Раяль з адламаным вечкам
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 526с.
Мінск 2016
Дарога — шырокая, добра ўезджаная, з дзвюма глыбокімі каляінамі-выбоінамі пасярэдзіне — збегла на масток і тут жа крута павярнула ўлева, да лесу — там, дзесьці аж ці не каля Віці, былі дзялянкі, і па гэтай дарозе ўсю восень і зіму леспрамгасаўскія машыны ўдзень і ўночы тралявалі на станцыю нарыхтаваныя бярвенне і дровы.
Іван, абапёршыся локцямі на цёплыя драўляныя парэнчы, пастаяў на мастку, паглядзеў на роўны, як струна, канал, па якім імкліва, нідзе не затрымліваючыся, бегла рыжая, бы густа завараны чай, вада; потым спакваля перавёў вочы на лес, што зелянеў цёмнаю сцяною за асушаным балотам,— і ўсё ж пайшоў па дарозе — да Чортавай Ямы па дарозе хоць і далей, але затое надзейней. Бо кіравацца напрасткі і няёмка — пасеяна ж усюды, каноплі вунь ледзь не па самыя пахі! — дый ліха ведае, як яно там, пры ўваходзе ў лес — а раптам макравата... I лазняк жа, алешнік — ці прадзярэшся... Заўважыў, што чым бліжэй да лесу, тым дарога цвярдзейшая, цубчэйшая — лес зберагае даўжэй вільгаць, дый зямлю карэнне аплятае, не дае ёй пыліцца. Нават paca дзе-нідзе блішчыць яшчэ ў лапушыстым лісці малачаю, хоць ужо і не рана, пад поўдзень падбіраецца, і сонца пячэ, аж смаліць.
«Калі такая пагода пастаіць з тыдзень, дык і бярвенне падсохне, і мох не трэба на паляну ці прагаліну выносіць. Дый талаку можна будзе хутчэй сабраць. Пагодаю — гэта не ў дождж, многа чаго за дзень паспець зрабіць можна,— думаў Іван,— Толькі... Давядзецца гарэлкі ў магазіне літраў колькі ўзяць. А на закуску... На закуску дзеля такой нагоды парсючка асвяжуем...»
Але, ступіўшы крокаў колькі, свежаваць парсючка Іван перадумаў. «Малаваты яшчэ. Хай трохі падрасце. A то... Толькі згуба, а не наедак... Дый вяселле ж спраўляць неўзабаве трэба будзе. Можа, лепей цялятка на талаку прырэзаць? Праўда, і яно малое, без цяляці карова малако ці будзе аддаваць? Хіба нічога не рэзаць, кансерваў у магазіне набраць ды на базар у Ельнікі з’ездзіць, мяса, каўбас трохі прыкупіць? Грошы на гэта... Але як жа іначай: хочаш хату перасыпаць — і каб з галавы і волас не ўпаў? Затое і парсючок, і цялятка астануцца. Цялятка за лета падрасце, можна ўвосень у калгас здаць ці чалавеку добраму на развод прадаць... А парсючок... Так таму і быць — парсючка асвяжуем на вяселле...»
У лесе — гонкім, меднастволым сасонніку, які то тут, то там зарос арэшнікам, арабіннікам,— Іван на хвіліну прыпыніўся, потым рашуча збочыў з наезджанай дарогі, папраставаў па мяккай, укрытай сухою рыжаю ігліцай і растапыранымі ад гарачыні і ад таго нязвыкла тоўстымі шышкамі параслі. Парасля вельмі хутка збегла ў лагчыну, змянілася маладым калючым хвойнікам — боты шорстка зашасталі па жорсткім верасе. Запахла багуном — адразу церпка, густа: блізка быў мох, тая Чортава Яма, куды і кіраваўся Іван. Раней, да службы ў арміі, Іван неаднойчы бываў тут, у гэтым лесе — хадзіў і па арэхі, і па грыбы, і па ягады. Праўда, у сам мох забрыдаў рэдка — надта ж мокра было там, вада не высыхала ніколі, нават у самыя засушлівыя леты. Асабліва ў тым баку, дзе была глыбозная яма,— там, у той яме, казалі, жыў Чорт. Чорт той ані не шкодзіў, ніколі нікога не абрабаваў, не забіў, толькі палохаў людзей, калі блізка хто падыходзіў да яго жытла,— неяк дзіўна біў нечым, усё адно бы пранікам, па вадзе — аж рэха аддавалася — і хаваўся. Уся вёска верыла — у Чортавай Яме і праўда жыве Чорт, пакуль настаўнік іхняе школы Пятрусь Адамавіч неяк не прабраўся да Чортавай Ямы і не сфатаграфаваў «чорта». Іван трымаў у сваіх руках той здымак — на здымку быў відаць самы звычайны вусаты бабёр. «Дык вось каго прымала за чорта вёска»,— смяяўся разам з усімі вучнямі і ён, Іван, таксама тады яшчэ вучань. I на экскурсію — паглядзець на жывога «чорта» — таксама хадзіў разам з усімі вучнямі ў Чортаву Яму, хоць маці яго і не пускала, усяляк страшыла. «Чорт — на тое ж ён і чорт, каб перакінуцца сёння ў бабра, а заўтра ў барана, а паслязаўтра яшчэ ў каго... Шануйся, сынок, бо жартаваць з чортам... Ну яго, лепей быць далей ад ліха...» Але і спакуса — убачыць на свае вочы чорта-бабра — была надта ж вялікая, неадольная, і ён, Іван, хоць і халадзела ўсё ўсярэдзіне, асцярожна краўся ўслед за настаўнікам і іншымі вучнямі ад дрэва да дрэва, ад купіны да купіны, пакуль нарэшце не ўбачылі штосьці накшталт сухога
лаўжа, што падымаўся над вадою. «Гэта баброва хатка,— ціха прашаптаў Пятрусь Адамавіч.— А вунь і сам гаспадар гэтай хаткі»,— і паказаў рукою некуды ўбок. I Іван, павёўшы свае вочы за рукою настаўніка, раптам аж у зямлю ўрос — па вадзе плыло невялікае асінавае бярвенца, а разам з ім, тым бярвенцам, плыў, выставіўшы вусатую морду, і «чорт» — бабёр. Нехта з вучняў не вытрымаў, ці то ад здзіўлення, ці то ад страху айкнуў, хоць настаўнік перад гэтым і папярэджваў усіх маўчаць, ні ў якім выпадку не гаварыць ні слова. Чорт-бабёр нырнуў у ваду і, колькі яны, вучні, стаіўшыся, ні стаялі, колькі ні чакалі, больш не паказаўся на вочы.
«Цікава, ці жыве там, у той яме, бабёр цяпер, калі паасушвалі скрозь балоты? — падумаў Іван, кіруючыся бліжэй да моху.— Яно, вядома, добра, што балоты паасушвалі,— пабольшала поля, паменшала камарэчы, гнюсу, не засыпаюць цяпер ужо гэтак вочы, як засыпалі. Але ж... Але ж жыўнасці рознай... Няма ўжо гэтулькі, колькі было раней, ні качак, ні буслоў, ды і рыбы няма... I грыбы, кажуць, не растуць так, як раслі. Усяму жывому трэба вада. А яна якраз і адступіла, у канавах, каналах толькі асталася...»
Тоўстая, вывернутая з карэннем старадрэвіна перагарадзіла Івану дарогу. Ён паглядзеў на вяршыню, паглядзеў на камель, прыкінуў, як лепш абысці старадрэвіну: не, усё ж абыходзіць з камля будзе лацвей — там не так густа парос хвойнік, ды і галлё сухое не будзе блытацца пад нагамі. Зашастаў ботамі па верасе, беручыся бліжэй да вываратня,— ён, выварацень, падымаўся з хвойніку, быццам зроблены чалавекам курэнь-аднабочка. «Скажы ты, нават верас і мох не пасохлі,— глядзеў на выварацень, дзівячыся, Іван.— Як падняліся разам з карэннем і зямлёю, так і растуць. А можа...» Іван раптам разгубіўся, хвілін колькі не ведаў, што рабіць, не верыў вачам сваім — ля камля нешта бегала, варушылася жывое.
«Няўжо вожык?»
Падышоў бліжэй — не, не вожык. Хутчэй сабачаня. А можа, лісяня?
Нагнуўся, узяў цёпленькае, пухнаценькае, з чорнаю палосачкаю на спіне, бледна-жоўтае, з нашашэранай поўсцю на галаве, тупамордае звераня на руку, намагаючыся адгадаць, хто гэта ўсё ж — сабачаня ці лісяня. А мо ваўчаня? Малых ні лісянят, ні ваўчанят Іван ніколі не бачыў. Неяк, хоць і жыў у лесе, не давялося бачыць. Таму цяпер, трымаючы ў сваіх руках цёпленькі жывы клубочак і разглядаючы яго, Іван нічога пэўнага не мог сказаць — лісяня гэта ці ваўчаня, тым болей што звераня было зусім маленькае, нават вочкі ў яго добра яшчэ не прарэзаліся. Яно, звераня, тыцкалася халодным носікам у далонь, шукала чагось бяззубым ротам — ці не цыцкі. Злавіўшы палец, пачало прагна ссаць.
«Мабыць, гэта ўсё ж ваўчаня. Бо ліса наўрад ці вывела б тут сваіх дзяцей. Лісы жывуць у норах. А тут... Нават пасля асушэння макравата, сыра, норы пазалівала б вадой вясною. Хіба, можа, забрыло адкуль гэтае звераня сюды?»
Уважліва, прыглядаючыся да кожнага кусціка, кожнай купіны, акінуў вачыма лес наўкруг старадрэвіны, зазірнуў пад выварацень — пад вываратнем, у навісі моху і верасу, было лагво. Шырокае, намошчанае з галля і сухога сена. Вакол лагва бялелі, валяліся абгрызеныя косці, зусім яшчэ свежыя, з рэшткамі мяса,— па іх, гэтых касцях, поўзалі мурашкі, роіліся мухі. А ў лагве... У лагве варушыліся такія ж бездапаможныя, сляпыя, зусім кволыя звераняты...
«Лагво... Няйнакш воўчае... Колькі ж іх там, гэтых ваўчанят?..»
Працягнуў руку, дастаў яшчэ адно, потым другое, трэцяе, чацвёртае, пятае, шостае...
«Сем... Аж сем ваўчанят!»
Што з імі, ваўчанятамі, рабіць, Іван у тую хвіліну не думаў. Рабілася ўсё неяк само сабой — посцілка раптам аказалася разасланай, на яе і пасадзіў Іван усіх ваўчанят.
«А можа, іх не сем, а больш?»
Падлез пад выварацень, абшукаў, абмацаў рукою лагво — не, больш ваўчанят не было. Падняўся, звязаў посцілку
за ражкі, зрабіў нешта накшталт клунка і, не зайшоўшы нават у мох, не паглядзеўшы, ці можна там надраць сабе на хату моху (Іван зусім забыўся на гэта!), ад воўчага лагва адразу ж павярнуў назад, у вёску, нібыта дзеля гэтых ваўчанят ён і браўся сёння ў лес.
«Завязу ваўчанят у Ельнікі, здам. I звяруг аж сем зліквідую, і грошы атрымаю...»
Колькі плаціць дзяржава за кожнае злоўленае ваўчаня, Іван не ведаў. Ды і не грошы яго радавалі гэты раз, а радавала ўдача, тое, што яму шанцуе, як ніколі яшчэ не шанцавала.
«I Ніна не выходзіла за другога замуж, мяне чакала. I лесу далі перасыпаць хату. I бачыш — ваўчанят гэтых знайшоў, жывая капейка сама ў кішэню папрасілася»,— усміхаўся Іван, кіруючыся па дарозе назад у вёску, дадому.
Дома, у хаце, маці не было, і Іван, развязаўшы посцілку, нейкі час любаваўся ваўчанятамі — глядзеў, як яны нясмела, абнюхваючы кожную маснічыну, поўзалі па падлозе, а асвойтаўшыся, пачалі дурэць — куляліся, вурчалі, спрабавалі адно аднаго кусаць. Калі ваўчаняты пастамляліся і, як здалося Івану, захацелі есці, ён пайшоў у камору, узяў гладыш малака, наліў у сподачак. Тыцнуў адно, другое ваўчаня пыскаю ў малако. Ваўчаняты зафыркалі, потым язычкамі пачалі аблізваць пыскі. Пачакаўшы, калі ваўчаняты абліжуць з пысак малако, зноў патыцкаў іх пыскамі ў сподачак. Гэты раз ваўчаняты не фыркалі, а пачалі заўзята злізваць з пысак малако.
«Эге, ды вы як сабачаняты... Вас і да малака з-пад каровы можна прывучыць...» — зарадаваўся, быццам немаведама чаму, Іван.
...Калі вярнулася маці — хадзіла жаць цяляці траву,— яна, адчыніўшы ў хату дзверы, убачыла даволі нечаканае: пасярод хаты на паддозе разаслана посцілка, на посцілцы сядзіць сын, Іван, перад ім сподачак, у які Іван лье з гладыша малако. А вакол сподачка, прыпаўшы пыскамі да малака, валтузяцца... няўжо сабачаняты?
— Іван, каго гэта ты корміш? — выказала сваё здзіўленне як толькі магла ласкава маці,— Няўжо сабачанят?
— Ды не, мама, гэта ваўчаняты,— павярнуўся да маці тварам, усміхаючыся, адказаў Іван.
— Ваўчаняты? — яшчэ больш здзівілася маці.— Дзе ты іх узяў?
КНІГІ ОНЛАЙН
