Раяль з адламаным вечкам
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 526с.
Мінск 2016
«Мог жа яшчэ гадоў колькі папрацаваць! А так... I заняцца чым — не ведаю. Быццам і тады, як партызанка скончылася, на фронт не бралі... Дык тады вайна ішла, Bopara трэба было дабіваць. I я ведаў — не сёння, дык заўтра паклічуць, зноў зброю ў рукі дадуць. А цяпер... Што чакае мяне цяпер?»
Павёў вачыма вакол сябе. Пасажыры ў большасці папрачыналіся. Хто пазяхаў, хто праціраў рукою вочы. Сусед па сядзенні таксама ўжо не спаў. Дастаўшы з кішэні кашалёк, непрыкметна пералічваў грошы — пяцёркі, траячкі, рублі.
— 3 самай Варкуты еду,— павярнуўшыся раптам да Івана Кузьміча, сказаў хлопец.
— 3 Варкуты? — здзівіўся, і непадробна, Іван Кузьміч.
— Ara. А яшчэ раней у Казахстане на цаліне быў я, на БАМе,— ахвотна расказваў, быццам знаёмаму, хлопец.
— Чаго гэта цябе так па свеце носіць? — не мог, каб не запытаць, Іван Кузьміч.— Што, доўгага рубля шукаеш?
— Маці мне тое самае кажа,— засмяяўся дабрадушна, шчыра на ўсе свае роўныя, белыя зубы хлопец.— Але ў мяне ўсё іначай. На свет хацеў паглядзець, пападарожнічаць. А што да грошай, дык іх проста так, за
прыгожыя вочкі, нідзе не даюць. Мазалём, гарбом, зарабляць іх трэба!
— I куды ж ты цяпер едзеш?
— Дадому, у вёску сваю. Напісала маці пісьмо, што ў нас ужо не калгас, а саўгас... Дый... Калі шчыра казаць, абрыдла валачыцца па свеце... Час пра аселасць, сям’ю падумаць... Карані свае, дзе зазямліцца...
— А сам адкуль ты, дзе нарадзіўся?
— Ды я... 3 Ліпаўкі. Вёска такая ёсць у Ельніцкім раёне.
— 3 Ліпаўкі? — зноў непадробна здзівіўся Іван Кузьміч,— Чый жа ты будзеш?
— Наталлі Расамахавай. А вы што? Хіба Ліпаўку веведаеце? — паглядзеў больш уважліва на Івана Кузьміча хлопец.
— He толькі ведаю — я сам родам адтуль,— прызнаўся Іван Кузьміч.
— Нешта я вас не помню,— не спускаў вачэй з Івана Кузьміча хлопец.
— He помніш, кажаш? — сумна пахітаў галавою Іван Кузьміч.— I я, брат, таксама многага не помню. Нават калі ты сказаў, чый ты, не магу ўявіць, хто такая Наталля Расамахава, дзе яна жыла, хто яе бацька.
— Даўно, мусіць, не былі ў Ліпаўцы?
— Даўно. Лічы, з самай вайны.
— Так далёка жылі, што нельга было прыехаць?
— Ды не, блізка я жыў, у Мінску.
— А-а, дык вы, відаць, Адамейкаў Іван. Так-так, цяпер ясна,— усё не спускаў і не спускаў вачэй з Івана Кузьміча, глядзеў і глядзеў яму ў твар хлопец.— А ведаеце, чаму я здагадаўся?
— Ну?
— Я ў сястры вашай Агапы некалькі разоў быў. Як у школе яшчэ вучыўся. Мы музей захацелі ў школе арганізаваць. Ага, пра самых вядомых людзей нашай вёскі. Хто калгас пачынаў, хто ваяваў, партызаніў, хто ў начальства якое выбіўся. Дык я да сястры вашай хадзіў, каб яна
здымак ваш дала, расказала што-кольвек пра вас. А потым і пісьмо вам пісаў...
Успомніў, згадаў Іван Кузьміч — і праўда было такое пісьмо яму. I падпісаў яго — «вучань шостага класа Васіль Караед».
— Дык гэта ты і будзеш той Васіль Караед?
— Ага, а па-вулічнаму нас яшчэ Расамахі завуць...
He, як ні сіліў сваю памяць Іван Кузьміч, не мог, ніяк не мог успомніць, хто такая Наталля Расамахава, бо было гэтых самых Караедаў-Расамах амаль палова Ліпаўкі.
— А як там сястра мая, Агапа, жыве? — спытаў урэшце Іван Кузьміч.
— Цяпер-то і я не вельмі ведаю. Больш як тры гады дома не быў! А раней... Соткі сеяла, гаспадарку глядзела. А ўсё астатняе... Словам, жыла...
Аўтобус павярнуў направа, і Іван Кузьміч убачыў, што ўязджаюць яны, мяркуючы па надпісе, што мільгануў каля дарогі,— у мястэчка, Ельнікі. Толькі ж з якога гэта боку?.. Цагляныя, на тры, чатыры паверхі дамы, шырокая асфальтаванка, плітачныя тратуары, узбоч якіх раскашуюцца зялёныя рослыя таполі... He, усяго гэтага не было раней у Ельніках. Няўжо тут усё так змянілася?
— He пазнаць — Ельнікі гэта ці не Ельнікі? — не то спытаў, не то ўсклікнуў Іван Кузьміч.
— I Ліпаўкі нашай не пазнаеце,— засмяяўся Васіль Караед.— Там жа таксама — пісала маці мне — камяніцы пабудавалі. I балоты паасушалі...
— А як нам з Ельнікаў туды дабірацца?
— Дабяромся,— махнуў рукою Васіль.— Аўтобус тры разы на дзень ходзіць. Сядзем ды паедзем.
Зноў прынік да акна Іван Кузьміч, хацеў хоць што-небудзь пазнаць з тых ранейшых драўляных Ельнікаў, якія ведаў з даваенных і пасляваенных гадоў. I як ні сіліўся, як ні глядзеў, нічога ані не пазнаваў. Hi тых ранейшых крывых, вузкіх, з драўлянымі тратуарамі паўзбоч вуліц і вулачак, ні крытых гонтаю і саломаю хат, што, здавалася, аж паўрасталі
ў зямлю, ні гразі, лужын вады, што былі ледзь не на кожным кроку. Усюды чысціня, акуратныя, гожыя цагляныя домікі, плітачныя тратуары, асфальт...
«Глядзі, як усё тут змянілася!»
I быццам неспакой пачаў ахапляць Івана Кузьміча, калі ўсплылі раптам у памяці словы аднавяскоўца-спадарожніка, Васіля Караеда, якія ён так, нібы між іншым, сказаў: «I Ліпаўкі нашай не пазнаеце... Там жа таксама камяніцы пабудавалі...»
VII
Так, Васіль Караед казаў праўду — не пазнаў Іван Кузьміч сваёй Ліпаўкі. Ды і не толькі Ліпаўкі — лясоў, балот, палёў не пазнаваў. Быццам не ў родны, а зусім у незнаёмы край прыехаў. Дарогі і то, здаецца, ляжалі не там, дзе раней.
Шырока адкрытымі вачыма глядзеў Іван Кузьміч яшчэ з акна аўтобуса, як толькі выехалі з Ельнікаў, на асушаныя прасторы балот, што перасякаліся то тут, то там прамымі, як стрэлы, каналамі, на шлюзы, што былі збудаваны, каб затрымліваць, калі трэба, ваду, на рэдкія чубкі лесу — пералескі, што дзе-нідзе зелянелі і ў якія на нейкі час уязджалі аўтобусам, каб неўзабаве зноў выскачыць на асушаныя прасторы балот.
Дарога, асфальтаваная, таксама прамая, як струна, рассякала балоты і лясы па нейкіх раней няходжаных, нават невядомых мясцінах. А можа, ён, Іван Кузьміч, проста іх не пазнаваў? Бо, здаецца ж, не было ў лесе тых мясцін, дзе ні хадзіў бы ён, дзе ні таптаў бы сваімі нагамі сцежак. I ў дзяцінстве, ды і ў партызанах. Бывала, забрыдаў у такія нетры, у такую заглуш, што выбрацца не ведаў як. I ўсё ж выбіраўся, калі і блудзіў, то нядоўга. Нешта заўсёды пазнаваў — ці дарогу, ці дрэва, ці брод. I здагадваўся, дзе ён, куды ісці далей, каб трапіць дадому ці ў тое месца, куды наважыўся, куды трэба было. Лес жа быў свой, вядомы змалку.
«А цяпер... Быццам чужы, усё тут мне чужое,— думаў са страхам Іван Кузьміч.— А я ж еду сюды, як дадому, каб тут жыць, забыцца на ўсё, што звязана з горадам, з маёй службай, жыццём там...»
У вёсцы, калі вылез з аўтобуса, таксама зусім разгубіўся Іван Кузьміч, проста ісці не ведаў куды. Бо і тут усё было не так, як ён пакінуў. Замест былой вуліцы, у якой грузлі ў пяску па калені ногі,— асфальт, плітачныя тратуары паўзбоч. I дамы цагляныя, двухпавярховыя. 3 шырокімі, светлымі вокнамі, балконамі. Удалечы, бы ўсё адно мінарэты, блішчэлі на сонцы сянажныя вежы. Толькі недзе збоку, у лагчынцы, стаяла некалькі драўляных хатак — там, няйнакш, старая вёска была, танула ў зеляніне садоў.
Выручылі Івана Кузьміча людзі, што тоўпіліся на аўтобусным прыпынку, а найперш — Васіль Караед. Бачачы, як разгубіўся Іван Кузьміч, ён першы і запытаў у людзей, дзе зараз жыве Адамейкава Агапа. Выявілася — у новым цагляным доме, у новай кватэры. Нумар дома і кватэры людзі назвалі.
Ён, Васіль Караед, і правёў Івана Кузьміча да таго дома, той кватэры, дзе жыла Агапа. Нават чамадан паднёс.
Агапа адразу ж адчыніла дзверы, як толькі ў іх пастукаліся. I не пазнала брата. Ды і ён, Іван Кузьміч, не пазнаў сястры. Стаялі нейкі час адно супраць аднаго і глядзелі ва ўсе вочы — ён на яе, яна — на яго, і...
— He пазнаеш? — першы сказаў Іван Кузьміч.
— Іван? — ускрыкнула Агапа.
I ў наступную хвіліну кінулася да яго, прыпала да грудзей, заплакала.
— А я думала, ужо і не пабачу цябе,— пачала яна ледзь не галасіць, выціраючы хусткаю слёзы.— Аж ты сам прыехаў. Ды яшчэ ў такі дзень...
— А які сёння дзень? — непаразумела глядзеў на Агапу Іван Кузьміч.
— Як ета які? Сёння ж Радаўніца...
Успомніў Іван Кузьміч — было некалі такое свята, калі людзі ўсёю вёскаю хадзілі на могілкі, і старыя, і малыя, быццам продкаў сваіх наведаць. 3 гарэлкаю-медавухаю — сытою, з фарбаванымі яйкамі, іншай, якая толькі была ў хаце, ядою. Рассцілалі проста на магілах абрусы, выкладвалі на іх яду, рассаджваліся наўкруг — як зручней — самі. I пачыналіся памінкі. Налівалі кожнаму, хто быў на тым свеце, па чарцы. He забывалі пры гэтым і на сябе — выпівалі за супакой душы. Закусвалі самі, клалі закуску і таму, за чый супакой душы выпілі. I свята тое называлася Радаўніца. Але каб спраўлялася яно і цяпер... He ведаў пра гэта Іван Кузьміч.
— А што, гэтую самую Радаўніцу і цяпер спраўляюць? — спытаў Іван Кузьміч у Агапы, ніяк не могучы паверыць, Агапа гэта перад ім ці не Агапа — надта ж яна старая, маршчакаватая, чужая, ані не падобная на тую Агапу, якую ён ведаў, з якою некалі рос у адной хаце, еў з адной міскі...
— А як жа! Адусюль, дзе б хто ні быў, дадому прыязджаюць. Некаторыя на дзень-два раней, каб магілкі паправіць, агароджу пафарбаваць. Кветкі, вянкі прывозяць. Вось пойдзем паглядзіш.
— Але ж я...— разгубіўся Іван Кузьміч.— He ведаў... He збіраўся...
— Нічога,— супакоіла яго Агапа,— Сходзіш сёння, заўтра не трэба будзе ісці. Ды ў парозе не стой, праходзь...
Ступіў Іван Кузьміч крок-два наперад і ўбачыў, што асабліва праходзіць няма куды: кватэра — звычайная аднапакаёўка. Калідорчык невялікі, вузенькі: злева — куханька, справа — туалет. Пакой, праўда, немалы і светлы, з двума вокнамі, пафарбаванай у чырвоны колер падлогай — ён прама, за шклянымі дзвярыма.
— He цесна тут табе? — спытаў Іван Кузьміч у сястры.
— He, я ж адна, месца хапае,— адказала Агапа, праводзячы брата далей на хату.
— I што, yce ў вас у новыя, цагляныя, кватэры перабіраюцца?
— Хто не хоча, той у сваіх хатах жыве,— патлумачыла брату сястра.— Але я... Пакуль карову, свіней трымала, то ў сваёй хаце жыла. А цяпер... На ўсім гатовым, як і ў горадзе. Hi пра дровы, ні пра ваду клапаціцца не трэба. Ды і сена, пракорм свінням...
— I сотак не сееш?
— He, чаму ж. Сёе-тое сею. I гарод, і бульбу саджу... А ты... Як ты жывеш?
— Ды нічога,— не стаў удавацца ў падрабязнасці Іван Кузьміч,— На пенсію вось выйшаў,— прызнаўся ён сястры.
— I добрую ж табе хоць пенсію далі? — зацікавілася Агапа.
— Ніштаватую, жыць можна.
КНІГІ ОНЛАЙН
