КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Бохан паволі ўзяла пасудным ручніком, падзьмухала на ружавата-рудую скарынку з прысмаленымі трэшчынкамі па баках, прытуліла краем да грудзей. I чула, як прагравае цяпло бохана глыбока, густа, нібы ўліваецца таемная сіла... Пакуль брала, дзьмухала, вочы ацэньвалі: «Выпечаны!»; пальцы рук далікатна абмацвалі: «Выпечаны!» I нюхнула, вядома: пах тонкі, без гарэлінкі. I яшчэ раз пацягнула носам хлебную, якую ні з чым не параўнаеш, духмянасць і нават вочы прыплюшчыла, нібы смакавала. Прымешваецца да хлебнага паху трошкі аернага — закідвала сушанага аеру ў печ, пасадзіўшы хлеб, і трошкі кменнага, трошкі кляновага — самая крыха, для адцення. Бо трэба, каб свой, хлебны дух перамагаў усё. Непаўторны ён, хлебны дух, такі, што не дае забыцца на дом, на родны кут да скону. Тэрас, яе Тэрас, з-за свету, з лініі Манергейма ў Фінляндыі пісаў, што сніў перад боем сон. Здаецца, вымаюць яны з печы свежы хлеб, і папрасіўся ён у яе дастаць адзін бохан. I быццам дазволіла яна яму дастаць той бохан, а ён — шарах! — садраў верх, зняў скарынку, як шапку. Прачнуўся, пісаў, а вочы ў слязах, і шчака ўся мокрая, і на шапцы намерзлі, як пярліны, слёзы... Апошненькае пісьмо ад Тэраса. Пазней ужо яно прыйшло — спачатку «звяшчэнне», адале пісьмо... Тарасіха пераварочвае бохан ніжняй скарынкай угару, акуратненька саскрэбвае астаткі ломкіх, выпетралых ад гарачыні кляновых лістоў. Выскрэбвае і маленькія, бы падзялілі ўздоўж насенінкі ўкропу, зярняткі кмену. Яна не любіць, каб трапляў кмен на зубы — забіваецца тады хлебны дух, церпкасць шчыпле за язык. А вось жа сыпле кожны раз: спачатку раскладвае на драўлянай лапаце тры кляновыя лісты, а поверсе — некалькі каліваў кмену. Скрэб-скрэб, скрэб-скрэб... Знізу скарынка робіцца не гладкая, а як свежавырабленая аўчына. Яшчэ раз падзьмухала на бохан, палюбавалася — і паклала на лаву, у радок да тых чатырох, на чысты ручнік. I гэты, пяты бохан, як і тыя чатыры, змачыла зверху марлечкай, і хлеб закурыўся параю... Загрэбла на сярэдзіну поду жар з ямкі, прыставіла бліжэй капусту са здорам, кашу — хай даправаюць — і засланіла печ. Хлеб астываў, а Тарасіха прынесла з сянец назапашаных кляновых лістоў. Сабрала іх пасля першага марозіку — жоўтых, барвовых, залаціста-рудых, падсушыла прасам, каб захаваць іх колер. Цяпер адсырэлі, трэба зноў падсушыць, ато ўчарнеюць... У сенцах грукаюць дзверы, нехта доўга лапае рукамі па хатніх дзвярах, не намацае клямку. Тарасіха памкнулася ўжо насустрач, каб адчыніць. I тут кляцнуў слясак, дзверы з-пад самае рукі як бы праваліліся, і ў шчыліну пралезла Маня. Пад рукою яна трымала тры буханкі куплёнага хлеба. — Во, каб трохі, то і за нос ухапіла б цябе,— сказала Тарасіха.— Я думала, ці не Насця Міхалёвых шкрабецца — хацела памагчы ўлезці. Усё прыходзіць адменьваць куплёнік на мой хлеб... — Вой, цётухна... Гэта ж і я: ішла з магазіна, пачула, як у вас хлеб пахне з коміна, не вытрывала... Удаўся хоць? — He ведаю, гарачы ж яшчэ... Стукала ў спод, здаецца, выпекся. — А я тады выношу дзяжу — пухкаціць... Ну, думаю, перакісла рошчына! Тарасіха зноў узялася за прас. — Ілья астаткі ўчора вазіў, апошні... Позна вярнуўся? — He ведаю, забыла папытаць. Я ж яго толькі сёння і бачыла — дзяжурыла... — А-а, праўда ж... Ты нанач у бальніцу пайшла... Але была мо якая гаворка сёння, у нядзелю,— не казаў, колькі ў мяне ўсяго? — Гэта буракоў? Казаў: дваццаць сем тон з гакам... Рэкорд, смяецца, паставілі... — Уга, дзіва што рэкорд... Тарасіха выцягнула з разеткі шнур ад праса, пачала складваць лісце ў старое рэшата. А Маня не спускала вачэй з круглых караваяў, яны нібы заварожвалі яе. — Цётка, я вам пакіну гэтыя во, куплёныя... А дайце мне адзін бохан ваш... — Мену яшчэ прыдумала! Астыне, то возьмеш — адзін, два... Колькі захочаш... Прыходзьце, як астыне... Ільюшу скажы, бацькам — і прыходзьце. Будзем каштавацьхлеб...— сказала Тарасіха.— Хаця я і сама зайду, старых угавару. Нядзеля ж сёння, можна і пасядзець як людзі... Маня раптам моўчкі падышла да Тарасіхі, прыўзнялася на дыбачкі — цмок у шчаку! I за дзверы... — Эт, лізуха...— дакорліва паківала галавою старая.— Жыва не будзе, каб не палізацца...— усміхнулася і дакранулася рукою да шчакі. БАРЫС САЧАНКА Ваўчыца Палеская быль з Чортавай Ямы івану мележу I Потым, зноў і зноў успамінаючы той дзень і тое, што давялося неўзабаве перажыць, Іван не-не дый горка ўсміхаўся, ловячы сябе на думцы: а пачалося ж усё нібыта з радасці. Так-так, з радасці. Вялікай, нязнанай дасюль радасці. Тады ён, Іван, нарэшце вярнуўся дадому, у сваю вёску, вярнуўся з добрым рублём у кішэні, бо не спяшаўся пакідаць вайсковую часць, а, адслужыўшы сваё, на нейкі час астаўся яшчэ і звыш тэрміну; Ніна, якой ён пісаў з арміі ледзь не кожнага дня лісты і якую, здаецца, шчыра кахаў, сустрэла — быццам жаніха; Ніна падабалася вельмі ж ягонай маці, так што можна было і жаніцца. Ён, Іван, і жаніўся б, не чакаў бы восені, калі б... Калі б не хата. Неяк аж няёмка было прыводзіць у тую хату, дзе жыў ён, Іван, жыла маці, жонку, Ніну. Бо хата тая хоць і прасторная, не надта старая, але чамусьці асела, як не ўрасла ў зямлю; да таго ж сцяна ад вуліцы вывернулася, скасабочылася... I, перш чым жаніцца, Іван хацеў перасыпаць хату — даць ёй новы падмурак, падняць вянцы на два-тры, замяніць некаторыя струхлелыя, паедзеныя шашалем бярвенні, абамшыць, ашаляваць дошкамі, прарэзаць большыя вокны. Дый перакрыць заадно шыферам. He адкладваючы ні на дзень, адразу ж пасля звароту ў вёску, зайшоў Іван у сельсавет параіцца, ці можна зрабіць усё тое, што ён надумаў. У сельсавеце якраз быў старшыня, незнаёмы Івану, чалавек прышлы, відаць, з адстаўнікоў, бо па-вайсковаму падцягнуты, строгі, і той, выслухаўшы Івана, сказаў: «А чаму ж не, можна, вядома, можна, і не толькі можна, але і трэба...» Старшыня папрасіў, каб ён, Іван, напісаў заяву, выклаў у ёй, колькі чаго яму трэба дзеля таго, каб паднавіць, падцяпліць хату. I Іван, зноў жа не адкладваючы на потым, тут жа ў сельсавеце, прысеўшы за вольны стол, напісаў заяву. I... I не прайшло і паўмесяца, а каля Іванавай хаты ўжо ляжалі, сохлі на сонцы чэсанае жоўтае бярвенне, смалістыя хлёсткія латы, дошкі. Ляжалі ў двары, прыкрытыя зверху шумавіннем, і даволі ладныя стосікі шыферу, і не абы-якога, а фарбаванага, зелянковага колеру. Аставалася прывезці трохі моху, і можна было склікаць талаку. I аднаго дня — здаецца, то быў ці не панядзелак — Іван, усё яшчэ ў вайсковай форме — у гімнасцёрцы, галіфэ, у ботах-кірзачах, на галаве — пілотка,— узяўшы пад паху старэнькую посцілку (каб было чым выносіць надраны мох на сухое, пасля можна будзе папрасіць у калгасе падводу і прывезці яго на сваю сядзібу), падаўся ў лес. Звычайна драць мох на якую-небудзь пабудову ў Панюках хадзілі за Качыны брод. Там, адразу ж за перамелам, пачыналася неабсяжная мокрая махавіна, якая ўся зарасла нізкім, чэзлым сасоннікам, багуннікам і буячнікам. Туды, у сасоннік, хадзілі з іхняй вёскі і па журавіны, калі тыя даспявалі ўвосень. 3 кошыкамі, а найчасцей з мяшкамі, бо журавін у сасонніку спела столькі, што можна было іх грэбці граблямі. Ды Івану ісці па мох за Качыны брод было не з рукі. I далекавата гэта, і мох там быў надта ж мокры. Перш чым класці ў сцены, яго трэба доўга сушыць — шукаць паляну, рассцілаць па траве. Добра, як будзе стаяць на пагодзе, сонца грэцьме. А калі задажджыць раптам? Давядзецца чакаць, бо сыры мох у сцяну класці — гэта ўсё адно што і зусім не класці. Высахне ён — і ў шчыліны між бярвенняў вецер свістаць будзе, зоры па начах лічыць можна... А зімою — дроў не набярэшся ў печы паліць, ад холаду месца сабе ў хаце не знойдзеш. Таму Іван і намысліў пашукаць дзе-небудзь у іншым месцы моху. Ну, хоць бы ў той самай Чортавай Яме. I блізка зусім ад хаты, і мох там павінен быць не такі мокры, бо паасушвалі ж у тым баку балоты, авёс, проса на тарфяніках раскашуюцца. Па разоры-сцежачцы Іван выйшаў на дарогу, што вяла да Чортавай Ямы, не спяшаючыся, спакваля пабрыў па ёй, дзівячыся, як навокал усё змянілася, перайначылася за тыя гады, што не быў ён дома,— проста не пазнаць вядомых змалку мясцін. Шыр, прастора, куды ні паглядзі — воку і то няма за што зачапіцца. А некалі ж, зусім яшчэ нядаўна, лазнякі, зараснікі былі скрозь, не прадрацца праз іх. Ды і дрыгва гібела ўсюды. Вясною, як снег пачне раставаць,— мора вады. Вада трохі спадала хіба толькі к лету, а ў зарасніках і выгарах гніла, плеснела круглы год. А што ўжо да камарэчы, гнюсу рознага — хмары віселі. У карчах і бураломе пладзіліся гадзюкі, вужы, мядзянкі; у балацявінах і ямінах — карасі, уюны; жаб і птушак было столькі, што яны аж глушылі сваімі галасамі кожнага, хто асмельваўся па якой-небудзь патрэбе наведаць тутэйшыя мясціны. «Што ж,— падумаў Іван,— можа, і добра зрабілі, што асушылі, раскарчавалі ўсё наўкруга. A то ж, бывала, вецер адсюль на вёску падзьме — смурод, хоць нос затыкай. Ды і ад камарэчы, гнюсу ратунку ніякага не было. А ўжо як торф загарыцца...» Іван згадаў — гэта ж перад самым тым, калі яму трэба было ісці ў армію, недзе ўжо ці не пад восень загарэліся былі балоты — не дзіва, суш усё лета стаяла, ні аднаго добрага дажджу не прайшло. Дым тады выядаў вочы, пяршыла ў горле. Hi працаваць у полі, ні быць у хаце. Спрабавалі калгасам хадзіць тушыць тарфянікі, але дзе ты іх атушыш. Курэе, курэе, дыміць, дыміць, а потым як шухне — дрэвы, кусты, стагі сена, як усё адно на той свет, у прорву правальваліся, полымя, іскры толькі ў самае неба шугануць. I зноў дыміць, дыміць, курэе, курэе... Усю зіму гарэлі балоты, толькі вясною, у разводдзе, перасталі дыміць... I ямы павыгаралі паўсюль такія глыбозныя, што жэрдкі ў лесе нельга было знайсці такой доўгай, якая б дно ў ямах тых дастала. А цяпер ні ям, ні карчэўя, ні гушчэчы. Роўна, чыста, аж люба глядзець. I вады няма нідзе ніякай, хіба толькі ў канавах. Зусім інакшае, другое жыццё пачынаецца тут... I, мусіць, ён, Іван, усё ж правільна зрабіў, што не паехаў, як некаторыя, за свет шукаць лёгкага хлеба, а вярнуўся пасля службы ў арміі дадому, у сваю вёску. «Вось давяду да ладу хату, ажанюся, пайду працаваць у калгас. I маці будзе дагледжана, і ў мяне спакой на душы. У маці адпадзе патрэба пісаць мне слёзныя лісты, скардзіцца на сваю долю, а ў мяне — чытаць тыя лісты, думаць, як, чым супакоіць, абнадзеіць маці». Бо маці ў яго, Івана, не такая, як у іншых. Яна... Ды што казаць... He пабаялася людскіх абгавораў, насмешак — нарадзіла яго, сына... Ад каго — ён, Іван, і сёння не ведае. I можа, яно і добра, што не ведае. Бо каб ведаў... Прыйшлося б прыглядацца да таго чалавека, чакаць ад яго нейкіх слоў, дабраты... А так... Так ён, Іван, адзін. Бязбацькавіч. Маці нарадзіла яго, выкарміла, выхавала. He захацела векаваць у дзеўках, знайшла сабе дзіцятка... Яна ж не вінаватая, што была вайна, што вайна забрала на той свет многа-многа мужчын. I таго, каго маці кахала, таксама забрала... Што ж маці аставалася рабіць? Пакахаць другога, нарадзіць дзіця? Як там было ў маці — гэта не яго клопат. Важна, што маці нарадзіла яго, Івана, глядзела ўсе гады, як не глядзела нават самую сябе. I хіба ж ён, Іван, мае права кідаць у вёсцы адну маці, ехаць, як некаторыя, за свет і там жыць? Яна ж, маці, не кінула яго, калі ён нарадзіўся, не здала ў прыют... He, хто б і што ні гаварыў, а ў дзяцей павінны быць свае абавязкі перад маці, як ёсць яны і ў маці перад сваімі дзецьмі...