КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Запрогшы ў калёсы Мацака, Іван гародамі, пазахлеўю, каб менш каго бачыць, пад’ехаў да свайго двара. Зайшоў у хату, звязаў зноў у вузел посцілку з ваўчанятамі, вынес і палажыў на воз. Мацак, мабыць, пачуўшы воўчы пах, навастрыў вушы, пырхнуў, паглядзеў на Івана вялікім зеленаватым вокам. — He бойся, гэтыя табе шкоды не зробяць,— сказаў Іван да каня і дабрадушна палэпаў яго далонню па крыжы. На ганак, закрыўшы засланкаю печ — каб пашчасціла! — выйшла Іванава маці, з любасцю і журбою ў вачах паглядзела на сына. Уздыхнула, сказала са скрухай: — Можа б, стрэльбу ў каго папрасіў, га, Іван? Ліха ведае, а раптам ваўкі па слядах за падводаю пабягуць? Хоць абараніцца будзе чым... — Ой, мама, не палохай і самую сябе, і мяне,— засмяяўся Іван. Але, падумаўшы, усё ж вярнуўся ў хату, узяў з-пад лавы сякеру, засунуў яе ў аглабцы ў сена. «Чорт яго ведае, у дарозе ці мала што можа здарыцца. Сякера не лішняю будзе». Сеў сам на падводу, пацягнуў да сябе лейцы, сказаў на каня: — Но-о, Мацачок, паехалі! Конь скрануў з месца калёсы, вывез іх на дарогу — і колы мякка пакаціліся па сыпкім, сухім пяску. Іван паглядзеў на неба, на сонца, што ўжо адарвалася ад лесу і падымалася ўгору, вышэй і вышэй, падумаў: «Да абеду, да самай спёкі, бадай што, буду ў Ельніках». Мінуўшы ж вёску, поле і ўехаўшы ў лес, зноў пачаў перабіраць у памяці тое, пра што думаў найбольш апошнімі днямі, калі аставаўся адзін, сам-насам, чым жыў,— пра Ніну, якая неўзабаве павінна стаць яго жонкай, пра хату, якую ён днямі перасыпле, пра маці — ёй, старой, здаецца, што ён, Іван, не дарослы чалавек, а ўсё яшчэ дзіця... Малое, бездапаможнае дзіця... II Іван, едучы па лесе, ці быў бы такі бесклапотна-спакойны, каб ведаў, што ўслед за ім, хаваючыся ў лазняках і зарасніках, крадзецца, бяжыць ваўчыца — маці семярых, забраных у яе, ваўчанят... А між тым так яно і было — па дарозе, трасучыся і падскокваючы на каранях, кацілася падвода, а ўслед за ёю, не адстаючы ні на крок, непрыкметна бегла, кралася ваўчыца... Наогул, калі быць шчырым, дык ёй, Падгалай, сёлета ані не шанцавала. He шанцавала, здаралася, і раней, але каб так... He, так не шанцавала ёй толькі сёлета... А ўсё пачалося з таго, што яе, Падгалую, упадабаў Палена-Хвост. Ён, Палена-Хвост, і адбіў яе ў астатніх ваўкоў — двух самцоў, якія не захацелі яе, Падгалую, аддаваць без барацьбы, ён прыдушыў да смерці, яшчэ двух — да паўсмерці. Астатнія паразбягаліся, паўцякалі — хто куды. Палена-Хвост быў воўк дужы, горды, ён падабаўся Падгалай. Падабаўся, прынамсі, да таго часу, пакуль яны не пакінулі воўчую гайню і не асталіся жыць адны. Тады яна, Падгалая, спазнала, які Палена-Хвост самаўпэўнены: ён ніколі не лічыўся ні з чыімі жаданнямі, рабіў толькі тое, што падабалася, хацелася яму, аднаму яму. Да таго ж, як хутка пераканалася Падгалая, ён спадзяваўся ўсюды і ва ўсім на сваю сілу, розум жа меў недалёкі. Дзе можна было ўжыць хітрасць і дамагчыся свайго, ён ішоў напралом. Яму, трэба сказаць, шанцавала. Вядома, шанцавала да пары. Аднойчы, расхрабрыўшыся, ён у відную, месячную ноч палез у аўчарню. Падгалая падказвала яму, што звычайна, дзе многа авечак, там ёсць вартаўнікі. I не проста вартаўнікі, а вартаўнікі з тымі палкамі, якія рыгаюць агнём і грымяць, бы перуны. Таму лепш знайсці такі хлеў, дзе дзветры авечкі. I залезці ў такі хлеў лягчэй, і варты там няма ніякай. Але Палена-Хвост хіба калі каго слухаў, хіба калі з кім лічыўся? Яму куды важней было тое, што, дзе многа авечак, там можна выбраць тлусцейшае, маладзейшае мяса. Бо Палена-Хвост нічога так не любіў, як смачна, да адвалу паесці. Яна, Падгалая, маліла, прасіла не ісці ў тую вялікую аўчарню, а калі і ісці, то хоць пачакаць, каб месяц схаваўся за хмару. Але дзе там! Палена-Хвост толькі кляцнуў зубамі і, нават не крадучыся, не прыпадаючы ўсім целам да снегу, горда, лёгка патрухаў да аўчарні. Яна, Падгалая, не паспяшалася за Палена-Хвастом, а адстала трохі, ішла паволі, прынюхваючыся, ці не пахне тою палкаю, што грыміць і рыгае агнём... Палкаю тою пахла. Нават больш — неўзабаве яна, Падгалая, убачыла і таго, хто трымаў тую палку ў руках,— стаіўшыся, ён стаяў за вуглом аўчарні і не зводзіў вачэй з Палена-Хваста. Яна, Падгалая, кляцнула зубамі, ледзь чутна завыла, даючы тым самым зразумець Палену-Хвасту — яго бачаць, за ім сочаць, маўляў, не ідзі далей, паварочвай, пакуль не позна, назад, уцякай. Але Палена-Хвост, мусіць, не пачуў яе: ноздры яму — гэта напэўна — ужо казытаў пах авечага цяпла, і ён ішоў на гэты пах, чуючы толькі яго, больш нічога, нічога... Пах гэты п’яніў Палена-Хваста, прымушаў думаць не пра асцярогу, а пра той смак, які неўзабаве, восьвось будзе ў яго роце... Вось Палена-Хвост падышоў да сцяны, грабянуў кіпцюрамі снег — намысліў, мусіць, падрывацца... I ў гэты час палка, якую трымаў у руках вартаўнік, рыгнула агнём. Перш чым яна, Падгалая, пачула той страшны гром і своеасаблівы пах, якім заўсёды пахне той агонь з палкі, яна ўбачыла, як адскочыў ад сцяны Палена-Хвост, як ён, ашчэрыўшы зубы, кінуўся на таго, у чыіх руках была тая палка... «Уцякай, уцякай!» — як не крычала ўсё ўсярэдзіне ў яе, Падгалай. Але хіба гэта мог пачуць у той момант Палена-Хвост? Ён, ашчэраны і, мусібыць, паранены, ішоў на таго, хто яго падсцярог, не даваў пасмакаваць авечага мяса. Палка зноў рыгнула агнём. Палена-Хвост неяк раптоўна нібыта спатыкнуўся, яго павяло, павяло ўбок, ён на хвіліну прыпыніўся і... мякка асунуўся, лёг у снег... Што было далей — яна, Падгалая, не бачыла, бо, павярнуўшыся, з усіх ног кінулася, пабегла назад, да лесу — той чалавек, у якога была тая страшная палка, якая рыгала агнём, мог пагнацца і за ёю, Падгалаю. I тады б... Не-не, лепш не думаць, што было б тады... У лесе яна, Падгалая, трохі апомніўшыся і супакоіўшыся, падумала, уцяміла — Палена-Хваста няма, яна зноў асталася адна. Тое, што Палена-Хваста няма, што ён загінуў проста ў яе на вачах, было не самае страшнае. Урэшце, усе рана ці позна паміраюць. Страшна было другое — ёй, Падгалай, давядзецца цяпер жыць адной, самой клапаціцца і пра яду, і пра лагво, і пра тых сваіх дзяцей, якіх насіла ўжо яна ў жываце. I ніхто, ніхто ёй не паможа, бо яна адна... Адна-а! Начэй колькі яна, Падгалая, тулялася як непрыкаяная па лесе. Недзе на сподзе душы жыла яшчэ, тлела надзея, што, можа, Палена-Хвост не загінуў, можа, здарыўся цуд — і ён, Палена-Хвост, вернецца ў лес, знойдзе яе і яны будуць зноў разам. Яна ведала: Палена-Хваста няма, яго забілі, яна гэта бачыла, а ўсё ж... А ўсё ж думала пра яго — як жывога, чакала, спадзявалася, верыла... Міналі, цяклі ночы і дні, Палена-Хвост не з’яўляўся. I разам з бегам часу адыходзіла, меркла надзея на лепшае ў Падгалай, хоць тады ёй неяк пашанцавала — залёгшы на заечых сцежках, яна прыпільнавала ладнаватага шарака і добра, са смакам паабедала. Але такая ўдача напаткала яе толькі адзін раз. Толькі адзін раз. Усе ж астатнія дні Падгалая проста галадала. Жудасна галадала, бадзяючыся з аднаго пералеску ў другі. Ела кару, парахню, бо ісці ў вёску баялася. Палка, якая рыгае агнём, магла адабраць жыццё і ў яе. А яна ж была не адна ўжо — у яе жываце былі дзеці. За іх, дзяцей, яна, Падгалая, больш за ўсё і баялася. Аднойчы яна ўспомніла: недзе тут, поблізу, ёсць конскі могільнік, куды хадзілі, калі яна была яшчэ малая, усёй воўчай гайнёй есці падлу. Праўда, тады было больш усюды коней і не-не дый здаралася такое, што як-небудзь нездаляка падыхаў і яго выцягвалі на могільнік. Дохлі коні асабліва часта напрадвесні. I не адны толькі коні дохлі, але дохлі і каровы — не хапала, мусіць, і ім яды, бо дохлыя коні і каровы былі надта ж худыя, косці ды скура. Але ў голад і тыя косці былі радасцю. Пагрызеш іх — і трывалей, цяплей у жываце, весялей на сэрцы. У апошнія гады коней паменела. Значна паменела. Што ж да кароў, то іх паболывала, і яны не прападаюць прадвеснем. Нешта змянілася ў іх жыцці, бо каровы і вясною цяпер такія ж спраўныя і сытыя, як і ўвосень. Ім, значыцца, хапае яды. Ды і хлявы ў кароў не такія, як былі раней, а моцныя, цёплыя, нават з такім самым святлом, бы і ў хатах людзей. Есці падлу сярод ваўкоў не лічылася ніколі за гонар. Дужыя, мацёрыя нават гідзіліся запаскуджваць падлаю рот. Але ёй, Падгалай, што, што было рабіць, не падыхаць жа з голаду? I яна пайшла шукаць той конскі могільнік... Як на тое, прадвесне выдалася снежнае. Снегу панамятала ўсюды цэлыя гурбы. Ногі грузлі па самы жывот, давялося ледзь не паўзці. Падгалая часта спынялася, адпачывала, праклінаючы беспрытульнае сваё жыццё і бадзянне ў пошуках яды. А тут яшчэ пасля адлігі ціскануў мароз і снег укрыўся цвёрдаю скарынкаю. Пад цяжарам цела скарынка ламалася, ногі правальваліся ў снег, і скарынка тая рэзала да крыві скуру. Было балюча нагам. I вельмі голадна. Голадна і неяк крыўдна, тужліва на сэрцы. Але яна, Падгалая, дабралася ўсё ж да могільніка — ён быў у маладым, рэдкім хвойніку, на ўзлеску. Амаль не здзівілася, убачыўшы стоптаны-ператоптаны снег. Ваўкі, асабліва напрадвесні, заўсёды наведваліся сюды, разграбалі кіпцюрамі снег і зямлю, адкопвалі падлу. Але, наеўшыся ўволю, пакідалі могільнік і, адышоўшыся, завальваліся ў мох ці ў снег спаць. Тое ж, што ўбачыла на могільніку Падгалая цяпер, напалохала яе. Нідзе не валялася ні кавалачка мяса, ні шкуры, ні нават хваста ці галавы. Усё чысценька падабралі, пажэрлі... Валялася на снезе толькі некалькі кастамах, ды і тыя так абгрызеныя, абсмактаныя, што нават не пахлі ўжо мясам. Аблізаўшы адну, панюхаўшы другую, яна, Падгалая, села і завыла... Завыла жаласліва, крыўдліва, ледзь не заплакала... Па небе плыў, амаль што бег месяц, была ноч, свяцілі то тут, то там, прарэзаўшыся праз рэдкія хмары, зоры. I было неяк надта ж няўтульна, холадна. Холадна і ў лесе, і на душы. I яшчэ — адзінока. Так адзінока, што хацелася выць. Выць і плакаць. Выць і плакаць доўга-доўга, бесперастанку, бясконца... Потым, усяго праз які тыдзень ці два, падзьмуў паўднёвы вільготны вецер. Снег пачаў імкліва макрэць, асядаць, набракаць вадою. У небе ўсё часцей і часцей паказвалася сонца. Агаліліся, зачарнелі зямлёю спіны пагоркаў, а ў балацявінах і лагчынах забулькаталі ручаі, расплыліся лужыны. Прайшоў яшчэ нейкі час, і з выраю вярнуліся дзікія качкі, прыляцелі іншыя птушкі. Лес ажыў. Спярша дзенідзе, а потым усё гусцей і гусцей зазелянелі трава, голле дрэў. I яна, Падгалая, цяпер не-не дый ласавалася мясам. To схопіць якую-небудзь разяваку-птушку, то натрапіць на мышынае ці крацінае гняздо, то набрыдзе на ранні вывадак. Неяк, асмялеўшы, яна паспрабавала зрабіць налёт нават на поплаў, дзе непадалёку ад вёскі папасваліся свінні. Учапіўшыся зубамі ў гарляк ашалелага ад перапуду парсюка-асенчука, загнала яго ў алешнік і там распарола яму ікламі жывот. I ўжо ела мяса — колькі прымала душа. З’ела спачатку пячонку, лёгкія, сэрца, потым астатняе ела. Ела, не чуючы асаблівага смаку, аж пакуль не набіла сабе трыбух. На шчасце, прапажу парсюка ніхто адразу не агледзеў, бо і не было нікога з людзей на поплаве.