Раяль з адламаным вечкам
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 526с.
Мінск 2016
За ноч Падгалая абабегла шмат двароў, хат і вуліц, стамілася, ледзь ногі перастаўляла. Ды ваўчанят усё адно не знайшла.
«Можа, яны там, там!» — думала яна і бегла, бегла, далей і далей.
Але і там, у наступным двары, у наступнай хаце ваўчанят не было...
...На світанні Падгалая пакінула людское паселішча, вярнулася ўлес. Залеглатам, у кустах, а яктолькі зноўзмерклася, насунулася ноч, пабегла назад, зноў у людское паселішча...
Гэты раз Падгалая была яшчэ смялейшая, пранікала туды, куды раней ніколі не асмелілася б пранікнуць,— ноч памагала ёй, як на тое, надышла навальніца, грымеў, аж калацілася ўсё навокал, раз-пораз гром, бліскала маланка, і ліў, ліў бы з вядра дождж. Але як ні старалася, як ні
ўлягала ваўчыца, як яна ні прынюхвалася да кожнага fleapa, кожнае хаты — ваўчанят сваіх так нідзе і не знайшла і ў гэтую ноч...
Мокрая, стомленая, раніцою вярнулася яна зноў у лес...
I зноў, калі змерклася, цемра ахінула зямлю, Падгалая пабегла ў людское паселішча...
I зноў гэтак жа, як і раней, раніцою ні з чым вярнулася ў лес...
На чацвёртыя ці пятыя суткі, абабегшы, абшастаўшы ўсе двары, абнюхаўшы ўсе хаты і хлявы, ледзь жывая ад стомы і голаду, ваўчыца зразумела нарэшце, што яна шукае ветру ў полі,— ваўчанят яе няма. Няма-а!.. А хоць дзе і ёсць яны, іх яна не знойдзе, не ўбачыць. Ніколі, ніколі ўжо не ўбачыць. He ўбачыць такіх ласкавых, цёпленькіх, пухнаценькіх ваўчанятак...
...Ваўчыца гучна, са злосцю і крыўдаю кляцнула зубамі, і... слёзы, здаецца, самі паліліся з яе вачэй...
Яшчэ праз некаторы час, можа, праз дзень, а можа, праз два-тры, людзі бачылі гэтую ваўчыцу — яна то трухала кудысь па дарозе, то раптам сярод белага дня ўрывалася ў чараду авечак, кароў, а то і ў чый-небудзь хлеў... I што самае дзіўнае — ваўчыца была сама галодная, перахлябістая, худая, бы дошка, але нічога, ані нічога не ела. Толькі душыла... Душыла коней, кароў, авечак, свіней і так, нават не праглынуўшы, не спажыўшы і кавалка, пакідала... I тады ад хаты да хаты, ад вёскі да вёскі папаўзла чутка пра нейкую несамавітую, мусіць, кручаную ваўчыцу — «Рыжую смерць», якая нішчыць усё жывое, што толькі трапляе ёй на вочы. Людзі, напалоханыя, запрымеціўшы нешта падобнае на ваўчыцу, кідаліся наўцёкі — хто куды...
У той дзень Іван прачнуўся рана. Прызнацца, ён збіраўся зусім не спаць. Надта ж нядобрыя, трывожныя чуткі
хадзілі апошнім часам у наваколлі пра нейкую несамавітую, кручаную ваўчыцу — «Рыжую смерць», якая давіла, душыла без разбору ўсё, што толькі трапляла ёй на вочы. Вядома, ніхто пэўна не мог сказаць, што гэта тая ваўчыца з Чортавай Ямы, у якой ён, Іван, забраў ваўчанят. Папершае, чаму ваўчыца адна, калі ваўкоў павінна быць двое? Па-другое, чаму ваўчыца лютуе ў Ельніках і каля Ельнікаў? Калі б гэта была тая ваўчыца з Чортавай Ямы, у якой ён, Іван, забраў пад вываратнем ваўчанят, то, напэўна, воўчую злосць адчула б на сабе найперш іхняя вёска, Панюкі. A то ж... Але тым не менш па начах Іван амаль не спаў. Звечара хадзіў па вёсцы з Нінаю, потым, правёўшы яе дахаты, вяртаўся дадому і сядзеў з сякераю ля свайго хлява, аж пакуль не пачынала світаць. Тады, толькі тады вяртаўся ў сваю хату, распранаўся і клаўся ў пасцель. Пра хату, пра тое, што пара яе перасыпаць, склікаць талаку, неяк не думалася.
Маці смяялася з Івана.
— He мела баба клопату, дык купіла парася. Так і ў цябе. He браў бы тых ваўчанят — і жыў бы анігадкі.
— Ды нельга было іх не браць! — апраўдваўся перад маці Іван,— I закон нават такі ёсць — калі хто знайшоў воўчае лагво, павінен знішчыць ваўчанят.
— Хто б ведаў, знайшоў ты тое лагво ці не знайшоў...
Іван не спаў, не спаў па начах дый не вытрымаў. Правёўшы з пагулянкі Ніну, пасядзеў нейкую гадзіну ля свайго хлява, паслухаў, як мірна жуе жвачку карова ды храпе ў свінушніку, наеўшыся бабоўніку, парсюк, і пайшоў у хату. «Спаць не буду, трохі хіба паляжу на пасцелі, хоць цела выпрастаю». Лёг на пасцель, замгнуў вочы... А расплюшчыў — у хаце светла, белы дзень у вокны глядзіцца. Апрануўся — і бягом на падворак.
Адчыніў вароты ў хлеў і аслупянеў: пасярод хлява ляжала, нямогла адкінуўшы галаву, акрываўленая, з вывернутым сінім трыбухом, карова, нежывая ўжо, халодная...
«А-а!» — застагнаў Іван.
He помнячы, што ён робіць, ступіў крокаў колькі ў бок ад каровы, зазірнуў у загарадку, дзе днявала і начавала цяля. I яшчэ больш зжахнуўся — цяля ляжала таксама нежывое, з разарваным, акрываўленым горлам...
Сам не свой, павалокся Іван да свінушніка. Адчыняць дзверы, каб паглядзець, што ў свінушніку, не трэба было. I так усё было відаць — страха была прадраная, і праз дзірку Іван убачыў распластанага, ужо апруцянелага, парсюка...
Чорны, як ноч, вярнуўся Іван у хату. Маці, убачыўшы сына, спалохалася.
— Што? — спытала яна.
Іван нічога не адказаў.
I тады маці, прадчуваючы бяду, якляжалаўадной начной кашулі ў пасцелі, не расчасаная, распатланая, усхапілася на ногі і пабегла басанож на падворак. Загаласіла, запрычытала праз якую хвіліну:
— А што ж гэта нарабі-ілася-я, а за што ж мяне так пакара-алі-і...
На крык маці збегліся ў двор людзі. Заходзілі ў хлеў, заглядвалі ў свінушнік. Айкалі, ахалі, уздыхалі, ішлі адчыняць свае хлявы, свае свінушнікі — можа, тое самае і там?
Прыехаў на сваім «газіку» старшыня, Павел Пятровіч Абадушка. Пахадзіў па двары, зазірнуў у хлеў, у свінушнік. Сказаў Івану і яго маці, Ганне:
— He бядуйце! Выдзелім вам карову. Ага, выдзелім. I парсюка з калгаснай фермы дадзім. Ага, дадзім! А што да ваўкоў... He жыць ім! Ага, не жыць! Сёння ж увесь калгас на ногі пастаўлю, ноч спаць не будзем! He можа быць, каб мы не ўходалі. Ага, не можа быць!
Падгалую — «Рыжую смерць» — падпільнавалі і забілі тыдні праз два. Удзень, калі яна, пабываўшы ў многіх людскіх дварах і нарабіўшы там шкоды, кралася да калгаснай кашары. Худая, аблезлая, яна не ішла да кашары, а паўзла. Забіць яе было не цяжка, бо ваўчыца і бегаць,
відаць, ужо не магла ад слабасці. Тыя, хто забіваў ваўчыцу, расказвалі потым, што была яна страшная, лютая ў сваёй апантанасці і злосці. Вочы яе глядзелі холадна, рот быў ашчэраны, а іклы бялелі, пагрозліва блішчалі...
Вопытныя паляўнічыя сцвярджалі: ваўчыца нічога не ела з таго дня, як забралі ў яе ваўчанят. Толькі давіла, душыла жывёлу, ірвала ўсё, што трапляла на вочы...
Вераніка
1
Нават ужо ў самалёце, які, імкліва набіраючы вышыню, падымаўся за аблокі, каб там, у неабсяжнай прасторы неба, легчы на свой курс, Глеб не быў яшчэ да канца ўпэўнены, ці правільна робіць, што ляціць туды, куды столькі гадоў не асмельваўся паказваць і носа. Вядома, нічога непапраўнага быццам не было, можна ж, не позна пакуль і назад вярнуцца, не рабіць, што надумаў. Скажам, пахадзіць, паблукаць па вуліцах і завулках, дзе хадзіў, блукаў некалі... А то і не хадзіць, не блукаць — адразу ж з аэрадрома паехаць у касу аэрапорта, узяць білет на зваротны рэйс. I забыць, не ўспамінаць больш ні горада сваёй маладосці, ні таго, што... Эх, каб можна было тое забыць, не ўспамінаць! Дык не ж, не забываецца, успамінаецца. Ды яшчэ як, як! I з цягам дзён, з гадамі ўсё часцей, вастрэй — за жывое бярэ, сэрца сціскае, аж трываць нельга. Дый думкі... Круцяцца, верцяцца, не даюць ні на чым іншым засяродзіцца. I выкінуць з галавы тое... He, не ўдаецца, ніяк, ніяк не ўдаецца. Вось і цяпер, ледзь сцішыўся, вочы замгнуў, і...
...«Тое», што мучыла, пазбаўляла сну і спакою, пачалося даўно, вельмі даўно. Тады Глеб вучыўся ў інстытуце, жыў на прыватнай кватэры — наймаў пакойчык на ўскраіне
горада ў бадай што самай зялёнай і ціхай яго частцы — Сапяжанцы. Сапяжанка — звычайная вёска, але, растучы і пашыраючыся, горад паступова набліжаўся да яе, ды яшчэ не захапіў, не праглынуў. Таму ўклад жыцця тут аставаўся амаль ранейшы, вясковы. Людзі, хоць многія і працавалі на заводах і фабрыках,— ураблялі поле, гароды, трымалі кароў, свіней, качак, курэй, гусей і самі нават знешне мала былі падобны на гараджан.
Да Сапяжанкі падыходзіла, як бы агінала, апаясвала яе, шырокая рака, зарослая па баках аерам, невысокім купчастым лазняком, рачкаватымі, пахілымі да вады вербамі. Хата, дзе наймаў пакойчык Глеб, стаяла пры самым беразе, ля старога моста, які злучаў Сапяжанку з горадам. I ён засынаў і прачынаўся заўсёды пад тупат ног ці грукат колаў па гулкім драўляным насціле, у сухое надвор’е ядраным, у сырое — ціхім, глухім. Але не гэта, не гэта хвалявала яго, займала думкі. У хаце, за перагародкаю, зусім побач, у такім самым пакойчыку, што і ў яго, жыла Ліза. Хто яна была гаспадарам, Глеб не ведаў. I засынаючы і прачынаючыся, ён слухаў, лавіў кожны шолах з-за перагародкі: вось Ліза зайшла ў пакой, зняла з сябе плацце, патушыла агонь, хуценька лягла, упала на пасцель... Ці — вось яна прачнулася, апранаецца, кудысьці спяшаецца, ідзе, амаль што ляціць... Ліза таксама, як і ён, вучылася ў інстытуце, толькі не на настаўніка, а на медыка. 3 першых дзён, як пасяліўся Глеб у гэтай хаце, у яго завязаліся з Лізай нейкія незразумелыя, дзіўныя адносіны. Сустракаючыся, яны адно аднаму ўсміхаліся, пераміргваліся вачыма, але не гаварылі. Ледзь толькі ён спрабаваў нешта сказаць, Ліза прыкладвала да вуснаў палец і насцярожана, па-змоўніцку папярэджвала: «Ц-с!» I ўмомант знікала, уцякала. Глеб доўга не мог уцяміць, здагадацца, чаго Ліза баіцца, чаго асцерагаецца — загаварыць з ім і то не асмельваецца. Ды і хто яна гаспадарам? Быццам дачка, бо і гаспадыню, і гаспадара заве мамай і татам, і разам з тым... Высветлілася ўсё, як і многае іншае, потым, трохі спагадзя. Тады ж, у першыя дні,
як пасяліўся Глеб у хаце на беразе ракі ў Сапяжанцы, яны з Лізаю, сустракаючыся, толькі па-змоўніцку пераміргваліся ды, астаўшыся — ён у сваім пакойчыку, яна — у сваім, уяўлялі, слухалі, хто што робіць за перагародкаю. I, вядома ж, думалі адно пра аднаго — ён пра яе, Лізу, яна, як потым высветлілася,— таксама пра яго. Якая гэта была шчымліва-трапяткая і разам з тым светлая радасць — ляжаць і думаць, уяўляць усё, што толькі захочацца, пра тую, што зусім побач, за перагародкаю! He думаць пра Лізу, не ўяўляць усяго, што толькі прыходзіла ў галаву, Глеб проста не мог. Ды, мабыць, і кожны, як яму тады здавалася, на яго месцы тое б рабіў. Бо Ліза была не проста дзяўчына, а прыгожая, такая, убачыўшы якую аднойчы, ніколі ўжо не забудзеш. Статная, з гордым, трошкі як бы смяшлівым паглядам вачэй, з якіх, здаецца, струменілася дабрыня і ласкавы спакой, з дзвюма доўгімі, тоўстымі пляцёнкамі светлых, амаль ільняных валасоў, якія Ліза любіла насіць спераду, на грудзях, што цнатліва выпіралі з-пад кофтачкі, яна, калі праходзіла міма, міжвольна абдавала незразумелым цяплом, прымушала павярнуцца да яе, нібы электрызавала вакол сябе паветра. Глеб, калі бачыў Лізу, нямеў, язык, здаецца, прысыхаў да нёба. А ўбачыўшы, не мог вачэй сваіх ужо адвесці. Бывае ж, здараецца такое, каб усё, усё, да драбніц, падабалася ў чалавеку, ні ў чым ён не знаходзіў заганы. Глебу падабалася і як Ліза смяялася — ціхенька, быццам квола, але шчыра, весела, як яна хадзіла — не хадзіла, а лётала, як яна, за што б не ўзялася, рабіла — вязала, лупіла бульбу, мыла посуд, прыбірала ў хаце... Бо рабіла ўсё гэта яна як бы гуляючы, заўсёды ў добрым настроі, з песнямі. Бы ўсё адно званочак — дзе была яна, там чуўся і яе галасок. I не толькі ў хаце, але з гарода, поля.
КНІГІ ОНЛАЙН
