Раяль з адламаным вечкам
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 526с.
Мінск 2016
ўсё прыстойна было. Сям’я як сям'я. Толькі Іван Кузьміч усё больш і больш замыкаўся ў сабе, у працу з галавою закопваўся. I аддаляўся, аддаляўся ад Надзі. А потым, калі ўбачыў, што і дзеці не ў яго ўдаліся, не па яго слядах пайшлі,— і ад дзяцей. He цягнула, не вабіла Івана Кузьміча сям’я. Таму і заседжваўся на працы пазней за іншых. Вернецца дадому, тэлевізар паглядзіць, чай пап’е — і спаць. А ледзь раніца — зноў на працу. Адпачываць таксама Іван Кузьміч ніколі разам з жонкаю, а тым больш з дзецьмі, не ездзіў. Ім асобна пуцёўку прасіў, сабе — асобна. Бо жонка, дзеці раздражнялі яго, надакучалі. А так, адзін, ён сапраўды адпачываў, гаіўся душою...
«Хто яго ведае,— думаў іншы раз Іван Кузьміч.— Каб Надзя не падманула мяне, не было ў яе таго прыслужніка... Можа б, па-іншаму ўсё ў сям’і склалася. А так... Ды што шкадаваць таго, чаго няма і што, як бы ні хацеў, ужо не паправіш, не вернеш. Ніколі, ніколі не вернеш...»
I цяпер, збіраючыся да сястры ў вёску, зноў пашкадаваў Іван Кузьміч, што ў яго дома, у сям’і, ладу, шчырасці, даверу няма. Гаварыць, што на пенсію выправілі, куды ехаць сабраўся, і то... Быццам чужыя мы людзі. Ды дзе там чужыя... I сярод чужых шчырасць, давер бываюць, a то... Нібыта варожасць якая, злосць. Сказанае нават мімаходзь слова раздражняе. Добра, што кватэра вялікая. Кожны пакой свой мае. Прабяжыць па калідоры, куды трэба — на кухню, у ванну ці ў туалет,— і хаваецца, як у нару, у свой пакой. I калі хто на калідоры ці на кухні — другі не спяшаецца ісці, чакае, каб не сустракацца.
«Ну і сямейка,— не-не дый круціў галавою Іван Кузьміч.— Няхай ужо са мною ні ў каго злагады няма, але ж і між імі самімі — жонкаю, дачкою, сынам... Бы каты з сабакамі жывуць. Гыр ды гыр...»
Шкадаваў, неаднойчы шкадаваў Іван Кузьміч, што ў свой час не развёўся з Надзяю. I яна не мучылася б, ды і ён сам... I дзеці... Іх, дзяцей, найбольш шкада было. «У нас з Надзяю хоць бачнасць сям’і ёсць, а ў іх... і таго няма».
Спрабаваў ушчуваць і дачку, і сына Іван Кузьміч, гаварыць, што не так, як трэба, яны жывуць.
— А вы... Нібы вы з мамаю жывяце так, як трэба? — кідалі папрок яму і сын, Павел, і дачка, Іна.
Угінаў галаву ў плечы Іван Кузьміч і хаваўся ў сваім пакоі. Праўда, усё праўда...
I рабіць што далей — не ведаў, ані не ведаў Іван Кузьміч. Так і да пенсіі, бачыш, дажыў... А цяпер... Што цяпер?..
V
Увечары, на заходзе сонца, выклікаў Іван Кузьміч таксі, паехаў на вакзал. Аўтобус, нарыхтаваны ў дарогу, ужо стаяў на пляцоўцы. I Іван Кузьміч, пагрузіўшы чамадан у багажны адсек, зайшоў у салон, знайшоў сваё месца — яно было якраз у сярэдзіне, ля акна,— сеў. I стомлена зажмурыў вочы — чамусьці ўспомнілася, як ездзіў аўтобусамі, калі закончыў інстытут, у розныя камандзіроўкі — амаль штотыдзень. I часцей за ўсё на Палессе — у Лунінец, Пінск, Давыд-Гарадок... Бо тыя, з кім ён працаваў, не рупіліся надта ездзіць, часцей выпраўлялі ў дарогу яго, маладога спецыяліста. Ён не адмаўляўся, асабліва калі з жонкаю нелады пайшлі. Новыя мясціны, новыя ўражанні... Яны неяк па-іншаму настрайвалі, прымушалі больш алтымістычна глядзець на жыццё, нават на адносіны ў сям’і... Сустрэчы з людзьмі, прынамсі, пераконвалі Івана Кузьміча ў адным — кожны жыве не так, як хоча, а як у яго атрымліваецца, складваецца. А што ўжо да сем’яў... Рэдка можна сустрэць тых, хто задаволены — муж жонкаю, а жонка мужам. I не ўсе спяшаюцца разводзіцца, большасць жывуць. Сварацца, не гавораць адно з адным па тыдні-два, нават, здараецца, б'юцца, а ўсё ж трымаюцца адно аднаго. To дзеці, то кватэра, то яшчэ што-небудзь не даюць сям’і распадацца...
«I ў мяне тое самае,— думаў тады Іван Кузьміч.— Каб раней я пра Надзю праўду ведаў... А цяпер, калі дзеці, кватэра... Ды і ці лепшая новая жонка трапіцца? А раптам гуляць з іншымі пачне ці яшчэ што-небудзь зробіць такое, што...»
I не кідаў Іван Кузьміч Надзю, жыў з ёю.
«А можа, трэба было не шкадаваць нікога — ні дзяцей, ні Надзі? — падумаў цяпер, седзячы ў аўтобусе, Іван Кузьміч.— Можа б, з новаю жонкаю інакш у мяне ўсё склалася? He чужыя б мы былі. Пайшоў бы на пенсію і жыў бы як чалавек. А так...»
Расплюшчыў вочы — аўтобус быў ужо амаль запоўнены. Знайшоўся і той, хто павінен сядзець побач — ім аказаўся малады рослы хлопец, з выгляду спартсмен — у няновых, паношаных, выцертых да белага на каленях і ззаду джынсах, моднай вельветавай куртачцы. Ён, відаць, быў стомлены, здарожаны, бо, як толькі апусціўся на сваё месца, так і адкінуў спінку крэсла, смачна разявіў рот — няйнакш, задрамаў ці заснуў.
Аўтобус скрануўся, выруліў на шырокі праспект і, набіраючы хуткасць, памчаў па асветленым ужо электрычнымі агнямі горадзе, кіруючыся на Магілёўскую шашу.
Іван Кузьміч паглядзеў на пасажыра, што, разявіўшы рот, мерна пасапваў носам, спаў побач, і сам адкінуў спінку крэсла.
«I мне, мабыць, трэба падрамаць,— падумаў,— Дарога ж няблізкая. Ноч усю ехаць давядзецца».
Заплюшчыў вочы... I... убачыў сябе ў маленькім чысценькім і вельмі ўтульным пакойчыку, у ложку, на мяккіх пуховых падушках. Побач жа, прыпаўшы да яго ўсім сваім гарачым целам, ляжыць...
«Чакай, дзе гэта я? I хто, хто са мною?» — быццам імкнуўся затрымаць сон, сіліўся нешта яшчэ зразумець Іван Кузьміч.
«Ды гэта я?... Надзя... Навальніца надышла...»
«А-а!» — здагадаўся, успомніў пра ўсё Іван Кузьміч.
Было, было такое — праводзіў ён Надзю да яе хаты на Старажоўку. А навальніца і нахапіла іх знянацку. Такі лівень лінуў, што схавацца не было дзе. I Надзя запрасіла яго зайсці ў хату, перачакаць навальніцу. Ускочылі ў сенечкі, нырнулі ў цемры ў нейкі пакойчык, як потым высветлілася,
Надзін. I сядзелі там, мілаваліся, цалаваліся. А потым Надзя і пасцель паслала, бо навальніца і не збіралася аціхаць — ліў як з вядра дождж, бліскалі раз-пораз, асвятляючы ўсё навокал, маланкі, бухаў, грымеў, аж неба расколвалася, гром. I яны з Надзяю ляжалі ў ложку, упершыню разам у пасцелі, і было, як ніколі, добра... Асабліва калі Надзя прыхінулася ўсім сваім гарачым целам, пачала прагна, жадобна цалаваць...
Паплыло, паплыло, бы ў тумане, усё перад вачыма...
VI
Дарожны сон, ды яшчэ ў аўтобусе,— неспакойны. I Іван Кузьміч разоў колькі прачынаўся, то пры святле, у нейкіх гарадах, то проста цёмначы дзе-небудзь у полі ці ў лесе. Спахапліва расплюшчваў вочы, непаразумела лыпаў, сілячыся даўмецца: дзе ён і што з ім? — і зноў паступова супакойваўся, сцішваўся і засынаў. Канчаткова ж абудзіўся, пазбыўся ліпкай павалокі сну ўжо на світанні, калі, адагнаўшы суцінкі, пачало паказвацца з-за лесу сонца — маладое і зыркае. Ехалі якраз па полі, зялёным, укрытым густою — аж шызаю ад расы — азімінаю. Дзесьці ўдалечы мільганула вёска — з настаўбурчанымі ў неба жураўлямі калодзежаў, антэнамі тэлевізараў, чырвонымі камінамі і стрэхамі хат. Было ўжо, мусіць, Палессе, бо вынырнула раптам нешта зусім нечаканае — сталёвая вышка, а каля яе штосьці таксама сталёвае — быццам вялізныя вагі: нешта там то падымалася, то апускалася. «Ды гэта ж нафту тут здабываюць!» — успомніў Іван Кузьміч і прыпаў бліжэй да запацелага акна, каб лепш разгледзець. Але не паспеў — аўтобус ускочыў у дарожную абсаду, а потым неўзабаве і ў лес. Замільгалі дубы, ясені, клёны, сосны, бярозы, асіннік, грабняк, арэшнік... Такіх змешаных, густых лясоў няма ў Беларусі нідзе, толькі хіба на Палессі. I Іван Кузьміч згадаў, што і вырас ён у такім лесе — хадзіў і па ягады, і па грыбы, і па арэхі... Ды і партызаніў таксама ў такіх
вось лясах. Зімою халаднавата, галаднавата было. Затое летам, увосень і яды хапала, ды і не баяліся куды б там ні было хадзіць. Нават у вёскі. Ды і на дарогах ні немцам, ні паліцаям патолі не давалі. Як толькі хто-небудзь едзе ці ідзе — затрымлівалі ці агонь адкрывалі. I калі блакада пачыналася ці аблога — не хваляваліся вельмі: ведалі, што не зловяць, уцякуць. Раз, праўда, і ім не пашанцавала — самі на нямецкую засаду напароліся. Проста пры выхадзе з лесу. Шэсць партызан тады не вярнуліся з задання... I сярод іх Коля Дзямідчык, лепшы сябра. 3 ім ён, Іван, і ў школе за адной партай сядзеў, з ім разам і ў камсамол уступаў, і ў партызаны ў лес пайшоў...
«Я вунь колькі гадоў яшчэ жыву, жаніўся, дзяцей выгадаваў, а ён... У зямлі... Даўно, даўно ў зямлі,— падумаў Іван Кузьміч,— I нават не ведаю, дзе пахаваны. Казалі, быццам забралі немцы тады забітых, кудысьці павезлі з сабою. А куды — ніхто так і не даведаўся. He да таго было — блакада пачалася. Кінулі тады на партызан немцы і танкі, і самалёты. 3 мінамётаў, гармат абстрэльвалі. Давялося аж у суседнюю вобласць адступаць...»
Уявілася тое — як ішлі, абчапляныя рознай амуніцыяй, амаль без прывалаў, і днём і ноччу па дарогах, а найчасцей — без дарог, па лясах і балотах. Ён, Іван, тады, як на бяду, прастудзіўся, пал пачаўся. Ды такі, што на нагах стаяць не мог, падаў. Асабліва ўвечары і пад раніцу. Давялося на падводу прасіцца, ехаць разам з параненымі...
«Малады быў,— успомніў сябе таго, ранейшага, Іван Кузьміч,— Hi пра што іншае не думаў, толькі пра адно — немцаў бы, фашысцкую погань з зямлі сваёй прагнаць...»
Калі вызваленне прыйшло, разгубіўся, рабіць не ведаў што. I ад радасці, што немцаў прагналі, жыць астаўся, і так... Адвык жа за вайну што б там ні было рабіць. Ды доўга пагуляць не давялося — у армію, на фронт забралі. He, перш чым на фронт, вучылішча скончыў, афіцэрам стаў. Артылерыстам. I ўжо з баямі, па Беларусі, Польшчы аж да Германіі, Берліна...
«Некаторым бы з цяперашніх маладых ды ранніх тое перажыць, што мне, ды і ўсім з майго пакалення,— думаў неаднойчы ён, Іван Кузьміч, гледзячы і на сына свайго, Паўла, ды і на іншых.— Можа б, цанілі тое, што маюць, што мы, не шкадуючы сябе, здабылі, не марнавалі б гэтак, як марнуюць, сваё жыццё. Хто ў гарэлцы топіцца, а хто кар’еру цярэбіць. I дзе толькі навучыліся такому — ведаюць, каму пакланіцца, услужыць, каго пры кім аблаяць, дзе як выступіць, а на каго і ананімку напісаць... Глядзіш — дарога і свабодная, можна імчаць наперад. Вось і мяне,— дакрануўся да свайго, балючага, Іван Кузьміч.— I не агледзеўся, як сапхнулі. Быццам пыл, непатрэбшчыну якую змялі...»
Зноў — які ўжо раз! — калі ўспамінаў, што з ім зрабілі, гарачынёю, быццам варам, абдало — скруха, крыўда агарнулі.
КНІГІ ОНЛАЙН
