КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Іван Кузьміч узяў бутэльку, адкаркаваў яе. Наліў віна трохі ў адну шклянку, трохі — у другую. Агапа, зноў пашаптаўшы нейкую малітву, нагнулася над магілай, выліла з шклянкі віно проста на траву, пад крыж. — Ета бацьку,— сказала яна,— А цяпер маці... I прарабіла ўсё тое самае, толькі ўжо над магілай маці. Потым, не спяшаючыся, палажыла на магілы бацьку і маці па чырвоным яйку, па лустачцы хлеба, скрыліку сала. I па сушцы, сухарыку, цукерцы, якія прывёз як гасцінцы Іван Кузьміч з горада сястры. I толькі пасля ўсяго гэтага зноў павярнулася да Івана Кузьміча, сказала: — А цяпер давай і самі... Іван Кузьміч паслухмяна наліў зноў у шклянкі віна, падаў адну сястры, другую ўзяў сабе. — Ну што ж, браток,— паглядзела Агапа на брата тужлівымі вачыма.— I за супакой душы бацькі і маці, і за твой прыезд!.. I паднесла да рота шклянку, адпіла з яе як не палову. Іван Кузьміч таксама паднёс да рота шклянку, паспрабаваў на смак фруктовага віна, якога дагэтуль ніколі не піў. Яно было салодкае, прытарна пахла яблыкамі. Але, перасіліўшы сябе, Іван Кузьміч глытнуў разоў колькі. Скрывіўся, адставіў недапітую шклянку. — Чаму ж ты так? — папракнула Івана Кузьміча Arana.— Што, хіба ты не п’еш? — He, не п’ю,— адмоўна захітаў галавою Іван Кузьміч,— Хіба што на святы. Ды і то не такое віно... — А ў нас ета самае лепшае пітво. Як прывязуць у магазін, чэргі выстрайваюцца, скрынкамі бяруць. А некаторыя, каб з бутэлькамі не важдацца, проста ў магазіне ў трохлітровыя слоікі выліваюць. I п’юць больш за самагонку. А што — віно салодкае... Бяры што-небудзь, закусвай... Іван Кузьміч нагнуўся, узяў з абруса лустачку хлеба, скрылік сала. Укусіўшы таго і другога, пачаў жаваць, з цікавасцю разглядаючы, што робіцца навокал на могілках. Хоць і не быў яшчэ час абедаць, але ўсюды ля магіл утвараліся кампаніі — рассцілалі ручнікі, абрусы, выкладвалі з торбачак, сумак, вузельчыкаў хто што захапіў, прынёс з дому, рассаджваліся каля яды. Разлівалі ў чаркі, шклянкі гарэлку, віно, частавалі нябожчыкаў, частаваліся і самі. Плач, галашэнне паступова сціхалі. Чуліся ўжо тут і там смех, нейкія не зусім зразумелыя выкрыкі. — Раней, бывала, non каля магіл хадзіў, свянціў,— успомніла чамусьці Arana.— А цяпер як хто... Адны раней, другія — пазней... — А ты што, у Бога верыш? — спытаў у Агапы Іван Кузьміч. — Ды яно як табе і сказаць,— памялася Агапа.— Ведаеш, адна я жыву. I пагаварыць іншы раз няма з кім... А Бог... Як бы ўвесь час са мною... У любы час і пагаварыць можна, і паспавядацца, і пажаліцца, папрасіць... He, без Бога цяжка. Калі вера ў Бога была, менш паскудства рознага рабілася. А цяпер... Матчына малако на губах не абсохла, а ён мацюкаецца. He паважае ні старых, ні малых... Ніхто нікога не баіцца, што хоча, тое і робіць. А віно, самагонка етыя... Клаўка Панцюхова дзіця нарадзіла невядома ад каго... Трое сутак п’яная валялася, дзіця з голаду і памерла... He, такога раней у нас не было. Дзе ж ета відана, каб дзеці бацькоў адцурваліся, гадамі жылі і не ўспаміналі?.. Пры жывых бацьках жывыя дзеці... He, раней кары Божай людзі баяліся... — I раней усякае было, толькі мы пра тое не ведаем,— не згадзіўся з Агапаю Іван Кузьміч. — He, такога, як цяпер, не было! — рашуча захітала галавою Агапа.— Раней вёска жыла сама сабою, усе свае тут былі, ведалі адзін аднаго. А цяпер панаехала розных з усяго белага свету. Hi іх ніхто не ведае, ні яны нікога. Бывала, што такое замок, у нас не чулі. А цяпер не замкні толькі хату... А ўжо пра разводы, дык і не чулі... A то... Сыдуцца — і разбегліся... Зноў сыходзяцца і зноў разбягаюцца... Дзяцей абы ад каго раджаюць, аборты робяць... Цьфу, як падумаеш! У горадзе і то, мусіць, няма таго. — Рознае і ў горадзе ёсць,— задумаўся над тым, што пачуў, Іван Кузьміч.— I было. — Можа, у горадзе і было. А ў вёсцы не, не было таго, што ёсць. Асушэнне ета... Поля больш стала, ураджаі леп- шыя, машыны, дарогі... А што да ўсяго астатняга... Дзе ета відана, каб бабы нароўні з мужчынамі шлі? Нап’ецца ды дзень у разоры і праспіць. Грошы людзям за працу далі, а навучыць, як з тымі грашыма абыходзіцца, ніхто не падумаў. Прапіваюцца тыя грошы. Колькі з адной толькі нашай вёскі лячылася людзей ад етай самай выпіўкі. I мужчыны, і жанчыны. Прыязджаюць, нейкі час трымаюцца, а потым зноў піць пачынаюць... Раней і на Радаўніцу ніхто не напіваўся. Пілі так, па прычыне... I то — чарачку, дзве... А цяпер... I сюды, на могілкі, прыходзяць, каб напіцца, быццам на свята якое... Во паглядзі, паглядзі, што робіцца... Іван Кузьміч не ахвотнік быў назіраць за людзьмі, за тым, дзе хто і што робіць. Але тут, на могілках, усё на вачах было, нідзе нішто не схавана, і хочаш не хочаш, а відаць было, як людзі і сядзелі, і елі, і пілі. Калі б не магілы, не крыжы, не помнікі, дык можна было б падумаць, што гэта ніякая не Радаўніца, не памінкі нябожчыкаў, а звычайная маёўка, выезд на нейкае свята на прыроду, бо тут і там сядзелі кампаніі, рагаталі, смяяліся. I ў руках кожны трымаў то чарку, то закуску. — Ета ж толькі пачатак... А праз гадзіну-дзве што тут будзе рабіцца! Свае яшчэ як свае, а прыезджыя... — Адкуль яны ў вас? — пацікавіўся Іван Кузьміч. — Ды з усяго, можна сказаць, свету. Як выганяць каго адкуль, дык і шукае, дзе б нічога не рабіць, а грошы палучаць, жыць лёгка, на дурнічку. Пачулі, што саўгас у нас, што рабочыя рукі трэба,— і едуць. Толькі ж і тут вельмі такія не затрымліваюцца, раскусваюць іх, бачаць, хто яны. I таксама праганяюць, у іншае месца яны некуды едуць. — Можа, гэта часовае? Усталюецца ўсё — і не будзе такога. — Дай бог. Бо ета ж аж жыць не хочацца, калі такое бачыш. Ды ты еш, еш... I выпі. Усё адно з могілак дадому нічога несці нельга. — Чаму гэта? — Хто яго ведае. Звычай такі. He мы яго прыдумалі, не нам і парушаць. Агапа зноў узяла ў рукі сваю шклянку, прыгубіла яе. Выпіў глыток віна яшчэ і Іван Кузьміч. Узяў зноў кавалачак хлеба, каўбасы, пачаў закусваць. — Яешню, яйкі бяры. Ды і аладкі,— сказала да брата Arana.— He саромейся, еш... Ты ж з дарогі. Ці хоць надоўга прыехаў? — I сам не ведаю,— паціснуў плячыма Іван Кузьміч.— Ехаў, дык быццам надоўга. А пабыў вось, на вёску паглядзеў, з табою пагаварыў... — I што? — падняла вочы, паглядзела на брата Агапа. — Бачыш,— пачаў паволі, разважліва Іван Кузьміч,— Я даўнюю нашу вёску ведаю. Успомніў, як некалі было... I захацелася зноў усяго таго. А прыехаў — няма старой нашай Ліпаўкі, нічога таго даўняга, звыклага няма. Hi самой вёскі, ні балот, ні лясоў, ні палёў... Ды і людзей. Я нікога ўжо не ведаю, не пазнаю, і мяне таксама. Чужы я тут чалавек... — Трэба было часцей прыязджаць, то не быў бы чужы. A LUTO да людзей... Многіх і я ўжо не пазнаю. Вёска вялікая, моладзь расце. Жэняцца, дзяцей нараджаюць. А чые яны, тыя дзеці,— не ведаеш, каб і хацеў. Ды і чужых з усяго свету панаехала... — У аўтобусе па дарозе ў Ліпаўку я пазнаёміўся з Васілём Караедам, сынам Наталлі Расамахавай. Як я ні намагаўся ўспомніць, чый гэта хлопец, дзе жылі Расамахі... I не ўспомніў. — Цю,— пахітала галавою Агапа,— Расамахі да вайны жылі насупраць нас, праз вуліцу. I Наталля... Таварышкавала з Лідаю... А Ліду ты ж некалі з пагулянак праводзіў... Успомніў, цяпер успомніў Іван Кузьміч... Ды і як такое забыць! Гэта ж была неразлучная чацвёрка — Наталля і Коля Дзямідчык, Ліда і ён, Іван. Усюды, асабліва на пагулянках, былі разам. Hi ён, Іван, без Ліды, ні Коля Дзямідчык без Наталлі не ўяўлялі свайго жыцця. Ды пэўна ж і яны — Ліда без яго, Івана, а Наталля без Колі... — Як жыццё склалася ў іх... У Наталлі, Ліды? — спытаў, паслабляючы на шыі гальштук — горача, душна стала раптам яму. — Наталля замуж за нейкага прыезджага выйшла... Кінуў ён яе. Ну а Ліда... Увесь век адна жыве... — Чаму ж гэта яна так? — Хто яе ведае. Выходзіць замуж абы за каго не захацела. Ды і раджаць абы ад каго таксама... Цябе яна, мусіць, кахала... «I каб выйшла за мяне замуж, каб я з ёй жаніўся... Можа б, і яна, і я шчаслівыя былі»,— падумаў Іван Кузьміч, успамінаючы, уяўляючы Ліду — стройную, светлавалосую, з вялікімі блакітнымі вачыма і вясёлаю, радаснаю ўсмешкаю на твары... Тую, якую ён ведаў... — Дзе цяпер Ліда жыве? — Ды тут, у Ліпаўцы. На старым сваім селішчы. Карову, свіней трымае. Калі ні ўбачыць мяне, пра цябе ўсё распытвае... «Трэба з ёй сустрэцца, пагаварыць,— сказаў сабе, як не загадаў, Іван Кузьміч.— Гэта ж... Каб не паехаў я з вёскі... А так... I яна, і я...» На могілках між тым рабілася ўсё больш гармідарна, тлумна. Адусюль чуліся п’яныя выкрыкі, смех, рогат. Хтосьці нават зацягнуў песню... — Пачынаецца,— уздыхнула Агапа.— Сябе не паважаюць, дык хоць бы месца, нябожчыкаў паважалі. Дык не ж... Абы да гарэлкі дарвецца — нап’ецца. А тады... Брыдка і глядзець, і слухаць... — Можа, хопіць нам тут сядзець, пойдзем? — паглядзеў на сястру Іван Кузьміч. — Рана яшчэ. Ды і няёмка ж першым могілкі пакідаць. А табе... Столькі гадоў не быў тут — і бягом бегчы?.. He спяшайся. Тут жа людзі. I мёртвыя, і жывыя... Ета ж тут амаль Ліпаўка ўся наша. I тая, што некалі была, і новая, цяперашняя... Можаш прайсціся, паглядзець. Хто на етым яшчэ свеце, хто на тым ужо... — Каб жа я помніў каго, пазнаў! A то ж... Прозвішча, нават твар быццам знаёмы, а сказаць, хто гэта... He бяруся. — I ў мяне такое бывае. Старасць — не радасць... Раскажы, як ты там, у горадзе, жывеш? — Ды быццам расказваць няма асабліва чаго. Я на пенсію, казаўужо табе, пайшоў... Жонка... яна нідзе і не працавала, дома ўвесь час. А дзеці... Таксама... Словам, хваліцца вельмі няма чым... — I ўсе дома, у адной хаце разам з табою жывуць? — А дзе ім дзецца? Плошча дазваляе. Ды і дзеці не чужыя, а свае. — Нясоладка табе,— пашкадавала брата Агапа,— Мне таксама нясоладка, бо адна. А табе — што ўсе разам... Некаторыя ўжо не сядзелі ля магіл, а ўставалі, хадзілі. I па адным, і па двое, па трое. Глядзелі, дзе хто пахаваны, які пастаўлены каму помнік ці крыж, як абгароджана, дагледжана чыя магіла. Далучаліся да той ці іншай кампаніі, віталіся, выпівалі чарку і ішлі далей. I да Агапы, Івана Кузьміча некалькі чалавек наблізіліся, але, пастаяўшы збоку, падысці не асмельваліся — ці то бачылі, што выпіць асабліва няма чаго, ці то Івана Кузьміча саромеліся, не пазнавалі. I ўсё ж адзін — плячысты, нізкарослы, як корч, і быццам не п’яны,— асмеліўся, не падышоў, а нібыта падкраўся.