КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
§ 32 Яшчэ ў старадаўнія часы філасофіі, даследнікі чыстага розуму, акра.мя пачуццёвых рэчаў альбо з’яваў (Phaenomena), што складаюць начуццёвы свет, прызнавалі яшчэ асаблівыя развагавыя сугнасці (Noumena), што ўтвараюць свет інтэлектуальны; а паколькі яны (што цалкам даравальна для неадукаванай эпохі) уважалі з’яву і яе бачнасць, дык яны й прызнавалі рэчаіснасць толькі за развагавымі сутнасцямі. Насамрэч, калі мы разглядаем, як і належыць, прадметы ў якасці простых з’яваў, мы, аднак, разам з тым прызнаём, што ў іх аснове ляжыць рэч сама ў сабе, хоць мы пазнаём не яе самую, а толькі яе з’яву — г. зн., спосаб, у які гэтае невядомае Штосьці дзейнічае на нашы ііачуцці. Вось жа, развага — менавіта праз тое, што ён прымае з’явы — прызнае таксама тут-быццё рэчаў саміх у сабе; і ў гэткай меры мы можам сцвярджаць, што прэзентаванне гэткіх сутнасцяў, якія ляжаць у падмурку з’яваў — г. зн., чыстых развагавых сутнасцяў — не толькі дапушчальнае, але і непазбежнае. Наша крытычная дэдукцыя таксама аніяк не выключае гэткіх рэчаў (Noumena), а наадварот, уключае туды палажэнні эстэтыкі, каб яны не ахоплівалі сабою ўсе рэчы, праз што ўсё магло б ператварыцца ў простую з’яву; яны мусяць мець вартасць датычна прадметаў мажлівага досведу. Вось жа, праз гэта дапускаюцца развагавыя сутнасці — толькі праз завастрэнне таго правіла, якое не церпіць аніякіх выняткаў: што пра гэтыя чыстыя развагавыя сутнасці мы не ведаем і не можам ведаць нічога пэўнага, бо нашы чыстыя развагавыя паняцці, гэтаксама як і чыстыя наглядныя ўяўленні, не адносяцца да нічога іншага, акрамя як да прадметаў мажлівага досведу, а гэта значыць, да простых пачуццёвых рэчаў, і калі зыходзіць з аіюшніх, гэтыя наняцці губляюць усялякае значэнне. § зз Аднак, насамрэч, з нашымі чыстымі развагавымі паняццямі адбываецца нешта падманлівае, з гледзішча прывабнасці для трансцэндэнтальнага ўжытку; бо гэтак я называю тыя рэчы, што выходзяць паза межы ўсялякага мажлівага досведу. Нашы адмоўныя паняцці субстанцыі, сілы, дзеяння, рэальнасці й г.д. не толькі цалкам незалежныя ад досведу і не ўтрымоўваюць аніякае пачуццёвае з’явы, што, насамрэч, яны адносяцца да рэчаў саміх у сабе (Noumena), але — што яшчэ ўзмацняе гэтае меркаванне — яны ўтрымоўваюць неабходнасць дэфініцыі, якой досвед ніколі не адпавядае. Паняцце прычыны ўключае ў сябе правіла, паводле якога з аднаго стану неабходна вынікае іншы; але досвед нам можа толькі засведчыць, што часта і, калі да гэтага даходзіць, эвычайна за адным станам рэчаў следуе другі, не могучы стварыць ані строгай універсальнасці, ані неабходнасці. Таму і здаецца, што развагавыя паняцці маюць нашмат больш значэння і зместу, каб просты досведны ўжытак мог вычэрпваць усю іх дэфініцыю; і гэтак вось развага неўпрыкмет дабудоўвае да будынка досведу прасторнейшую прыбудову, якую яна запаўняе чыстымі сутнасцямі думак, не заўважаючы, што яна са сваімі — зрэшты, слушнымі — паняццямі ўзышла па-за межы свайго ўжытку. § 34 Гэткім чынам, былі патрэбныя два важныя і неабходныя, хоць надзвычай сухія, даследаванні, у якіх (гл. у «Крытыцы чыстага розуму» раздзелы «Пра схематычнасць чыстых развагавых паняццяў» і «Пра абгрунтаванне падзелу ўсіх прадметаў наогул на феномены й ноўмены») у першым было паказана, што пачуцці ствараюць не чыстыя развагавыя паняцці in concrete, а толькі схему для іх ужытку, a адпаведны гэтай схеме прадмет сустракаецца толькі ў досведзе (як прадукце развагі з матэрыялаў пачуццёвасці). У друтім даследаванні (гл. «Крытыку» далей) паказана, што, няглсдзячы на незалежнасць нашых чыстых развагавых паняццяў і тэзаў ад досведу і іх, напэўна, большы аб’ём, па-за абсягам досведу нічога не можа думацца па-за імі, бо яны нічога не могуць, акрамя як вызначаць лагічную форму высновы; бо, паколькі па-за сферай пачуццёвасці няма зусім ніякага нагляднага ўяўлення, дык тут чыстыя паняцці якраз губляюць усялякае значэнне, не маючы ніякіх сродкаў in concrete; значыць, усе і эткія ноўмены разам узятыя складаюць разумова пазнавальны* свет і ёсць нічым іншым, як прэзентацыяй задачы, прадмет якой сам *А не інтэлектуальны свет (як гэта зазвычай гаворыцца). Інтэлектуальнымі бываюць пазнанні праз развагу, і яны могуць адносіцца да наіпага пачуццёвага свету; а разумова пазнавальнымі называюцца прадметы, наколькі яны могуць прэзентавацца проста праз развагу і да іх нс можа стасавацца ніякае наша пачуццёвае нагляднае ўяўленне. Але, паколькі кожнаму прадмету павінна адпавядаць любое мажлівас нагляднае ўяўленне, дык трэба было б вымысліваць сабе гэткую развагу, якая б беспасярэдне сузірала рэчы; а пра гэткую мы не маем ані найменшага паняцця — значыць, і пра тыя раэвагавыя сутнасці, якія яна мусіць пазнаваць. у сабе мажлівы, але развязанне — паводле нрыроды нашага разважання — зусім не мажлівае, бо нашае разважанне ёсць здольнасцю не нагляднага ўяўлення, а толькі іювязі дадзеных уяўленняў у досведзе — так што гэты досвед павінен утрымоўваць усе прадметы нашых паняццяў, але па-за ім і ўсе паняцці, бо пад іх не можа быць падкладзенае ніякае нагляднае ўяўленне, не будуць мець ніякага значэння. § 35 Сіле ўяўлення, бадай што, можна дараваць, калі яна сяды-тады пачынае мроіць, г. зн., не ўтрымаецца асцярожна ў межах досведу, бо яна, прынамсі, праз гэткі вольны палёт ажыўляецца і мацуецца, і заўсёды бывае лягчэй абмежаваць яе адвагу, чым дапамагчы яе выпетранасці. Але тое, што развага, якая мусіць лысліуь, замест гэтага мроіць — гэтага дараваць ёй нельга ніколі; бо на ёй грунтуецца ўсялякая дапамога, каб пакласці, дзе гэта трэба, крэс ілюзорнасці сілы ўяўлення. Аднак пачынае яна гэтую справу вельмі цнатліва і прыстойна. Наначатку яна прыводзіць у парадак элементарныя пазнанні, якія ўласцівыя яму перад усялякім досведам, але заўсёды павінны мець свой ужытак у досведзе. Паступова яна пазбаўляецца ад усіх гэтых абмежаванняў, і што можа ў гэтым ёй перашкодзіць, бо развага цалкам вольна ўзяла свае прынцыпы з сябе самой? I вось напачатку гэта датычыць наноў вынайдзеных сілаў у прыродзе, а неўзабаве потым — таксама й істотаў на-за прыродаю, адным словам, таго свету, для пабудовы якога нам не можа бракаваць матэрыялу, бо яго шчодра дадаецца праз плодны вымысел і, хоць досведам не пацвярджаецца, але ніколі й не адмаўляецца. У гэтым таксама палягае прычына таго, чаму маладыя мысляры гэтак любяць метафізіку ў сапраўдны дагматычны спосаб, што часта ахвяруюць ёй свой час і талент, увогуле прыдатны дзеля іншага. Але не было б ніякай карысці, калі б мы паспрабавалі ўтаймаваць гэтыя бясплённыя спробы чыстага розуму ііраз усялякія ўспаміны пра цяжкасць развязвання гэтак глыбока ўгрунтаваных пытанняў, праз скаргі на межы нашага розуму і звядзенне сцверджанняў да простых меркаванняў. Бо, калі не будзе выразна даведзеная іх немагчымасць і калі самапазнанне розуму не зробіцца сапраўднай навукаю, у якой, так бы мовіць, з геаметрычнай дакладнасцю вызна- чаецца адрозненне абсягаў правільнага ўжытку ад абсягаў нікчэмнага і бясплённага, дык тыя марныя памкненні ніколі не будуць цалкам пакінугыя ўбаку. § 36 Як мажлівая сама прырода? Гэтае пытанне, што ёсць найвышэйшым пунктам, які можа заўсёды закранацца трансцэндэнтальнай філасофіяй і да якога яна можа прыйсці, як да сваёй мяжы і поўнага завяршэння, угрымоўвае, уласна, два пытанні: Па-першае: як увогуле мажлівая прырода ў матэрыяльным значэнні, менавіта ў адпаведнасці з наглядным ўяўленне.м — як сукупнасць з’яваў, і як увогуле мажлівыя прастора, час і тое, інто іх напаўняе — прадмет успрымання? Адказ наступны: праз уладкаванне нашае пачуццёвасці, паводле якога яна закранаецца нрадметамі, невядомымі ёй самімі ў сабе і цалкам адрознымі ад тых з’яваў. Гэты адказ дадзены ў самой кнізе («Крытыцы чыстага розуму») праз трансцэндэнтальную эстэтыку, а тут, у «Пралегоменах», праз развязанне першага галоўнага пытання. Па-другое: як мажлівая прырода ў фармальным значэнні, як сукупнасць правілаў, пад якімі павінны стаяпь усе з’явы, калі яны думаюцца злучанымі ў досведзе? Адказ не можа быць інакшым, як: яна мажлівая толькі праз уладкаванне нашае развагі, паводле якога ўсе ўяўленні пачуццёвасці неабходна стасуюцца да свядомасці і праз які толькі й мажлівы арыгінальны спосаб нашага мыслення, а менавіта паводле правілаў, а праз гэта мажлівы й досвед, які трэба адрозніваць ад пазнання аб’ектаў саміх у сабе. Гэты адказ дадзены ў самой кнізе («Крытыцы»), у трансцэндэнтальнай логіцы, а тут, у «Пралегоменах», у працэсе развязання другога галоўнага пытання. Але як мажлівая гэтая асаблівая ўласцівасць нашае пачуццёвасці альбо нашае развагі ды тае неабходнае аперцэпцыі, якая ляжыць у падмурку яе і ўсялякага мыслення, — гэтае пытанне немажліва вырашыць і немажліва на яго адказаць, бо для яго вырашэння, як і для ўсялякага мыслення прадметаў мы ўвесь час мае.м у гэтым патрэбу. Існуе шмат законаў прыроды, якія мы можам ведаць толькі з дапамогаю досведу, але заканамернасць у повязі з’яваў, г. зн., прыроду ўвогуле, мы не можам спазнаць праз ніякі досвед, бо досведу патрэбныя такія законы, што a priori ляжаць у падмурку яго магчымасці. Магчымасць досведу ўвоі-уле, гэткім чынам, ёсць адначасова універсальным законам прыроды, і прынцыпы першага ёсць самі законамі апошняй. Бо мы ведаем прыроду толькі як сукупнасць з’яваў, г. зн.. уяўленняў у нас; таму мы можам атрымаць закон іх повязі ні ў якім іншым месцы, акрамя як з прынцыпаў іх повязі ў нас, г. зн., з умоваў неабходнага злучэння ў свядомасці, якое стварае магчымасць досведу. Нават галоўная тэза, што універсальныя прыроды могуць пазнавацца a priori, якое выводзіцца цягам усяго гэтага раздзелу, ужо само сабою прыводзіць аўтаматычна да тэзы: што найвышэйшае заканадаўства нрыроды павінна знаходзіцца ў нас саміх, г. зн., у нашай развазе, і што мы не павінны шукаць гэтых універсальных законаў у прыродзе з дапамогаю досведу, а наадварот, мы павінны выводзіць прыроду ў яе універсальнай заканамернасці толькі з умоваў магчымасці досведу, што ляжаць у нашай пачуццёвасці й развазе; бо як інакш было б мажліва пазнаваць a priori гэтыя законы, паколькі яны не ёсць правіламі аналітычнага пазнання, а санраўдныя сінтэтычныя пашырэнні апошняга? Гэткае, безумоўна, неабходнае ўзгадненне прынцыпаў мажлівага досведу з законамі магчымасці прыроды можа адбывацца толькі з дзвюх прычынаў: альбо гэтыя законы запазычваюцца ад прыроды праз досвед, альбо, наадварот, прырода выводзіцца з законаў магчымасці досведу ўвогуле і цалкам тоесная з яго простай універсальнай заканамернасцю. Першае супярэчыць само сабе, бо універсальныя законы прыроды могуць і павінны пазнавацца a priori (г. зн., незалежна ад усялякага досведу) і быць пакладзеныя ў аснову любога эмпірычнага ўжытку развагі: вось жа, застаецца толькі другое*.