КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— У Чортавай Яме. Пайшоў туды, каб моху надраць на хату. А натрапіў на воўчае лагво, то і на мох забыўся... — А божа ж ты мой,— перахрысцілася маці — Гэта ж каб ваўчыца цябе заспела там, яна б парвала... У вачах і ў голасе маці было столькі перажывання і страху, што Іван аж сцехануўся. Паставіў гладыш на падлогу, і яго, Івана, кінула раптам у пот. «I праўда ж, як гэта я забыў зусім на ваўчыцу? Канечне, яна магла накінуцца на мяне! Асабліва калі я лёг на зямлю, палез пад выварацень шарыць рукою. I не абараніўся б — мэтлахі з мяне толькі б паляцелі! М-га-а!» — Што ты з гэтымі ваўчанятамі рабіць будзеш? — пытала тым часам маці, усё яшчэ стоячы ў парозе і хрысцячыся. — У Ельнікі завязу, дзяржаве здам... Маці, пачуўшы сынавы словы, пакруціла галавою: — Ой, глядзі, глядзі... Бо ваўчыца не даруе. Нікому не даруе. Яна будзе помсціць. I не толькі нам, а ўсяму сялу... — He бойся, мама. — Я, сынок, не баюся. Але сяло, што скажа сяло? — Нічога, мама, не скажа, акрамя хіба дзякуй. Як-ніяк, а семярым ваўкам амба. Бо пракарміць такую плойму... Плакалі б не толькі нашы Панюкі. — У тым і штука, што воўк, дзе жыве, там не бярэ. За дзесяць, дваццаць вёрст бяжыць, а каля лагва свайго... Барані божа, ніколі нікога не зачэпіць. А цяпер...— Маці цяжка-цяжка ўздыхнула. — Якая, мама, розніца, дзе воўк бярэ. Усё адно ён бярэ, прыносіць шкоду. He нам, дык суседзям. I калі бачыш зладзюг — знішчай... — Канечне, знішчаць ваўкоў трэба,— быццам згадзілася з сынам маці.— Але рабіць гэта трэба з розумам, па-людску. Можна было б і ваўчанят забраць, і старых ваўкоў перабіць. ?! — Так-так, сынок. Маці прашлэпала босымі, з сінімі вузламі вен на лытках нагамі па падлозе, стомлена села на лаву — толькі цяпер Іван убачыў, якая старая, нядошлая ўжо ў яго маці. За тыя гады, што не быў ён дома, распаўнела, ацяжэла. I твар увесь у маршчынах, і вочы пахаваліся ў вачніцах. I ўсё стогне — мусіць, нешта баліць у яе, ды яна не прызнаецца, не кажа пра гэта сыну. — Так-так, сынок,— паўтарыла маці,— Помню, да вайны было. Хтось з нашае вёскі знайшоў лагво воўчае. To малых ваўчанят не браў, а паляўнічым сказаў пра гэта. Тыя сутак двое пільнавалі старых ваўкоў і ўсё ж прыпільнавалі — пастралялі ваўкоў ля лагва. А тады толькі ваўчанят пазабіралі. I табе, мабыць, трэба было не спяшацца, тое самае зрабіць. Іван адчуваў, асабліва цяпер, пасля гаворкі з маці, што ён пагарачыўся, паспяшаўся,— ваўчанят ён мог забраць і па-другому, можа, нават так, як браў і той «хтось», пра каго ўспомніла маці. Але зробленае ўжо не пераробіш. I таму, каб хоць трохі супакоіць і сябе, і маці, сказаў рашуча: — Кінь ты, мама, і мяне, і самую сябе палохаць. Усё будзе добра. А калі што якое — стрэльбаў цяпер хапае. Прыпільнуем і пазабіваем тых ваўкоў... — Дай бог, сынок, чутае бачыць. Ты ж ведаеш — я ні табе, ні людзям ліха не жадаю... I твар у маці раптам пасвятлеў, нібыта на яго ўпалі прамяні сонца. — Глядзі ты,— сказала яна, не зводзячы вачэй з ваўчанят,— Гэта ж трэба — з такіх кволенькіх малятак такія ненажэры-зладзюгманы вырастаюць! Во воўчае кодла, во воўчая натура! — I ўсміхнулася. Усміхнулася хораша, ласкава. Вестка, што Ганнін Іван прынёс з лесу аж сямёра ваўчанят, хутка распаўзлася па вёсцы. I к вечару ў Ганнінай хаце хто толькі не пабываў. Адны прыходзілі, бо ніколі не бачылі малых ваўчанят, то хацелі паглядзець — іншага такога выпадку можа і не надарыцца. Другія — не бачылі яшчэ пасля звароту з войска самога Івана, а тут і прычына быццам была, каб пабачыцца, пагаманіць. Былі і такія, што ішлі ў Ганніну хату папярэдзіць Івана і самую Ганну: асцерагаюцца хай — ваўкі не даруюць гібелі сваіх дзяцей, наведаюцца, абавязкова наведаюцца на селішча, то трэба па-належнаму падрыхтавацца і сустрэць непажаданых гасцей. — Гэта ўжо такое воўчае адроддзе,— казалі яны.— Як толькі зачэпіш іхняе лагво — не абярэшся бяды. Нехта ўспомніў, што ў суседняй вёсцы — Надлужжы — сёлета напрадвесні, перад тым як снегу растаць, забілі аднаго ваўка — лез у калгасную аўчарню. — А вялізны ж ваўчуга быў! Кажуць, з добрае цяля... Нінін бацька, Макар, таксама завітаў у хату да будучага зяця. Доўга сядзеў на лаве, смактаў самакрутку, пагладжваў сваю доўгую — лапатай,— амаль усю, да воласа, сівую бараду, глядзеў моўчкі на ваўчанят, якія паразбрыдаліся па хаце, поўзалі з кута ў кут, а потым, калі ўжо збіраўся адыходзіць, сказаў: — Ліха ведае, як яно лепш трэба было зрабіць, але што ваўкоў ты раззлаваў, то гэта факт... — Дык што, можа, мне і зусім браць ваўчанят не трэба было? — спытаў насцярожана Іван. — He, чаго ж, узяў ужо, дык узяў. Думаеш, каб я натрапіў на тое лагво, дык не забраў бы ваўчанят? Забраў бы. I кожны тое самае, што і ты, зрабіў бы. А старшыня калгаса, той, што і да прызыву Івана ў армію ў іхнім калгасе за старшыню быў,— у ботах, цёмна-сінім галіфэ, белай кашулі наросхрыст, зусім яшчэ не стары, лёгкі і рухавы,— Павел Пятровіч Абадушка, які таксама, праязджаючы міма на «газіку», не змог, каб не забегчы ў хату, нават пахваліў Івана: — Малайчына! Гэта ж каб павырасталі, колькі б бяды нарабілі! Гэткая плойма! Ага, гэткая плойма! На праўленні калгаса пастаўлю пытанне, каб прэмію табе даць. Ага, прэмію... — Што вы, Павел Пятровіч, гэта ж выпадак,— засаромеўся, зніякавеў Іван. — Хай сабе і выпадак, а сямі ваўкоў няма. Гэта нешта ды значыць! Ага, значыць! I не толькі для нашага калгаса, але і для іншых, суседніх. I падводу дам табе заўтра ваўкоў у Ельнікі завезці. Вось як развіднее, дык і прыходзь. Ага, прыходзь. I наогул прыходзь. Калі памагчы што трэба — паможам... — Ды быццам памагаць нічога не трэба. Вось хіба з ваўкамі... — Якімі ваўкамі? Гэтымі? — старшыня прабег па хаце, паказаў вачыма на ваўчанят. — Ды не, старымі, бацькамі іхнімі. Напалохалі тут мяне, кажуць, ратунку ад іх не будзе. To калі што... — Э-э, забудзь! — перапыніў Івана старшыня.— Калі што... Мы ж таксама не лыкам шытыя. Варту падвоім, бярданкі ды ружжы збяром з усяго сельсавета. Ага, збяром,— старшыня любіў паўтараць тыя словы, якія яму чамусьці найбольш падабаліся,— Так што не думай, прыходзь па каня. Ну і на працу ў калгас таксама прыходзь, чакаем... Тым часам і месца табе вызвалілася. — Якое месца? — зацікавіўся, навастрыўся Іван. — Да арміі ты трактарыстам рабіў. Цяпер мяркуем брыгадзірам над усёй нашай механізацыяй паставіць. Ага, брыгадзірам! — Ці спраўлюся я, Павел Пятровіч? — нясмела пацепнуў плячыма Іван. — А чаму ж не, справішся. Ага, справішся. Ты хлопец упарты, свайго заўсёды дамагаўся. Дысцыплінку ведаеш. Дый вайсковая служба, думаю, сяму-таму цябе навучыла. Ага, навучыла. Так што мы чакаем, прыходзь,— хітравата, але зычліва падміргнуў, выходзячы з хаты, старшыня. I назаўтра, раніцою, Іван пайшоў у калгасную кантору. Старшыня быў на ганку, падаў Івану руку, паказаў вачыма на ферму. — Ідзі, брат, у нашу брахалаўку, вазьмі збрую, каня выберы і газуй у Ельнікі. Ага, газуй. Можна было б і машыну табе дзеля такога выпадку даць, але занятыя машыны сёння. — Што вы, Павел Пятровіч, і на кані спраўлюся. Дзякуй! — сказаў, усміхаючыся, Іван. — Дзякаваць потым будзеш, а цяпер бяры каня і едзь. Ага, едзь. Ад канторы, якая мясцілася ў звычайнай сялянскай хаце непадалёку ад сельсавета, Іван папраставаў праз невялікі лужок да фермы, адзначаючы сам сабе, што за той час, калі не быў ён дома, тут асабліва нічога не змянілася. Хіба што пабудовы, здаецца, паменшалі, пачарнелі — Іван ведаў, што калгасную ферму будуюць новую, цагляную, і не ў іхняй вёсцы, а ў Макранах — там больш лугоў, пашаў. Гэтая ж старая іхняя ферма была пабудавана пасля вайны, прычым даволі ўдала — усе хлявы стаялі адзін пры адным, квадратам, утвараючы двор, пасярод якога вытыркалася тая «брахалаўка» — хатка,— там на ўбітых у сцены круках вісела вупраж, там у ранейшыя гады збіраліся ездавыя, каб прабавіць час, пакуль прыгоняць з пашы коней і можна будзе запрагацца, ехаць на працу. Цяпер коней у калгасе было ўсяго некалькі дзясяткаў, асноўную работу рабілі трактары і машыны. Таму ў пасядзельні, акрамя конюха — кульгавага, глухаватага Апанаса, нікога не было. I Іван, адчыніўшы дзверы і стаўшы на парозе, крыкнуў Апанасу, які сядзеў на шырокай лаве ля акна, латаў хамут: — Дзень добры, дзядзька Апанас! — Што? — спытаў дзядзька Апанас, адкладаючы ўбок хамут. — Дзень добры, кажу. Мне трэба каня,— крыкнуў яшчэ мацней Іван. — Каня? — перапытаў дзядзька Апанас і імкліва падняўся з лавы, замітусіўся, закульгікаў.— Казаў, казаў старшыня... Ага, толькі якога табе каня даць? Найдзяк на ферме будзе заняты, Гітлер малако цялятам павязе... Хіба вазьмі Мацака? — Давайце любога, мне ўсё адно,— сказаў Іван. — Што, не хочаш Мацака? — падставіўшы да вуха руку, спытаў дзядзька Апанас. — Ды не, мне ўсё адно,— крыкнуў Іван. — Усё адно? He, не кажы. На добрым кані яно і ехаць добра. Бо запражы якога нездаляку, вымучышся, жыццё праклянеш... Ну, калі на Мацаку паедзеш, то вось і збруя яго... Дзядзька Апанас зняў з крука хамут, церассядзёлак, аброць, лейцы, падаў іх Івану. — Нясі, а я тым часам са стайні Мацака табе выведу. Ён не на пашы сёння, я пакінуў яго, не выганяў у табун... I калёсы бяры навейшыя, вунь тыя, што ля аўчарні стаяць... Іван, закінуўшы за плечы збрую, пайшоў па скапычаным, гнойным двары да аўчарні, знайшоў тыя «навейшыя калёсы». Паклаў на іх збрую, пачакаў, калі дзядзька Апанас выведзе са стайні Мацака. Каня Мацака Іван не ведаў. I ўзрадаваўся, калі ўбачыў сівога, у яблыках, даволі рослага і гладкага каня, якога вёў, як заўсёды кульгаючы на левую нагу, за грыву дзядзька Апанас. — Ён конь спакойны, ненатурлівы,— гаварыў нібыта сабе, нібыта Івану дзядзька Апанас.— I падганяць вельмі не трэба, сам ідзе, абы толькі лейцы ў руках трымаў, дарогу паказваў. А ты што, ваўчанят у Ельнікі павязеш? — Ды ўжо ж, давядзецца,— выдыхнуў Іван. — Вязі, вязі... Капейку, мабыць жа, ніштаватую аграбеш. Пашанцавала, можна сказаць, табе. Так ні за што ні пра што грошы ў рукі самі лезуць. Чаму ж іх не ўзяць, га? — усміхнуўся, паказаў свае гнілаватыя, жоўтыя зубы Апанас. — Дзела, дзядзька, не ў грашах,— сказаў зноў гучна, каб пачуў Апанас, Іван. — Яно я і сам панімаю, што не ў грашах,— згадзіўся з Іванам Апанас.— Але і грошы таксама нешта ды значаць, на дарозе яны не валяюцца...