Прыгажуня ў сонным лесе
Эрнст Тэадор Амадэй Гофман, Вільгельм Гаўф, Шарль Перо
Выдавец: Юнацтва
Памер: 254с.
Мінск 2001
— О цудоўная дама, не трацце дарэмна на мяне вашы міласці, бо...— Ён запнуўся, глыбока ўздыхнуў, хутка сарваў з пляча стужачку, якую завязала яму Мары, прыціснуў яе да вуснаў, завязаў на руку ў выглядзе шаліка і, з натхненнем размахваючы зіхатлівым аголеным мячом, саскочыў хутка і спрытна, быццам птушачка, з краю паліцы на падлогу.
Вы, зразумела, адразу здагадаліся, мае добразычлівыя і вельмі ўважлівыя слухачы, што Шчаўкунчык яшчэ да таго, як па-сапраўднаму ажыў, ужо выдатна адчуваў любоў і клопаты, якімі акружыла яго Мары, і што толькі з сімпатыі да яе ён не хацеў узяць ад мамзель Клерхэн яе пояс, нягледзячы на тое, што той быў вельмі прыгожы і ўвесь зіхацеў. Верны, высакародны Шчаўкунчык палічыў за лепшае ўпрыгожыць сябе сціплай стужачкай Мары. Але штосьці далей будзе?
Ледзь Шчаўкунчык саскочыў на падлогу, як зноў падняўся віскат і піск. Ах, там,пад вялікім сталом, сабралася незлічоная процьма злых мышэй, а наперадзе ў іх выступае агідная мыш з сямю галовамі!
Штосьці будзе?
БІТВА
— Барабаншчык, мой верны васал, бі агульны наступ! — гучна падаў каманду Шчаўкунчык.
I ў той жа час барабаншчык пачаў выбіваць дробат адмысловым манерам, так што шкляныя дзверы шафы задрыжалі і забрынчалі. А ў шафе штосьці загрымела і затрашчала, і Мары ўбачыла, як адначасова адкрыліся ўсе скрынкі, у якіх былі раскватараваны войскі Фрыца, і салдаты выскачылі з іх прама на ніжнюю паліцу і там выстраіліся бліскучымі шарэнгамі. Шчаўкунчык бегаў уздоўж радоў, натхняючы войска сваімі прамовамі.
— Дзе гэтыя нягоднікі трубачы? Чаму яны не трубяць? — закрычаў адчайна Шчаўкунчык. Затым ён хутка павярнуўся да злёгку пабялелага Панталоне, у якога моцна падрыгваў доўгі падбародак, і ўрачыста прамовіў:
— Генерал, мне вядомы вашы доблесць і вопыт. Уся справа ў хуткай ацэнцы становішча і выкарыстанні моманту. Давяраю вам камандаванне ўсёй кавалерыяй і артылерыяй. Каня вам не патрабуецца — у вас вельмі доўгія ногі, так што вы выдатна паскачаце і на сваіх двух. Выконвайце свой абавязак.
Панталоне ў той жа час засунуў у рот доўгія сухія пальцы і свіснуў так пранізліва, быццам звонка заспявалі сто дудак адразу. У шафе пачуліся ржанне і тупат, і — глядзі ты! — кірасіры і драгуны Фрыца, a наперадзе ўсіх новыя, бліскучыя гусары, выступілі ў паход і неўзабаве апынуліся ўнізе на падлозе. I вось палкі адзін за адным прамаршыравалі перад Шчаўкунчыкам з разгорнутымі сцягамі і з барабанным боем і выстраіліся шырокімі шарэнгамі ўпоперак усяго пакоя. Усе гарматы Фрыца ў суправаджэнні бамбардзіраў з грукатам выехалі наперад і пачалі бухаць: бумбум!.. I Мары ўбачыла, як у густыя полчышчы мышэй паляцела дражэ, напудрыўшы іх дабяла цукрам, ад чаго яны вельмі сканфузіліся. Але больш за ўсё шкоды нанесла мышам цяжкая батарэя, якая ўз’ехала на
маміну лавачку для ног і — бум-бум! — бесперапынку абстрэльвала ворага круглымі пернікамі, ад якіх палягло нямала мышэй.
Аднак мышы ўсё наступалі і нават захапілі некалькі гармат,але тут падняўся шум і грукат — трр, трр! — і з-за дыму і пылу Мары з цяжкасцю магла высветліць, што адбываецца. Адно было зразумела: абедзве арміі змагаліся з вялікай лютасцю і перамога пераходзіла то на адзін, то на другі бок. Мышы ўводзілі ў бой усё новыя і новыя сілы, і сярэбраныя пілюлькі, якія яны кідалі досыць умела, даляталі ўжо да самай шафы. Клерхэн і Трудхэн кідаліся па паліцы і ў адчаі заламвалі ручкі.
— Няўжо я памру ў самым росквіце, няўжо памру я, такая прыгожая лялька! — крычала Клерхэн.
— He для таго ж я так добра захавалася, каб загінуць тут, у чатырох сценах! — галасіла Трудхэн.
Потым яны ўпалі адна адной у абдымкі і так моцна расплакаліся, што іх не мог заглушыць нават шалёны грукат бітвы.
Вы і ўяўлення не маеце, дарагія мае слухачы, што тут тварылася. Раз за разам бухалі гарматы: прр-прр!.. Др-др!.. Трах-тарарах-трах-тарарах!.. Бум-бурум-бумбурум-бум!.. I тут жа пішчалі і скавыталі мышыны кароль і мышы, а потым зноў чуўся грозны і магутны голас Шчаўкунчыка, які камандаваў бітвай. I было відаць, як сам ён абыходзіць пад агнём свае батальёны.
Панталоне правёў некалькі надзвычай доблесных кавалерыйскіх атак і пакрыў сябе славай. Але мышыная артылерыя засыпала гусар Фрыца агіднымі, смярдзючымі ядрамі, якія пакідалі на іх чырвоных мундзірах жахлівыя плямы, таму гусары і не рваліся ўперад. Панталоне камандаваў ім “налева кругом” і, натхніўшыся роллю палкаводца, сам павярнуў налева, a за ім павярнулі кірасіры і драгуны, і ўся кавалерыя вярнулася ні з чым. Цяпер становішча батарэі, якая заняла пазіцыю на лавачцы для ног, стала пагрозлівым; не давялося доўга чакаць, як нахлынулі полчыш-
чы агідных мышэй і кінуліся ў атаку гэтак шалёна, што перавярнулі лавачку разам з гарматамі і бамбардзірамі. Шчаўкунчык, відавочна, быў вельмі збянтэжаны і скамандаваў адступленне на правым флангу. Падобны манеўр абазначае ледзь не тое самае, што ўцёкі з поля бою, і ты разам са мной ужо шкадуеш пра няўдачу, якая павінна была напаткаць армію маленькага любімца Мары — Шчаўкунчыка. Але адвядзі свой позірк ад гэтага наслання і глянь на левы фланг Шчаўкунчыкавай арміі, дзе ўсё абстаіць упаўне прыстойна, і палкоўнік і армія яшчэ поўныя надзеі. У разгар бітвы з-пад камоды выступілі атрады мышынай кавалерыі і з агідным піскам люта накінуліся на левы фланг Шчаўкунчыкавага войска, але якое супраціўленне сустрэлі яны! Марудна, наколькі дазваляла няроўная мясцовасць, бо трэба было перабрацца цераз край шафы, выступіў і пастроіўся ў карэ корпус лялек з сюрпрызамі пад кіраўніцтвам двух кітайскіх імператараў. Гэтыя бравыя, вельмі стракатыя і разадзетыя выдатныя палкі, складзеныя з садоўнікаў, тырольцаў, тунгусаў, цырульнікаў, арлекінаў, купідонаў, ільвоў, тыграў, мартышак і малпаў, змагаліся з добрым спакоем, адвагай і вытрымкай. 3 мужнасцю, якая варта спартанцаў, вырваў бы гэты адборны батальён перамогу з рук ворага, калі б нейкі бравы варожы ротмістр не прарваўся з шалёнай адвагай да аднаго з кітайскіх імператараў і не адкусіў яму галаву, а той пры падзенні не задушыў двух тунгусаў і мартышку. У выніку гэтага ўтварыўся пралом, куды і памкнуўся вораг; неўзабаве ўвесь батальён быў перагрызены. Але мала выгады займеў непрыяцель з гэтага злачынства. Як толькі крыважэрны салдат з мышынай кавалерыі перагрызаў напалам аднаго з сваіх адважных праціўнікаў, проста ў горла яму трапляла друкаваная паперка, ад чаго ён паміраў на месцы. Але ці памагло гэта Шчаўкунчыкавай арміі, якая, адзін раз пачаўшы адступленне, адступала ўсё далей і далей і несла ўсё больш страт, так што неўзабаве толькі кучка смельчакоў са злашчасным Шчаўкунчыкам на чале яшчэ трымалася каля
самай шафы? “Рэзервы, сюды! Панталоне, блазан, барабаншчык, дзе вы?” — клікаў Шчаўкунчык, які разлічваў на прыбыццё свежых сіл, што павінны былі выступіць са шкляной шафы. Праўда, адтуль прыбыло некалькі карычневых чалавечкаў з Торна, з залатымі тварамі і ў залатых шлемах і капелюшах, але яны змагаліся так няўмела, што ні разу не трапілі ў ворага і, верагодна, збілі б з галавы шапачку свайму палкаводцу Шчаўкунчыку. Варожыя егеры неўзабаве адгрызлі ім ногі, так што яны пападалі і пры гэтым перадушылі многіх саратнікаў Шчаўкунчыка. Цяпер Шчаўкунчык, якога з усіх бакоў акружалі ворагі, знаходзіўся ў вялікай небяспецы. Ён хацеў было пераскочыць цераз край шафы, але ногі ў яго былі надта кароткія. Клерхэн і Трудхэн страцілі прытомнасць — дапамагчы яму яны не маглі. Гусары і драгуны жвава скакалі паўз яго прама ў шафу. Тады ён у крайнім адчаі гучна ўсклікнуў:
— Каня, каня! Паўцарства за каня!
У гэты момант два варожыя стралкі ўчапіліся ў яго драўляны плашч і мышыны кароль падскочыў да Шчаўкунчыка, выдыхваючы пераможны піск з усіх сваіх сямі горлаў.
Мары больш не валодала сабой.
— О мой бедны Шчаўкунчык! — усклікнула яна з плачам і, не разумеючы што робіць, зняла з левай нагі туфлік і з усёй сілы шпурнула яго ў самую гушчу мышэй, прама ў іх караля.
У той жа міг усё быццам прахам рассыпалася, a Мары адчула боль у левым локці, яшчэ больш пякучы, чым раней, і непрытомна павалілася на падлогу.
ХВАРОБА
Калі Мары ачнулася пасля глыбокага забыцця, яна ўбачыла, што ляжыць у сябе ў пасцельцы, а праз замёрзлыя вокны ў пакой свеціць яркае зіхатлівае сонца.
Каля самай яе пасцелі сядзеў чужы чалавек, у якім яна, аднак, хутка пазнала хірурга Вендэльштэрна.
Ён сказаў напаўголаса:
— Нарэшце яна апрытомнела...
Тады падышла мама і паглядзела на яе спалоханым, дапытлівым позіркам.
— Ах, любая мамачка,— прашчабятала Мары,— скажы, агідныя мыші ўцяклі нарэшце і слаўны Шчаўкунчык выратаваны?
— Хопіць лухту малоць, мілая Марыхэн! — запярэчыла маці.— Навошта мышам твой Шчаўкунчык? A вось ты, нядобрая дзяўчынка, да смерці напалохала нас. Так заўсёды бывае, калі дзеці сваволяць і не слухаюцца бацькоў. А ты ўчора да позняй ночы загулялася ў лялькі, потым задрамала, і, мабыць, цябе напалохала мышка, якая прашмыгнула побач: увогуле ж мышэй у нас не водзіцца. Словам, ты разбіла локцем шкло ў шафе і параніла сабе руку. Добра яшчэ, што ты не парэзала шклом вену! Доктар Вендэльштэрн, які акурат зараз вымаў у цябе з раны вострыя асколкі, кажа, што ты на ўсё жыццё засталася б калекай і магла нават сцячы крывёй. Дзякуй Богу, я прачнулася апоўначы, убачыла, што цябе ўсё яшчэ няма ў спальні, і пайшла ў гасцёвую. Ты без прытомнасці ляжала на падлозе, каля шафы, уся ў крыві. Я сама ад страху амаль не страціла прытомнасць. Ты ляжала на падлозе а вакол былі раскіданы алавяныя салдацікі Фрыца, розныя цацкі, паламаныя лялькі з сюрпрызамі і пернікавыя чалавечкі. Шчаўкунчыка ты трымала ў левай руцэ, з якой сачылася кроў, а непадалёку валяўся твой туфлік...
— Ах, мамачка, мамачка! — перабіла яе Мары.— Гэта ж былі сляды вялікай бітвы паміж лялькамі і мышамі! Таму я так напалохалася, што мышы хацелі забраць у палон беднага Шчаўкунчыка, які камандаваў лялечным войскам. Тады я шпурнула туфлікам у мышэй, а што было далей, не помню.
Доктар Вендэльштэрн падміргнуў маці, і тая вельмі ласкава пачала ўгаворваць Мары.
— Хопіць, хопіць, мілая мая дзетка, супакойся! Мышы ўсе ўцяклі, а Шчаўкунчык стаіць за шклом у шафе, цэлы і непашкоджаны.
Тут у спальню зайшоў саветнік медыцыны і завёў доўгую размову з хірургам Вендэльштэрнам, потым ён памацаў у Мары пульс, і яна чула, што яны гаварылі пра гарачку, выкліканую ранай.
КНІГІ ОНЛАЙН
