КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Горкая радасць вяртання і Шасцідзесяцігоддзе Івана Кузьміча Адамейкі спраўлялі ў рэстаране. I па тым, хто прыйшоў на юбілей і што гаварылася ў тостах, можна было меркаваць — становішча ў Івана Кузьміча цвёрдае і непахіснае, быць яму доўга яшчэ на сваёй пасадзе. Аднак і сам Іван Кузьміч, ды і многія з тых, каму выпаў гонар сядзець у той вечар за сталом у рэстаране ў надта ж шаноўнай кампаніі і хто па-сапраўднаму шчыра зайздросціў юбіляру — які ён уплывовы, аўтарытэтны і зусім не стары, рухавы — не скажаш, што яму шэсцьдзясят! — памыліліся. Нешта ці не праз тыдзень пасля трыумфу — а інакш і нельга было назваць гэты юбілей — Івана Кузьміча выклікаў непасрэдны яго начальнік і з нейкай ненатуральнай саладжавай усмешкай і вельмі празрыстымі намёкамі пачаў размову пра здароўе, пра тое, як неабходна яго берагчы, асабліва ў паважаным узросце, і як добра наогул нідзе не працаваць, жыць без усякіх лішніх клопатаў, а потым раптам, павярнуўшыся тварам да Івана Кузьміча, прапанаваў, каб не марудзіў, афармляў як мага хутчэй паперы на пенсію. Апошняе было поўнай нечаканасцю для Івана Кузьміча, ён аж не вытрымаў, падняўся з крэсла, у якім сядзеў насупраць непасрэднага свайго начальніка. — А там,— паказаў ён рукою ўгору,— як на гэта паглядзяць? — На што — «на гэта»? — спытаў непасрэдны начальнік — чалавек увогуле мяккі, памяркоўны. — Ну, што на пенсію я...— ледзь вымавіў ад хвалявання Іван Кузьміч. — Ухвальна, станоўча. I, перагнуўшыся праз шырокі паліраваны стол, які быў спрэс завалены паперамі, даверліва, нібыта па-сяброўску, зашаптаў: — Дарэчы, каб ты ведаў, адтуль і каманда паступіла... Ну, сам разумееш, вызваліць цябе ад пасады, на пенсію паслаць... Можа, кагосьці трэба ўладкаваць... Так што... Іван Кузьміч больш не садзіўся ў крэсла, а пастаяўшы, быццам у одуме, угнуў у плечы галаву і, ні слова не кажучы, моўчкі падаўся прэч з кабінета. Было, як ніколі, крыўдна, аж у вушах зазвінела, слёзы, здаецца, з вачэй пырснулі... Так шчыраваў, працаваў, як вол, нічога ані не шкадаваў, ні здароўя, ні часу, дбаў толькі пра справу... I вось, бачыш,— ацанілі, аддзячылі... He помніў, як і да сябе ў кабінет вярнуўся, зноў у крэсла, звыклае, наседжанае гадамі, апусціўся. Паглядзеў на паперы, што акуратна ляжалі і злева, і справа на стале і патрабавалі то ўзгаднення, то проста подпісу, і адсунуў іх далей. «Няхай іншы ўжо ўзгадняе, падпісвае. А я...» Падняўся з-за стала, паволі прайшоўся па кабінеце, Усё тут было знаёмае, сваё. Вокны, што выходзілі ва ўтульны гарадскі скверык; стол, за якім працаваў, і стол, за якім сядзелі тыя, каго выклікаў на розныя нарады і пасяджэнні; паркетная паддога, засланая зялёнай, з чырвонымі палосамі па краях, мяккай варсістай дарожкай; шафы — яны стаялі ўзбоч сцен — там бялелі, жаўцелі папкі з рознымі дакументамі; падстаўкі з тэлефоннымі апаратамі і шклянкамі, вадою ў графінчыку; тэлевізар, радыёпрыёмнік... Усё патрэбнае, нічога лішняга... На працягу многіх гадоў яно верна, надзейна служыла яму... А цяпер... Будзе служыць іншаму, хто прыйдзе сюды, зойме яго месца... Можа, нават таму, хто ніколі не прыяў, вёў розныя падкопы... Аж сцехануўся — не па сабе зрабілася. «Трэба ж, каб так... А я марыў... Пра што толькі не марыў! I пра пасаду новую, вышэйшую, і пра кабінет прастарнейшы, і пра магчымасці больш уплываць на ход розных спраў і падзей... А яно вунь як павярнулася! I тое, што меў, адбіраюць...» На хвіліну ўявілася — ён бяжыць, бяжыць, а яму — пута на ногі, і ён... падае, ляціць потырч носам у пясок. «За што, за што? I каб жа сілы не было, здароўе не дазваляла... A то ж... Можа, кагосьці трэба ўладкаваць... Дык... Толькі з-за таго, што кагосьці трэба ўладкаваць... мяне, вопытнага, з такой практыкай і ведамі, у каршэнь?..» «Табе ж шэсцьдзясят...» — падказала нейкая быццам палахлівая думка. «Ну дык і што?» «На пенсію пара. Стары ты!» «Стары... Няўжо і праўда я стары?» Стаяў нейкі час як сам не свой, думаў над тым, што хтосьці быццам падказаў, напомніў, сіліўся зразумець, усвядоміць тое. «Ну, вядома ж, не малады... Але стары?..» «Шэсцьдзясят ёсць шэсцьдзясят»,— напамінаў, аглавушваў хтосьці нябачны. «Таксама нібыта праўда. Шэсцьдзясят — гэта не трыццаць, не сорак і нават не пяцьдзясят...» Зрабіў крок, другі — і зноў спыніўся. Глыбокі, як вечнасць, одум ахапіў раптам. «I калі, калі мінулі тыя гады? Здаецца ж, і не жыў яшчэ, збіраўся толькі жыць... Усё праца і праца. Адно не паспее скончыцца, новае пачынаецца. Паездкі розныя, нарады... He жыццё, а быццам адзін суцэльны бясконцы дзень. Асабліва як на пасаду вылучылі... Ды і раней, таксама... А цяпер... На пенсію... А на пенсіі што? Есці, спаць? О не, гэта не мне... Што заўгодна, толькі не гэта...» Кінуўся як апантаны да тэлефона, трубку зняў... I застыў у нерашучасці... «Званіць?.. Але каму?.. Хто абароніць, заступіцца, хто не дасць, каб мяне вызвалілі ад пасады, хто паможа?.. Васіль Пятровіч?.. Але ж і ён ужо — лічы — пенсіянер... Пятро Адамавіч?.. He, гэты не паможа, хутчэй парадуецца, пасмяецца... Трахім Трахімавіч?.. Ён сам ужо даўно без улады, хоць быццам яшчэ і пры пасадзе... Антон Мікалаевіч?.. He, гэты пра сябе толькі дбае, сабе б толькі добра было. А астатнім... Што яму да ўсіх астатніх... Нават пальцам не паварушыць...» Сядзеў, перабіраў у думках усіх сваіх уплывовых знаёмых Іван Кузьміч і не ведаў, не знаходзіў тых, хто б памог, хто б за яго заступіўся. Ды і прызнавацца, што вызваляюць ад пасады, прапаноўваюць пайсці на пенсію... He хацелася, ой як не хацелася. Толькі прызнайся, скажы каму аднаму — увесь горад ведаць будзе... «Можа, не па тэлефоне... Машыну выклікаць ды паехаць... Але да каго, да каго ехаць, хто зразумее мяне, як сябе, хто маё гора прыме, як сваё?.. Ды нават калі і знойдзецца такі, хто зразумее мяне, як сябе, хто маё гора прыме, як сваё, ці асмеліцца ён з кім-небудзь гаварыць, абараняць, заступацца, асабліва калі даведаецца, што каманда зверху паступіла, месца трэба вызваліць, каб некага ўладкаваць?.. Хто той, каго трэба ўладкаваць?.. Можа, паніжаюць... А можа, павышаюць?.. I ў яго... Такая сіла, такія сувязі, што любы здасца, любы спасуе — не абароніць, нават каб і хацеў...» Палажыў тэлефонную трубку на апарат, зноў падняўся з крэсла, захадзіў сюд-туд па кабінеце. II Так і не пазваніў у той дзень каму б там ні было Іван Кузьміч, так ні да каго і не паехаў, нікому ні ў чым не прызнаўся, не папрасіў памагчы. Тое ж было і назаўтра, паслязаўтра... Знешне ні ў паводзінах Івана Кузьміча, ні ў ладзе жыцця быццам нічога не змянілася. Раніцою, як і заўсёды, як гэта было гадамі, прыязджала да самага пад’езда блакітная «Волга», забірала, вязла ў тую ўстанову, дзе працаваў, увечары прывозіла зноў дадому. Дома Іван Кузьміч чытаў газеты, глядзеў тэлевізар — праграму «Час» (цікава было ведаць, дзе што дзеецца на свеце, дый каго ўзнагародзілі ці на якую новую пасаду прызначылі), потым піў чай, клаўся спаць. На працы таксама ён, як і раней, падпісваў розныя паперы, званіў па тэлефонах, узгадняў, даваў распараджэнні — словам, кіраваў. Але саслужбоўцы нібыта пра штосьці ўжо ведалі, здагадваліся, бо былі ці занадта ласкавыя з ім, ці то кпліва-смяшлівыя і ўсё пра нешта між сабою шапталіся, няйнакш абмяркоўвалі, паведамлялі тым, хто яшчэ не ведаў, што Іван Кузьміч... Словам, нядоўга яму быць на пасадзе, апошнія, можна сказаць, дзянёчкі кіруе, апошнія аддае распараджэнні, апошнія падпісвае паперы, усё апошняе тут, ва ўстанове, робіць. Бачыў аднойчы Іван Кузьміч, якляцела, падаючы, падстрэленая птушка — качка. Здаецца, і крыламі яшчэ махала, і кудысьці быццам імкнулася, ляцела, а ўжо і сама яна, і лёт былі не тыя, не тыя... Такой падстрэленай птушкай адчуваў сябе ўсе гэтыя дні Іван Кузьміч. Ляцеў, падаў і — галоўнае — не ведаў, што яму рабіць далей, як спыніць свой лёт, сваё падзенне. Усе рухі, воля былі як паралізаваны. «Ну, на месяц, ну, няхай у лепшым выпадку на год мяне затрымаюць на пасадзе, абароняць,— думаў Іван Кузьміч.— А там, там... Усё адно пакідаць жа службу давядзецца, вечна на ёй не будзеш... Рана ці позна трэба на пенсію ісці. I, можа, лепш не супраціўляцца, а адразу ж, як прапанавалі, і выправіцца. Калі я дужы яшчэ, не хварэю...» «Але што, што на той пенсіі рабіць?» — спыняла кожны раз яго думка. У тыя дні і ўспомніў Іван Кузьміч сваё мінулае, дзяцінства сваё басаногае, вясковае ўспомніў. Як прачынаўся сярод ночы ад крыку пеўняў, як ляжаў у пасцелі і слухаў пералівы самых розных галасоў — і свайго рослага, з высокай шыяй і доўгім жарым хвастом пеюна, і іншых, суседскіх, усёй вёскі... А потым, ужо на світанні, трубіла пастухова труба, рыкалі каровы... Бразгалі, плюхалі на дно калодзежаў цяжкія, акутыя меддзю, драўляныя вёдры, брахалі, аж заліваліся, сабакі... Вішчалі галодныя пасля ночы свінні, гагаталі гусі і качкі, кудахталі куры... Шчабяталі ластаўкі, ціўкалі, здаецца, пад самымі вокнамі, вераб’і... A то чамусьці ўспаміналася, як касілі на балоце сена. У лапцях, па калена ў вадзе. Бацька з касою паперадзе, а ён, Іван, трохі збоку, след у след за бацькам. Каса-літоўка брала траву добра, аж выядала. Жжык-жжык-жжык... Спыняліся, мянташкай па лязе касы — шах-шах! — і зноў — жжыкжжык-жжык... Праз дзень-два пракосы пераварочвалі і, калі яны падсыхалі, ссоўвалі, зграбалі ў копы. Адзёнак з лазняку бацька масціў, і зносілі да яго копы, складвалі стог... Сенакос канчаўся, жніво надыходзіла. Першы звычайна паспяваў ячмень. За ім — жыта, проса, авёс. Жалі, касілі ўсёю вёскаю, гуртам. Круцілі тугія перавяслы, вязалі снапы. Снапы зносілі, ставілі ў бабкі. Потым вазілі вазамі на ток. Што адразу ж малацілі, а што пакідалі і на пасля, калі зіма прыйдзе, рабіць не будзе чаго. Бо ўлетку, да самай глыбокай восені,— няўпраўка. He паспееш з жнівом скончыць — лён трэба браць, каноплі. А там, глядзіш, і на бульбе гіч пачарнела, зжоўкла — капаць трэба бульбу. Каня ў плуг — і... I падворваць, і выбіраць, і на воз грузіць, і вазіць, і сушыць... Важданіны з бульбай да самых халадоў хапала, бо яе трэба і перабраць, і ў капцы закапаць. Ды так, каб і не згніла, і не змерзла. За бульбаю — буракі, капуста... Капусту зразалі ўжо ў маразы, і яна аж рыпела і сакаўнаясакаўная была. Прывозілі качаны, скідвалі ў камору, у сенцы. I тады збіралася жаночая талака, пачыналася шаткаванне. Скраблі моркву, рэзалі, крышылі на дробныя кавалачкі, сыпалі ўкроп, соль, тапталі ў бочкі. I, разгарачаныя працаю, вясёлыя маладзіцы, быццам пахваляючыся адна перад адною, хрупасцелі тугімі, крохкімі храпкамі, смяяліся, жартавалі — давольныя жыццём, сваім лёсам, усім тым, што лета дало, а найбольш — ураджаем. А потым, неўзабаве, пара і кабана свежаваць надыходзіла. Швайкай яму пад левую лапатку, і, калі ён знемагаў, падсцілалі салому, клалі на яе кабана, саломай — залацістай, шапаткой — накрывалі яго і падпальвалі, раскладвалі цэлае вогнішча — смалілі. I ўжо жоўценькага, абскрэбенага нажамі, мылі на дварэ — аж пара з яго валам валіла. Ну а пасля... Уносілі, як бога, на руках у хату, браліся разбіраць. Сала — доўгія белыя палосы — складвалі ў адно месца, мяса — у другое. Асобна клаліся і галава, ногі, вушы, хвост... А тым часам палілася