Прыгажуня ў сонным лесе
Эрнст Тэадор Амадэй Гофман, Вільгельм Гаўф, Шарль Перо
Для малодшага школьнага ўзросту
Выдавец: Юнацтва
Памер: 254с.
Мінск 2001
— Так, сапраўды, я бываю тут наездамі.
— А бургундскае вельмі добрае... Аднак становіцца халаднавата.
— Дык хадземце ў залу і там дап’ём бутэльку.
— Разумная прапанова. Я вас не ведаю, але і вы мяне не ведаеце. Нечага распытвацца, як чыё імя. Імёны часам абцяжарваюць, бянтэжаць. Я п’ю дармавое бургундскае, мы адзін аднаму падабаемся — і цудоўна.
Усё гэта ён гаварыў з лагоднай шчырасцю. Мы зайшлі ў залу. Сядаючы, ён расхінуў рэдынгот, і я здзівіўся, убачыўшы, што на ім шытая даўгаполая камізэлька, чорныя аксамітныя штаны, а на баку мініяцюрная срэбная шпага. Ён зноў акуратна зашпіліў рэдынгот.
— Чаму вы спыталі, ці берлінец я?
— Таму што ў гэтым выпадку мне прыйшлося б растацца з вамі.
— Вы гаворыце загадкамі.
— Ніколькі. Проста я... ну, словам, я кампазітар.
— Гэта мне нічога не растлумачвае.
— Бачу, вы не маеце ніякага ўяўлення аб Берліне і берлінцах.
Ён устаў, хуткім крокам прайшоўся па зале. Потым спыніўся каля акна і ледзь чутна пачаў напяваць хор жрыц з “Іфігеніі ў Таўрыдзе”, пастукваючы па шкле кожны раз, як уступаюць туцці. Я заўважыў, што ён уносіць у меладычныя хады змены, незвычайныя па сіле і навізне. Азадачаны, я не стаў яго перапыняць. A ён скончыў напяваць і вярнуўся на сваё месца. Я маўчаў, ашаломлены дзіўнымі звычкамі незнаёмца і мудрагелістымі праявамі яго рэдкага музычнага дару.
— Вы калі-небудзь стваралі музыку? — спытаў ён.
— Так, я спрабаваў свае сілы на гэтай ніве. Аднак усё, што пісаў, здавалася, у парыве натхнення, аказвалася пасля вялым і нудным. I я нарэшце кінуў гэты занятак.
— А дарэмна! Ужо адно тое, што вы адкінулі ўласныя спробы ствараць музыку, сведчыць на карысць вашага дару. У дзяцінстве вучышся іграць таму, што так хочацца маме і тату,— брынкаеш і пілікаеш напрапалую, але непрыкметна пачынаеш успрымаць мелодыю. Часам паўзабытая тэма песенькі, напетая пасвойму, становіцца першай самастойнай думкай. I гэты зародак, выкармлены чужымі сіламі, вырастае ў волата і паглынае ўсё вакол, ператвараючы ў свой мозг, у сваю кроў. Ды што гаварыць! Хіба можна пералічыць тыя шляхі, па якіх прыходзіш да стварэння музыкі?
Гэта шырокая праезная дарога, і ўсе, каму толькі хочацца, мітусяцца на ёй і пераможна крычаць: “Мы пасвячоныя! Мы дасягнулі мэты!” А між тым у царства мрояў трапляюць праз вароты са слановай косці. Мала каму выпадае шчасце ўбачыць гэтыя вароты, і толькі адзінкі — уступаюць у іх! Незвычайнае відовішча адкрываецца тым, хто ўвойдзе ў царства мрояў. Дзіўныя здані мільгаюць тут і там, своеасаблівыя, не падобныя адна на адну. На праезнай дарозе яны не паказваюцца, толькі за варотамі са слановай косці можна іх убачыць. Цяжка вырвацца з гэтага царства: быццам да замка Альціны, шлях заступаюць пачвары. Усё тут кружыць, мільгае, верціцца. I толькі выбраныя абуджаюцца ад сваёй мроі, падымаюцца ўгору і, прайшоўшы праз царства мрояў, дасягаюць ісціны. Гэта і ёсць вяршыня — сутыкненне з невымоўным, спрадвечным! Паглядзіце на сонца — яно трохгучнае, з яго, нібыта зоркі, сыплюцца акорды і аблытваюць вас агністымі ніткамі. Вы знаходзіцеся ў агністым кокане да той хвіліны, пакуль Псіхея не ўспырхне да сонца.
Пры гэтых словах ён ускочыў, узняў у неба вочы, ускінуў руку. Затым зноў сеў і зараз асушыў налітую яму шклянку. Запанавала маўчанне. Я не адважваўся загаварыць, каб не парушыць ходу думак свайго незвычайнага субяседніка. Нарэшце ён супакоіўся і загаварыў сам:
— Калі я знаходзіўся ў царстве мрояў, я ўвесь час пакутаваў ад смутку і страху. Гэта было ноччу, у цемры, і мяне палохалі пачвары з ашчэранымі мордамі. Яны то кідалі мяне на дно марское, то падымалі высока над зямлёй. Ды раптам промні святла прарэзалі начны морак, і промні гэтыя сталі гукамі, ахуталі мяне чароўным ззяннем. Я ачнуўся ад свайго смутку і ўбачыў велізарнае светлае вока. Яно глядзела на арган, і гэты позірк ажывіў арган — гукі іскрыліся і спляталіся ў дзівосныя акорды. Такія акорды ніколі нават не мроіліся мне. Мелодыя лілася хвалямі, я гайдаўся на гэтых хвалях і прагнуў захлынуцца ў іх. Але вока знайшло мяне і падняло над шумлівай быстрынёй. Зноў
насунулася ноч, і тут да мяне падступіліся два волаты ў зіхоткіх даспехах: асноўны тон і квінта! Яны паспрабавалі прыцягнуць мяне да сябе, але вока ўсміхнулася: “Я ведаю, аб чым тужыць твая душа. Ласкавая, пяшчотная дзева — тэрцыя — устане паміж волатамі, ты пачуеш салодкі голас, зноў убачыш мяне, і мае мелодыі стануць тваімі”.
Ён змоўк.
— I вам зноў прыйшлося ўбачыць вока?
— Так, прыйшлося! Доўга пакутаваў я ў царстве мрояў. Так, менавіта там! Я знаходзіўся ў раскошнай даліне і слухаў, аб чым спяваюць адна адной кветкі. Толькі сланечнік маўчаў і сумна хіліўся долу закрытым вяночкам-венчыкам. Ён падняў галоўку — венчык раскрыўся, і адтуль мне насустрач заззяла вока. I гукі, як промні святла, пацягнуліся з маёй галавы да кветак, а тыя прагна паглыналі іх. Усё шырэй і шырэй раскрываліся пялёсткі сланечніка. Патокі полымя паліліся з іх, ахапілі мяне,— вока знікла, а ў венчыку кветкі апынуўся я.
3 гэтымі словамі ён ускочыў і па-юнацку імкліва выбег з пакоя. Я дарэмна чакаў — ён не вярнуўся. I я нарэшце вырашыў пайсці ў горад.
Толькі недалёка ад Брандэнбургскіх варотаў убачыў я наперадзе цыбатую постаць і, нягледзячы на цемень, адразу ж пазнаў майго дзівака. Я аклікнуў яго.
— Чаму вы так раптоўна зніклі?
— Стала занадта горача, да таго ж загучаў Эўфон.
— He разумею вас.
— Тым лепш.
— Тым горш! Я вельмі хацеў бы вас зразумець.
— Няўжо вы нічога не чуеце?
— Нічога.
— Эўфон — гэта творчая сіла музыканта. Але ўсё ўжо скончылася. Хадземце разам. Увогуле ж я не люблю кампаніі, але... вы не ствараеце музыкі... і вы не берлінец.
— Розуму не дабяру, чым перад вамі правініліся
берлінцы. Здавалася б, у Берліне, дзе шануюць мастацтва і так шчыра ім займаюцца, вам, чалавеку з душой артыста, павінна быць добра.
— Памыляецеся! Я асуджаны, сабе на гора, блукаць тут у пустаце, як душа, адарваная ад цела.
— Пустата тут, у Берліне?
— Так, вакол мяне пуста, бо мне не суджана сустрэць родную душу. Я самы адзінокі чалавек на свеце.
— Як жа? А мастакі? А кампазітары?
— Ну іх! Яны такія дробязныя. Удаюцца ў залішнія тонкасці, усё пераварочваюць уверх дном, каб толькі адкапаць хоць адну нікчэмную думку. Балбочуць пра мастацтва, пра любоў да мастацтва і яшчэ немаведама пра што, а самі, бяздарныя, не ўзбагачаюць мастацтва. Калі ж і народзяцца ў галаве дзве-тры думкі, то ад іх пісаніны вее ледзяным холадам, бо далёкія яны ад сонца, яго цяпла і святла.
— На мой погляд, вы судзіце занадта строга. А цудоўныя тэатральныя спектаклі!.. Няўжо і яны не задавальняюць вас?
— Аднойчы я перасіліў сябе і вырашыў зноў пабываць у тэатры. Мне хацелася паслухаць оперу майго маладога сябра. Чакайце, як жа яна называецца? О, у гэтай оперы цэлы свет! У мітуслівым і стракатым натоўпе шыкоўна прыбраных людзей мільгаюць духі Орка. Усё тут мае свой голас, сваё магутнае гучанне. А, чорт, ну вядома ж, я маю на ўвазе “Дон Жуана”. Але я не вытрываў нават уверцюры, якую адмахалі прэстысіма, без усякага толку і сэнсу. А я ж перад тым пасціў і маліўся, бо ведаў, што Эўфон, узрушаны гэтай веліччу, звычайна гучыць не так, як трэба.
— Так, згодзен, да геніяльных твораў Моцарта тут, як гэта ні дзіўна, адносяцца без патрэбнай беражлівасці. Затое ўжо творы Глюка, разумеецца, знаходзяць самых лепшых выканаўцаў.
— Вы так лічыце? Аднойчы мне захацелася паслухаць “Іфігенію ў Таўрыдзе”. Заходжу я ў тэатр і чую, што іграюць уверцюру “Іфігеніі ў Аўлідзе”. Мабыць, я памыліўся, думаю, і тут сёння ставяць гэту “Іфігенію”.
На маё вялікае здзіўленне, далей чую андантэ, якім пачынаецца “Іфігенія ў Таўрыдзе”, і адразу ж ідзе бура! Між тым творы раздзяляе немалы час — дваццаць гадоў. Увесь эфект, уся строга прадуманая экспазіцыя трагедыі канчаткова прападаюць. Спакойнае мора — бура — грэкі, выкінутыя на бераг,— уся опера тут! Як? Значыць, кампазітар усунуў уверцюру наўздагад, не падумаўшы, калі можна прадудзець яе, быццам пустую п’еску, як і дзе заманецца.
— Згодзен, гэта прыкры промах. I ўсё-такі творы Глюка падаюцца ў самым выгадным святле.
— Як жа! — толькі і вымавіў незнаёмец.
Ён горка ўсміхнуўся, і чым далей, тым болей горычы было ў яго ўсмешцы.
Раптам ён сарваўся з месца, і ніякая сіла не магла яго ўтрымаць. У адзін міг ён быццам згінуў, і шмат дзён запар я дарэмна шукаў яго ў Тыргартэне.
Прайшло некалькі месяцаў. Халодным дажджлівым вечарам я забавіўся ў аддаленай частцы горада і цяпер спяшаўся на Фрыдрыхштрасе, дзе кватараваў. Праходзячы паўз тэатр, я пачуў гром труб і літаўраў і ўспомніў, што якраз сёння даюць “Арміду” Глюка. Сабраўся ўжо зайсці ў тэатр, калі звярнуў увагу на дзіўны маналог каля самых акон, дзе чутна амаль кожная нота аркестра.
— Зараз выхад караля — іграюць марш,— гучней, гучней, літаўры! Так,так, жвавей, сёння яны павінны ўдарыць адзінаццаць разоў, іначай урачысты марш ператворыцца ў пахавальны марш. Падцягвайцеся, дзеткі!.. Ну вось, статыст зачапіўся за нешта бантам на чаравіку. Так і ёсць, ударылі дванаццаты раз! I ўсё на дамінанце! Сілы нябесныя, гэтаму канца не будзе! Вось ён вітае Арміду. Яна пакорна дзякуе. Яшчэ раз! Ну вядома, не паспелі дабегчы двое салдатаў! Што за дзікі грукат? А-а, гэта яны так пераходзяць да рэчытатыву... Які злы дух прыкаваў мяне да гэтага месца?..
— Чары разбураны! — усклікнуў я.— Пойдзем!
Гэта быў мой незнаёмец-дзівак. Я падхапіў яго пад руку і пацягнуў за сабой. Ён, відаць, не паспеў апамя-
тацца пасля маналогу і маўчаў, паслухмяна ідучы за мной. Мы ўжо выйшлі на Фрыдрыхштрасе, калі ён спыніўся.
— Я вас пазнаў,— пачаў ён.— Мы сустрэліся ў Тыргартэне і шмат гаварылі, я выпіў віна, разгарачыўся, пасля гэтага Эўфон гучаў два дні без перапынку... Я зусім змучыўся, цяпер гэта прайшло!
— Я вельмі рад, што выпадак звёў нас зноў. Давайце ж бліжэй пазнаёмімся адзін з адным. Я жыву недалёка, чаму б...
— Мне ні ў кога нельга бываць.
— He, не, сёння вы ад мяне не зможаце ўцячы. Я пайду з вамі.
— Тады вам прыйдзецца прабегчыся са мной яшчэ крышку — сотню-другую крокаў. Ды вы ж, здаецца, збіраліся ў тэатр?
— Мне хацелася паслухаць “Арміду”, але цяпер...
— Вы і пачуеце “Арміду”. Хадземце!
КНІГІ ОНЛАЙН
