабеглі дружыннікі.
След, вузенькі, як шнурочак, яны ўбачылі адразу, калі выскачылі на луг. Ішоў ён праз луг да Дзвіны, па беразе. I тады зразумеў княжыч, куды накіравалася бяглянка. Там, за жальнікам, за бярозавым гаем, ёсць сяльцо. Жыве там нехта з родзічаў Святаславы, пра гэта прагаварылася яна неяк у хвіліну адкрытасці. Збегла! Ад яго ласкі, ад блізкасці, ад падарункаў, якія ён прыносіў штодзень!
Знайсці, засекчы лазінамі да смерці, распяць на варотах!
Дзікае, помслівае пачуццё, як тады, калі ўпершыню адмовіла яму, гнала яго наперад. Ён не адчуваў стомы, адно свістаў у вушах вецер. Далёка ззаду засталіся грыдні і знясілены Сокал.
Ён здалёк убачыў белую яе постаць. Ішла таропка, але не азіраючыся, каб не губляць дарэмна часу. Але раптам, як адчуўшы яго далёкі позірк, а можа, пачуўшы конскі тупат, Святаслава азірнулася.
Кінулася бегчы ўздоўж берага, але тупат насцігаў яе ўсё бліжэй і бліжэй. Далёкае гаўканне сабак пачулася ад гаю, крыкі грыдняў, што імчаліся за княжычам.
Яна спынілася, стала тварам да яго. I ўжо мог разгледзець Рагвалод збялелы твар, бачыў, як хістаецца над абрывам тонкая постаць у белым.
Ён сцебануў каня, і ў той жа момант, страшна ўскрыкнуўшы, Святаслава зрабіла да абрыву адзін крок, другі — і раптам кінулася ўніз, у бездань, што сінела ўнізе, пёнілася імклівымі, шалёнымі струменямі цяжкай вады!
Распластанае ў палёце цела з заломленымі ў адчаі рукамі мільганула ў паветры, пасля пачуўся моцны
плёскат... Даляцеў да абрыву княжыч, але ўбачыў толькі, як пацягнула вада маладое, моцнае цела. Мільганулі рукі яе, пасля твар... а пасля стала так ціха, што адчуў Рагвалод, як штуршкамі б’ецца яму ў галаву кроў і ціха, але няспынна шуміць рака. I быццам ніколі не было на свеце Святаславы, яе чуйнага сэрца і рук, што сумавалі па рабоце!
...Васількоўна, калі стала жонкай Рагвалода, крадком зняла са сцяны паляўнічы рог, упрыгожаны рукамі суперніцы, увесь час баязліва гледзячы на дзверы, нібыта баялася, што вось-вось прыйдзе муж, хаця ведала, што няма яго — днямі прападае Рагвалод на паляванні, рэдка заходзіць да яе ў святліцу. 3 дурной бабскай зацятасцю выняла яна прынесеную грыднем сякеру і з усяе сілы ўдарыла па рогу...
Мінулі гады, стагоддзі.
Раўнадушная зямля прыняла ў сябе і князя, і Рагвалода, і патомкаў іх. Нікога не засталося з роду Рагвалодавага...
Але затое застаўся Дажбог — вечны, непарушны, як чалавечая памяць.
Стаіць ён у музеі і глядзіць навокал таямнічым, усёпранікальным позіркам. Многае помніць ён, і асабліва тую, якая дала яму жыццё. Маўчыць Дажбог, але гаворыць сама ягоная прысутнасць. Гаворыць пра тых, хто хадзіў раней па зямлі, па якой ходзім мы, пра тых, чыя кроў цяпер пульсуе ў нашых жылах — успамінам і напамінкам...
РАСАНКА
...На сёмым веку Траянавым кінуў Усяслаў жэрабя аб дзяўчыне, яму мілай...
Слова аб палку Ігаравым
Шарак, падняты ганчакамі, панёсся па полі, высока ўскідваючы ногі, перамахваючы купіны. Ястрабцецеравятнік кінуўся на яго зверху, але заяц імкліва перавярнуўся, шкрабануў лапамі, так што птушка, ратуючыся ад вострых кіпцюроў, узвілася, нібы падкінутая магутнай хваляй. Маленькі шэры камячок з но-
вай сілай кінуўся да лесу. Але, калі чэліг зноў павіснуў над ім, шарак не паспеў перавярнуцца. Імгненне — і пачуўся заечы крык, цягучы і тонкі, як у перапалоханага дзіцяці.
— Усё,— з палёгкай уздыхнуў сакольнік. Ён перавёў пагляд на князя Усяслава: напружанне амаль сутаргава сцяло яго малады твар, высокі лоб быў сабраны ў зморшчыны, вочы, не адрываючыся, глядзелі ўдалечыню. Пасля ён махнуў сакольніку, але той і сам заспяшаўся: чэліг натужна махаў крыламі, а заяц, ужо напалову знясілены, яшчэ тузаўся. Сакольнік з цяжкасцю вызваліў яго з вострых кіпцюроў раз’ятранай птушкі, кінуў у лазовую клетку. Ястраб, адарваны ад здабычы, незадаволена кружыўся над імі, але, паваблены Усяславам, неахвотна паляцеў да князевай рукі і сеў на аксамітавую, шытую сухім золатам пальчатку.
Ціхі, лагодны восеньскі дзень плыў над прасторамі Полаччыны. Няяркае ўжо сонца мякка залаціла выжараную за лета пожню, кроны каржакаватых бяроз, што дзе-нідзе стаялі ў полі. Цёплы вятрыска амаль неадчувальна кранаўся ўспацелых ад дзікай гонкі твараў.
Паляўнічых было няшмат: князь Усяслаў, сакольнік Чарэня з памочнікам ды чатыры грыдні, кожны з якіх меў прывязаны да сядла вялікі берасцяны кораб з дзіркамі, дзе сядзеў сокал альбо ястраб. Паляванне было малое — князь не вельмі любіў пыхлівыя выезды, дзе было шмат людзей, ганчакоў, коней, і ўсё гэта крычала, гаўкала, іржала так, што паляўнічыя птушкі пасля палявання трымцелі і адмаўляліся ад ежы. Аднойчы нават здарылася бяда: адзін з ястрабаў, прывязаны ў спешцы заблізка да лепшага дзікамыта \ зжор таго, так што раніцай ад птушкі, за якую было аддадзена памытчыку 2 столькі кун, што за іх можна было купіць хату ды некалькі кароў, засталіся толькі косці ды пер’е. За гэта сакольніка Чарэню білі лазінамі, але на пасадзе сваёй пакінулі — з усіх сакольнікаў ён найбольш падабаўся князю, бо характару быў буйнага і нястрыманага, але з птушкамі працаваў адменна.
1 Дзікамыт — ястраб, што ліняў (мыціўся) на волі.
2 Памытчык — паляўнічы, заняты ловам паляўнічых птушак.
— Гаспадзін, павярнём назад? — прапанаваў Чарэня, справіўшыся нарэшце з ястрабам, які біўся ў яго на плячы, чэпка трымаючыся кіпцюрамі за суконны каптан сакольнага. Верхні гаплік каптана быў абарваны, з-пад сіняга сукна выглядала льняная кашуля, багата вышытая чырвонымі нітамі. Буйныя светларыжыя кучары выбіваліся з-пад саламянага брыля, надаючы чырвонаму ад сонца твару з яснымі сінімі вочкамі і амаль белымі бровамі выгляд зухаваты і непераможны.
— Рана яшчэ. Пяць зайцаў — не здабыча,— незадаволена адказаў князь.
Высокі, з магутнымі плячамі, ён ладна сядзеў у сядле, і шэрыя яго вочы былі ясныя, светлыя, а галоўнае — спакойныя, і, гледзячы на яго, нельга было думаць, што імя яго прамчыць, як дзівосная камета, праз стагоддзі, адгукаючыся ў летапісах, паданнях, у бессмяротным «Слове аб палку Ігаравым» — то захапленнем, то смяротным жахам, то нянавісцю, ад якой, здаецца, палымнеюць знешне бясстрасныя словы, што пісалі летапісцы ў ціхіх келлях. Пакуль за плячыма Усяслава быў толькі паход на торкаў і той — пад камандай ненавісных яму Яраславічаў, і вялікія намеры яшчэ спелі ў ім, як спеюць зярняты ў буйным коласе, што згінаецца пад летнім ветрам і градам.
— Назад скакаць — доўга. Далёка мы...— ціха адказаў Чарэня, баючыся разгневаць Усяслава.
— Прывык наш Чарэня штовечар да нейкага князя і яго саколкі бегаць, вось і цягне яго ў Полацак,— не вытрымаў нехта з грыдняў.
— Да якога князя? Якой саколкі? — недаўменна падняў бровы Усяслаў.
Чарэня спунсавеў, мову ў яго як адняло.
— А дзяўчына якая! — асмялеўшы, зноў загаварыў той жа грыдзень.— Што волат! Ёй бы толькі на чале войска крочыць.
— Што, і праўда саколку якую нагледзеў? — цікаўна загаварыў Усяслаў, стрымліваючы разгарачанага пагоняй каня. Яго шэрыя вочы пранізліва ўпіліся ў Чарэню, і сакольнік, які збіраўся ўсё адмаўляць, нечакана для сябе сцвярджальна кіўнуў галавою:
— Нагледзеў, княжа.
— У каго?
— У твайго памытчыка, гаспадзін.
— У памытчыка? У Няжылы? — прыпамінаў князь.— У яго ж дзеўчанё яшчэ!
— Дзеўчанё! — засмяяўся Чарэня.— Не-а, яна ўжо дарослая дзяўчына, адно кепска — бацька не хоча аддаваць яе за мяне, кажа, што занадта дураслівы я.
— Дураслівы? Нічога! — як узгарэўся Усяслаў.— Затое лепшы сакольнік у княстве! Хай толькі паспрабуе адмовіць на гэты раз!
— Гэй вы! — крыкнуў ён грыдням.— Даганяйце!
I, як шалёны, памчаўся назад, бязлітасна сцябаючы каня плёткай. Грыдні, падхапіўшы свае карабы, ірвануліся за князем. Ведалі — калі нешта ўзгарыцца яму, зробіць, як захоча, няхай давядзецца загнаць каня, сябе ці людзей — усё роўна яму. Пацямнеюць вочы, шалёны бляск загарыцца ў іх — і бывай спакойнае жыццё,— днямі будзе прападаць на паляванні, або нястомна аб’язджаць гарады ў княстве, або сам паедзе на збор даніны, каб прасачыць, ці не ашукваюць яго цівуны...
...Душачы ашалелых ад жаху курэй і разганяючы сабак, маленькі атрад з гіканнем пранёсся па вуліцах Полацака. Таропка адскоквалі ўбок купцы, што нядаўна зачынілі свае лаўкі і паважна вярталіся дадому. Здалёк здымалі шапкі і кланяліся вятшыя людзі і чадзь.
Памытчык Няжыла мясціўся непадалёк ад Дзвіны, над абрывам, парослым падбелам, блёкатам, кустамі бруслёну. Сонца села ў цёмна-сінюю хмару — нябесную ладдзю,— і з ракі патыхала халаднаватай вільгаццю, а ўнізе, яшчэ ледзь-ледзь прыкметны, закурьіўся белаваты туман. Таму дзверы хаты былі зачыненыя — няроўны час, прынясе нядобрага чалавека!
Грыдні ўзбеглі на ганак, з усяе сілы загрукалі ў дзверы, абабітыя жалеззем.
— А каб вас Пярун,— захрыпеў з сенцаў мужчынскі голас.
— Каго там нячыстая сіла нясе? — высока падтрымаў мужчыну жаночы крык.
— Адчыняй! Князь Усяслаў! — крычалі грыдні.
Тады паспешліва загрымелі засаўкі, і гаспадар, у адных портах і доўгай кашулі, вылецеў на ганак,
КНІГІ ОНЛАЙН
