Радзіны і маленства ў традыцыйнай культуры беларусаў
Таццяна Кухаронак
12+
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 140с.
Мінск 2017
РАДЗІНЫ I МАЛЕНСТВА ЎТРАДЫЦЫЙНАЙ КУЛЫУРЫ БЕЛАРУСАЎ
«Запрагаюць каня ў сані, на сані ставяць скрыню, пакрываюць хусткай тарноўкай, рабілі такі шацёр на 4 палках і каталіся па вёсцы. Унукі ідуць на Масьленку ў госьці да бабкі-павівалкі. Каждая ўнучка нясе падарак. Бабка робіць застольле. Тады запрагаюць каня, скрыню ставяць на сані, за сані прывяжуць санкі, за санкі начоўкі. Бабку пасадзяцьў начоўкі, катаюць. Пелі бабы, прытанцоўвалі:
Бабка мая, любка мая, Хто б цябе ўзяў, каб не я»
(в. Вуглы Капыльскага р-на)
«На Аўласа, тыя разы казалі, баба ідзе, а ўнука яе частуя. У кожнай свая баба была, песню пелі:
Я на Уласа была
У сваёй унучкі.
Курачка знесла Чатыры яечкі.
Баба занясе падарак, а ўнука бабе дасьць падарак» (в. Семежава Капыльскага р-на); «На Аўласа несьлі бабі-павітусе, якая бабіла дзіця, падарак: пірагі, каўбасу» (в. Падлессе Слуцкага р-на).
У Кобрынскім павеце жанчыны ў дадзеным выпадку варылі спецыяльную абрадавую страву («селянку»), У гаршчок налівалі смятану, клалі масла і грэлі на агні, пакуль маса не станавілася аднароднай, потым дадавалі сыр (П. Шэйн).
Вельмі цікавы звычай, звязаны з павітухамі, бытаваў на Мядзельшчыне, дзе ў час «бабінага лета» (7-14 кастрычніка па н. ст.) варажылі на шчаслівую бабулю. Усе дні загадзя раздавалі бабкам-павітухам, якія прымалі роды ў наваколлі: панядзелак Тэклі, аўторак Юстыне, сераду Марцэлі і г. д. Калі дзень выдаваўся сонечны, ціхі, вясёлы, азначала, што рука ў бабулі лёгкая і роды пройдуць лёгка, дзіця будзе шчаслівае. На Беларусі ў гэтыя дні ўсталёўваецца, як правіла, цёплае яснае надвор’е, што нібыта сімвалізавала шчасце бабуль. Варажба надавала парадзіхам упэўненасці ў тым, што цяжарнасць і роды пройдуць лёгка і паспяхова (У. Васілевіч).
I ў паўсядзённым жыцці аднавяскоўцы не забывалі сваю павітуху, дапамагалі ўзараць і засеяць агарод, адведаць, калі яна захварэла, прыгатаваць ежу, памыць падлогу, запрасіць на вяселле, улазіны ці на вечар провадаў хлопца ў войска. Таксама ж паважліва адносіліся і да хросных бацькоў: «Кросныя на вяселлі глаўныя, як жывыя, а як не жывыя, то ўжо бярэш каго другога, мо, сын яго, ці ў каго есць. А так, ну, кросныя былі. / каравай дзеляць, / ўсё. А як жа, і бабку звалі, абязацельна!» (в. Паварчыцы Салігорскага р-на).
ЛІТАРАТУРА
1. Арлова, Г П. Этнапедагогіка : тэорыя маральнага выхавання / Г. П. Арлова. Віцебск : 2001. 107 с.
2. Беларускі дзіцячы фальклор : традыцыйныя запісы, апрацоўкі і аўтарскія творы [Метад. дапаможнік для муз. кіраўнікоў і выхавацеляў дзіцячых дашк. устаноў]: [Для спеваў у суправадж. фартэп. (баяна) і без суправадж.] // склад. A. М. Аляхновіч, М. В. Рахчэеў, A. С. Фядосік, У. Д. Каструлёў. Мінск : Беларусь, 1994. 271 с.
3. Беларусы. Т. 5 : Сям'я./ В. К. Бандарчык, Г. М. Курыловіч, Т. I. Кухаронак і інш. Мінск : Беларуская навука, 2001. 375 с.
4. Булгак, Я. Край дзіцячых гадоў / Ян Булгак; [уклад., пер. з пол. і аўт. уступ. арт. Т. Г. Вяршыцкая; пер. вершаў з пол. С. I. Законнікава; аўт. камент., подпісаў да фотаздымкаў, бібліягр. і арт. I. Б. Кухарская]. Мінск : Беларусь, 2004. 412, [3] с.
5. Валодзіна, 7. В. Цела чалавека : слова, міф, рытуал / Т. В. Валодзіна. Мінск : Тэхналогія, 2009. 431 с.
6. Дзіцячы фальклор / Акадэмія навук Беларускай ССР, Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; [склад. Г. Барташэвіч; складальнік музычнай часткі В. I. Ялатаў; рэдактар тома К. П. Кабашнікаў; рэдкалегія: В. К. Бандарчык і інш.; уступны артыкул, с. 5-33, Г. Барташэвіч]. Мінск : Навука і тэхніка, 1972. 733, [1] с. (Беларуская народная творчасць : БНТ).
7. Жыцця адвечны лад : Беларускія народныя прыкметы і павер'і. Кн. 2 / уклад., прадм. і пер. У. Васілевіча. Мінск : Маст. літ., 1998. 607 с.
8. Кабакова, Г. Н. Антропологмя женского тела в славянской траднцнн / Г. Н. Кабакова. М.: Ладоммр, 2001. 335 с.
9. Кнркор, А. Этнографмческнй взгляд на Внленскую губернпю / А. Кнркор // Этнографнческнй сборнмк. Вып. 3. СПб.: ЙІРГО, 1858. С. 115 276.
10. Кухаронак, Т. I. Радзінныя звычаі і абрады беларусаў: канец XIX XX ст. / Т. I. Кухаронак. Мінск : Навука і тэхніка, 1993. 126 с.
11. Міфалогія беларусаў : энцыклапедычны слоўнік/ [склад. : I. Клімковіч, В. Аўтушка; навуковыя рэдактары: Т. Валодзіна, С. Санько]. Мінск : Беларусь, 2011. 605, [2] с.
12. Навагродскі, Т. А. Эвалюцыя традыцый харчавання беларусаў у XIXXX стст. / Т. А. Навагродскі. Мінск : БДУ, 2015. 243 с.
13. Народная медыцына : рытуальна-магічная практыка / [уклад., прадм., с. 5-77, і паказ. Т. В. Валодзінай; навук. рэд. A. С. Ліс]. Мінск : Беларуская навука, 2007. 774, [2] с. (Беларуская народная творчасць : БНТ).
14. Ннкнфнровскнй, Н. Я. Простонародные прнметы н поверья, суеверные обряды н обычам, легендарные сказання о лмцах н местах / Н. Я. Нккнфоровскпй. Вмтебск : Губернская тмпо-лмтографмя, 1897. [2], X, 307, 30 с.
РАДЗІНЫ I МАЛЕНСТВА Ў ТРАДЫЦЫЙНАЙ КУЛЬТУРЫ БЕЛАРУСАЎ
15. Радзінная паэзія / Акадэмія навук Беларускай ССР, Інстытут мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; [уклад. уступ. арт. і камент. М. Я. Грынблата; рэдкал.: В. К. Бандарчык і інш.; падбор нот, характарыстыка напеваў і муз. камент. В. I. Ялатава; рэд. тома Г. I. Цітовіч]. Мінск : Навука і тэхніка, 1971. 781, [1] с. (Беларуская народная творчасць : БНТ).
16. Радзіны : Абрад. Песні / Нац. акад. навук Беларусі, Iн-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору імя К.Крапівы; [Уклад., сістэматызацыя тэкстаў Г. А. Пятроўскай, апісанне абрадаў Т. I. Кухаронак; Уступ. арт., камент. Г. А. Пятроўскай і інш.; рэдкал.: A. С. Фядосік (гал. рэд.) і інш.]. Мінск : Беларуская навука, 1998. 635, [2] с. (Беларуская народная творчасць : БНТ).
17. Ракава, A. В. Традыцыі сямейнага выхавання ў беларускай вёсцы / Л. В. Ракава. Мінск : Ураджай, 2000. 111 с.
18. Рожденме ребенка в обычаях н обрядах. Страны зарубежной Европы / Н. Н. Грацманская, A. Н. Кожановскмй, 0. А. Ганцкая [м др.].; Рос. акад. наук, Нн-т этнологмм н антропологнм мм. Н. Н. Ммклухо-Маклая. М. : Наука, 1997. 516, [2] с.
19. Романов, Е. Р. Белорусскнй сборнмк [в 9 вып.]/ Е. Р. Романов. 18851912. Вып. 8 : Быт белоруса. Внльно : Тнп. А. Г. Сыркмна, 1912. 600 с.
20. Самцэвіч, П. А. Хрэсьбіны ў в. Унтальянка Барысаўскага раёну Менскай акругі / П. А. Самцэвіч // Наш край. 1928. № 11. С. 34-42.
21. Сержпутоўскі, A. К. Прымхі і забабоны беларусаў-палешукоў/ A. К. Сержпутоўскі; Беларус. акад. навук. Менск [Мінск : б. в.], 1930. VII, [2], 276 с.
22. Снцннскнй, A. А. Акушерская помоіць в Мннской губерннн (18801889 гг.) / A. А. Смцмнскнй. СПб.: Тмп. П. П. Сойкнна, 1893. 212 с.
23. Сям’я I сямейны быт беларусаў/ [В. К. Бандарчык, Г. М. Курыловіч, Л. В. Ракава I інш.] Мінск : Навука і тэхніка, 1990. 253 с.
24. Традыцыйная мастацкая культура беларусаў:у 6т./ [ідэя і агульн. рэд.: Т. Б. Варфаламеева]. Мінск : Выш. шк„ 2001 Т. 1. Магілёўскае Падняпроўе Мінск.: Беларуская навука, 2001. 797 с.
25. Традыцыйная мастацкая кулыура беларусаў : у 6 т. / [ідэя і агульнае рэдагаванне : Т. Б. Варфаламеева]. Мінск : Выш. шк., 2001 Т. 2. Віцебскае Падзвінне/ Т. Б. Варфаламеева, A. М. Боганева, М. А. Козенка I інш.; склад. : Т. Б. Варфаламеева. Мінск : Беларуская навука, 2004. 910 с.
26. Традыцыйная мастацкая культура беларусаў : у 6 т. Мінск : Выш. шк., 2006. Т. 3. Гродзенскае Панямонне: у 2 кн. Кн. 1/ В. I. Басько [I інш.]; аўт. ідэі Т. Б. Варфаламеева ; агул. рэд. Т. Б. Варфаламеевай. 608 с.
27. LL/ейн, П. В. Матермалы для нзученмя быта п языка русского населення Северо-Западного края : в 3 т. / П. В. Шейн. СПб. : Тнп. Нмп. Акад. Наук, 1887-1902. Т. 1. Ч. 1 : Бытовая м семейная жпзнь белоруса в обрядах н песнях. 1887. 808 с.
28. Шейн, П. В. Матермалы для нзученмя быта м языка русского населенмя Северо-Западного края : в 3 т. / П. В. Шейн. СПб. : Тмп. йімп. Акад. Наук, 1887-1902. Т. 3 : Опнсанме жмлшца, одежды, пміцм, занятмй; препровожденме временм, мгры, веровання, обычное право; чародейство, колдовство, зна-
харство, леченне болезней, средства от напастей, поверья, суеверья, прнметы м т. д. 1902. 596 с.
29. Этннческне стереотнпы мужского н женского поведення. СПб.: Наука, 1991. 320 с.
30. Jelenska, Е. Wies Komarowicze w powiecie mozyrskim / przez Emm? Jelenskp. Warszawa : Jozef Jezynski, 1892. 83, [1] s.
31. Federowski, M. Lud bialoruski na Rusi Litewskiej : materyaty do etnografii stowianskiej zgromadzone w latach 1877 1905 [y 3 t.] / przez Michala Federowskiego. Krakow: Akademia Umiejptnosci, 1897 1981. T. 1: Wiara, wierzenia i przespdy z okolic Wotkowyska, Stonima, Lidy i Sokotki. 509 s.
32. Moszyiiski, K. Polesie wschodnie : Materjaty etnograficzne z wschodniej czpsci b. powiatu Mozyrskiego oraz z powiatu Rzeczyckiego / K. Moszynski. Warszawa : Wyd-wo Kasy im. Mianowskiego, 1928. 304 s.
33. Werenko, F. Przyczynek do lecznictwa ludowego/ F. Werenko // Materiaty antropologiczne i etnograficzne. Krakow: Akademia Umiejptnosci, 1896. T. 1. S. 99-229.
РАДЗІНЫ I МАЛЕНСТВАЎТРАДЫЦЫЙНАЙ КУЛЬТУРЫ
ЗМЕСТ
Уводзіны 5
Цяжарнасць 9
Каб вяліся дзеткі 9
Зачатакжыцця 13
Правілы для цяжарнай жанчыны і тых, хто побач 17
Радзіны 31
Роды 31
Дапамога бабы-павітухі 35
Абрадава-магічныя дзеянні з пупавінай і паследам 41
Варажба пра долю 45
Першыя для немаўляці купанне, кармленне, укладванне ў калыску, адыманне ад грудзей 47
Парадзіха і немаўля ў першыя дні пасля родаў 62
Першы годжыцця немаўляці і сям’і 66
Адведкі 66
Наданне імя дзіцяці 69
Выбар хросных бацькоў (кумоў) 72
Хрэсьбіны 74
Дзіця падрастае: першы зуб, першы крок, першае пастрыжэнне 100
Маці і дзіця ў маленстве 112
Узаемаадносіны паміж роднымі і хроснымі бацькамі, хроснай бабкай... 132
Літаратура 137
Навукова-папулярнае выданне Традыцыйны лад жыцця
Кухаронак Таццяна Іванаўна
РАДЗІНЫ I МАЛЕНСТВА
ЎТРАДЫЦЫЙНАЙ КУЛЬТУРЫ БЕЛАРУСАЎ
Рэдактар Т. В. Лапцёнак
Мастацкі рэдактар /. Т. Махнач
Тэхнічны рэдактар В. А. Тоўстая
Камп'ютарная вёрстка Л. /. Кудзерка
Падпісана да друку 04.09.2017. Фармат 60х841/16.
Папера мелаваная. Друк афсетны. Ум. друк. арк. 8,37.
Ул.-выд. арк. 7,2. Тыраж 1000 экз. Заказ 2260.
Рэспубліканскаеўнітарнае прадпрыемства «Выдавецкі дом «Беларуская навука». Пасведчанне аб дзяржаўнай рэгістрацыі выдаўца, вытворцы, распаўсюджвальніка друкаваных выданняў № 1/18 ад 02.08.2013.
КНІГІ ОНЛАЙН
