КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Аб залогу рухомай маёмасці («речн рухомай») Статут перш за ўсё гаворыць, што калі яна закладзена пад умовай яе страты на пэўны, замацаваны дагаворам тэрмін, то пасля сканчэння гэтага тэрміну залогадавалыгік страчвае маёмасць (р. VII, арт. 27). У выпадку ж залогу без умовы страты маёмасці, калі залогадавальнік не жадаў выкупіць свой залог, суд дазваляў продаж маёмасці. Аднак пры гэтым грошы, атрыманыя звыш сумы залогу і панесеных страт, вярталіся залогадавальніку. Такім жа чынам належала дзейнічаць у выпадку залогу маёмасці без указання пэўнага тэрміну яе выкупу, аднак папярэдне суд даваў магчымасць залогадавальніку ў чатырохтыднёвы тэрмін выкупіць маёмасць (р. VII, арт. 28). 1 Лнтовская Метрмка 6-я кнмга судных дел. № 280. 2 Там жа. №№ 70, 71. 3 Там жа. № 307. Закон прадугледжваў выпадак, калі залогадавальнік датэрмінова гвалтоўна адабраў закладзеную маёмасць, не заплаціўшы доўг. Парушалыгік закона караўся як за насілле крымінальным штрафам (па 12 рублёў грошай пацярпеўшаму і на карысць Вялікага князя) і акрамя таго плаціў няўстойку залогатрымальніку за невыкананне работ «застаўленымм людзьмн». У выпадку, калі пры карыстанні закладзенай нерухомай маёмасцю залогатрымальнік прычыніў каму-небудзь шкоду, пацярпеўшы меў права патрабаваць кампенсацыю з уласніка маёмасці, які ў сваю чаргу ў парадку рэгрэснага іску мог спаганяць страты з залогатрымальніка. Пры знікненні або гібелі закладзенай рухомай рэчы, напрыклад у выпадку пажару або крадзяжу, калі гэта адбылося разам з маёмасцю залогатрымальніка, апошні павінен быў прынесці прысягу ў тым, што «оных речей не скорыстмл м ку пожнтку своему ннчого не обернул», тады ён не нёс адказнасці. Калі ж у выніку гэтага выпадку зніклі толькі рэчы залогадавальніка, між тым як рэчы залогатрымальніка засталіся ў наяўнасці, апошні павінен быў вярнуць іх або кампенсаваць страту. Усё гэта рабілася пры ўмове, што папярэдне праваадносіны былі замацаваны адпаведным дагаворам («на обе стороны для упованья лнсты межн себе под печатмм свопмм м печатмм людей добрых»). У адваротным выпадку залогатрымальнік адказнасці не нёс, але павінен быў прынесці прысягу перад судом, што «яко того от него не мел» (р. VII, арт. 30). Статут 1588 г. увёў новую норму, згодна якой «давные п прошлые заставы», здзейсненыя пасля прыняцця Статута 1529 г. і не заяўленыя ў судзе да выдання Статута 1588 г., не прымаліся да судовага разгляду па прычыне далёкай даўнасці. Заяўленыя ж у суд справы аб залогу да моманту выдання Статута 1588 г. належалі судоваму разгляду, аднак ісцец павінен быў у пацвярджэнне іску прывесці належныя пісьмовыя доказы дагавору. У тым выпадку, калі ён на законных падставах здаўна і пасля заканчэння тэрміну іскавай даўнасці валодае гэтай маёмасцю, тады і без прысягі ён заставаўся яе ўладальнікам. Прэтэнзіі па ісках аб такіх даўніх залогах, калі яны не былі прад’яўленыя на працягу дзесяці гадоў пасля прыняцця Статута 1588 г., не прымаліся. Выключэнне складалі прэтэнзіі на карысць непаўналетніх дзяцей. Старэйшы з братоў па дасягненні ім паўналецця павінен быў на працягу дзесяці гадоў прад’явіць да залогатрымальніка іск, інакш страчваў права на закладзеную маёмасць. Залогавыя праваадносіны спыняліся звычайна пагашэннем доўгу. Пры разглядзе спрэчак аб залогах у судзе ўлічваліся ўсе абставіны справы. У гэты перыяд нельга было распараджацца закладзенай маёмасцю. Толькі на падставе судовага рашэння спрэчная закладзеная маёмасць магла заставацца ў залогатрымальніка або датэрмінова магла быць выкуплена залогадавальнікам. Асноўнае ж патрабаванне закону адносна закладзенай маёмасці заключалася ў тым, што залогатрымальнік павінен быў вярнуць маёмасць у тым выглядзе, у якім яе атрымаў. Карыстанне закладзенай маёмасцю не павінна было прынесці шкоды гэтай маёмасці. Судовыя кнігі сведчаць аб пашырэнні залогавых праваадносін у канцы XVI ст. Так, у Т. 32 АВК, дзе змешчаны акты Вількамірскага гродскага суда, з агульнай колькасці 240 спраў залогавых запісаў змешчана 401. У большасці закладваецца за пэўную суму грошай на трохгадовы тэрмін маёнтак, або яго частка, або пэўны ўчастак зямлі, а таксама служба ці некалькі залежных людзей. Прычым закладваецца гэта маёмасць, як правіла, такому ж шляхціцу, часам суседу. У закладных запісах вельмі добра распісваюцца ўсе спрыяльныя ўмовы для залогатрымальніка і старанна зачыняюцца ўсе шляхі ўхілення ад своечасовай выплаты пазычанай сумы або прад’яўлення прэтэнзій да закладзенага маёнтка. Чытаючы ўсе гэтыя закладныя запісы, можна прыйсці да меркавання, што не заставалася ніякай магчымасці адмовіцца ад выплаты грошай дакладна ў вызначаны тэрмін або каб у судовым парадку былі прад’яўлены прэтэнзіі да закладзенай маёмасці. Аднак у рэальным жыцці ўсё выглядала інакш, і судовыя справы сведчаць, што з гэтых дакладных запісаў пазней узнікалі шматлікія судовыя спрэчкі, якія праходзілі ва ўсіх судовых інстанцыях аж да Галоўнага Літоўскага Трыбунала. Часам справа пачыналася з невялічкай сумы грошай (5—10 коп), а затым разрасталася і заканчвалася двайнымі, трайнымі і больш судовымі спагнаннямі. У гэтых судовых справах бачна ва ўсім бляску майстэрства тагачасных юрыстаў. Адвакаты ўмелі з бясконцымі падрабязнасцямі, самымі шырокімі вытлумачэннямі, спасылкамі на Статут так заблытаць і зацягнуць справу, што ёй не было відаць канца. Спасылкі тычыліся парадку і тэрміну прад’яўлення іску, парадку падачы «позвы», належнай цітулаванасці асоб, паправак і падчыстак у дакументах і г. д. Увогуле ж, залогавае права к канцу XVI ст. увасабляла ў сабе асноўныя прававыя тэндэнцыі таго часу: пашырэнне індывідуальных правамоцтваў суб’ектаў уласнасці, уніфікацыю парадка распараджэння нерухомай маёмасцю, фармалізаванасць прававых дзеянняў адносна здзелак з маёмасцю і інш. § 7. Абавязацельнае права На пачатковай стадыі свайго з’яўлення абавязацельныя праваадносіны яшчэ мала адрозніваюцца ад рэчавых. Адрозненне права на дзеянне 1 АВК. Т. XXXII. Внльна, 1907. №№ 215, 218, 233, 238 і інш. ад права на рэч тым менш усведамляецца, чым менш існуе выразнае ўяўленне аб свабодзе асобы і ў большасці людзей адсутнічае маёмаснае забеспячэнне. Момант з’яўлення ў гісторыі права абавязацельных праваадносін значна пазнейшы, чым момант узнікнення рэчавых праваадносін. Патрыярхальны быт, натуральная гаспадарка, адсутнасць гандлю не спрыялі развіццю абавязацельнага права. Абмежаванне кола аб’ектаў, неабходных для задавальнення невялікіх патрэб першабытнага грамадства, набывалася не шляхам абмену, а галоўным чынам апрацоўкай зямлі. Патрэба ж у рабочых руках, паслугах задавальнялася пры дапамозе рабоў і дзяцей, якія былі падпарадкаваны неабмежаванай уладзе галавы дома і роду. Першапачатковыя абавязацельныя адносіны ўстанаўлівалі не права на дзеянне з боку даўжніка, а на яго самога, хоць і не такое поўнае, як у адносінах да раба. Паступова з развіццём грамадскіх адносін, з умацаваннем рэчавых правоў узнікаюць і развіваюцца абавязацельныя праваадносіны. Пад абавязацельствамі разумеюцца такія юрыдычныя адносіны, з якіх выяўляецца права адной асобы на пэўныя дзеянні іншай асобы’. У процілегласць рэчавым праваадносінам, пры якіх праву актыўнага суб’екта адпавядае абавязак усіх увогуле грамадзян без больш пэўнага вызначэння ўдзельнікаў, у абавязацельных праваадносінах устанаўліваецца поўная пэўнасць асоб, якія ўдзельнічаюць у іх. Адносіны існуюць толькі паміж вядомымі асобамі і не тычацца іншых асоб. Суб’екты абавязацельных праваадносін маюць спецыяльныя назвы. Актыўны суб’ект называецца вернікалі, або крэдыторам, таму што ён верыць спраўнасці пасіўнага суб’екта, які называецца даўжніком, бо ён павінен выканаць узяты на сябе абавязак. У асобных дагаворах суб’ектам абавязацельных праваадносін прысвойваюцца яшчэ спецыяльныя назвы: прадавец, пакупнік, наймальнік і інш. У большасці абавязацельстваў на актыўным і пасіўным баку сустракаецца па адной асобе, аднаму даўжніку адпавядае адзін крэдытор. Аднак магчымы выпадкі, калі актыўных і пасіўных суб’ектаў больш двух, напрыклад аднаму крэдытору адпавядае некалькі даўжнікоў і наадварот. У XV—XVI стст. адказнасць па абавязацельствах не была яшчэ строга індывідуальнай. Як і ў рэчавым праве, назіраецца ідэя салідарызму (калектыўныя суб’екты правамоцтваў у рэчавым праве і калектыўная адказнасць — у абавязацельным), з якой, аднак, уступае ўжо ў канфлікт ідэя індывідуалізму. Недастатковая пэўнасць пры рэгламентацьгі статуса фізічнай асобы знайшла адлюстраванне ў пераносе адказнасці па абавязацельствах у выпадку смерці асобы, якая заключыла канкрэтнае пагадненне, на трэціх асоб, перш за ўсё на членаў сям’і, якія атрымлівалі спадчыну. Закон прадугледжваў адказ- 1 Шершеневнч Г. Ф. Учебнмк русского гражданского права. С. 371. насць жонкі, мужа, бацькоў, дзяцей1. Такая ж салідарная адказнасць пашыралася на феадала ў адносінах да доўгу, зробленага залежным ад яго чалавекам. Адпаведна і апошні нёс адказнасць за свайго пана. Мэтай пераходу па спадчыне даўгавых абавязацельстваў было захаванне самога абавязацельсгва і маёмасці крэдытора Ідэя была рацыянальная, бо адпавядала асноўным кірункам развіцця феадальнага права, аднак дасягалася яна старымі сродкамі — «старыной», г.зн. старажытнымі традыцыямі і салідарызмам сям’і, якая выступала суб’ектам права. Аднак трэба сказаць, што падставай для такой адказнасці была ўжо не кроўная салідарнасць, а ў болыпай ступені сямейная маёмасць. Закон рэгламентаваў выпадкі пераходу правоў па абавязацельствах да іншай асобы, напрыклад, у справах аб залогах і пазыках. Перадача крэдыторам сваіх правоў іншай асобе ажыццяўлялася даволі свабодна, паколькі не стварала новага абавязацельства. Даўжніка такая перадача як бы не вызваляла канчаткова ад пэўнага абавязацельства ў адносінах да першага крэдытора, таму і асоба новага даўжніка папярэдне павінна была быць ухвалена крэдыторам. Статутнае заканадаўства ведае ўступленне ў абавязацельныя адносіны трэціх асоб, якія цалкам замяняюць сапраўдных удзелыгікаў праваадносін. Асоба, якая прыняла на сябе ўсе правы і абавязкі суб’екта праваадносін у якой-небудзь канкрэтнай справе, называлася «заступцам». Цікава, што аб сапраўдным удзельніку праваадносін, якога замяніў заступца, закон далей нічога не гаворыць, мабыць, таму, што захоўвалася галоўная мэта — маёмасны або і іншы інтарэс,