КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Найбольшыя патрабаванні да завяшчальных запісаў прад’яўляў Статут 1588 г. «Тэстаменты» на рухомую і нерухомую маёмасць павінны былі складацца ў прысутнасці членаў земскага або гродскага суда, а пры немагчымасці іх прысутнасці патрабаваліся подпісы на завяшчанні трох шляхціцаў «оседлых, веры годных». У завяшчанні абавязкова называлася кожная завешчаная рэч. Прыцягненне сведак, якія выступалі гарантамі сапраўднай волі і свядомасці волі (здаровы розум і цвёрдая памяць) завяшчальніка, было неабходнай умовай прызнання сапраўднасці завяшчальнага запісу. Завяшчанне павінна было адразу пасля смерці завяшчальніка быць прад’яўлена бліжэйшаму гродскаму суду, затым Вялікаму князю або земскаму суду, дзе і ўносілася ў судовыя кнігі (р. VII, арт. 2). Закон не звяртаў увагі на мову напісання завяшчальных запісаў, на пачатак (звяртанне да Святой Троіцы і інш.) і парадак выкладання завяшчальнага матэрыялу, г. зн. на ўсё тое, што выпрацоўвалася доўгі перыяд звычаёвым правам. Галоўнае для закона — сапраўднасць волі завяшчальніка і сапраўднасць самога завяшчання. У завяшчальным запісу нельга было нічога папраўляць і падчышчаць, інакш ён цалкам або адпаведная частка прызнаваліся несапраўднымі. Звычайна ў такім дакуменце называлася кожная завяшчальная рэч. У выпадку прапажы гэтых запісаў, а таксама пазыковых, закладных і іншых дакументаў суд меў права, пры своечасовай заяве аб прапажы, улічваць паказанні сведак і прысягу заяўніка. Аднак суд пры гэтым абмяжоўваўся сумай двухсот коп грошай (р. VII, арт. 24). Пісьмовая і асабліва натарыяльная форма здзелак мелі большую доказную сілу ў выпадку ўзнікнення спрэчкі і таму забяспечвалі лепшую абарону пагадненняў. Пры гэтым забяспечваліся не толькі інтарэсы бакоў, але і дзяржавы, якая мела рэальныя даходы ад рэгістрацыі здзелак. Умацаванню і забеспячэнню абавязацельных адносін садзейнічалі не толькі пэўная працэдура і спецыяльныя формы здзелак, але і некаторыя іншыя спосабы. Абавязацельства дае права патрабаваць, але не прымушае выконваць дзеянне, якое абяцаў даўжнік. У адпаведнасці з законам, даўжнік адказвае маёмасцю за невыкананне пэўнага абавязацельства і цікавасць крэдытора можа быць задаволена прымусова гэтай маёмасцю. Аднак часам маёмасці бывае недастаткова для задавальнення ўсіх патрабаванняў. Менавіта таму вернікі (крэдыторы) стараюцца забяспечыць сябе загадзя. У выпадку, калі крэдытор зацікаўлены ў тым, каб даўжнік выканаў сваё абавязацельнае дзеянне, ён пагражае стварэннем яму яшчэ болып нявыгадных наступстваў пры ўхіленні. Гэтай мэце служыць задатак і няўстойка. Вучоныя адзначаюць, што ні адна здзелка, якая заключалася народам і ў якой выкананне меркавалася ў часе, не абыходзілася без задатку: ці здзяйснялася купля-продаж, пакупнік даваў задатак прадаўцу; ці заключаўся дагавор аб найму маёмасці або асабістым найму, наймальнік даваў задатак; ці гадзіўся хто-небудзь даставіць, зрабіць, наладзіць, даваўся задатак падрадчыку і г. д.1 Задаткам, які мае вялікае значэнне ў народным быце, называецца выплата часткі грашовай сумы ў момант заключэння дагавору за выкананне абавязацельства. 3 бытавога пункту погляду задатак мае двайное значэнне: спосаб забеспячэння і момант заключэння дагавору. Задатак меў вялікае значэнне і шырокае прымяненне ва ўсякіх відах здзелак. Звычайна пры невыкананні абавязацельства ён страчваўся. Няўстойка, якая вызначалася дагаворам або законам, уяўляла сабой далучэнне да галоўнага абавязацельства дапаўняльнай умовы аб выіілаце даўжніком вядомай сумы грошай на выпадак няспраўнасці ў выкананні. Яна мела мэтай схіліць даўжніка да выканання абавязацельства пагрозай нявыгадных наступстваў. Няўстойка прымянялася гандлярамі, асабліва пры пастаўцы тавараў, а таксама ггры дагаворы падрада і інш. 3 развіццём грашова-рэчавых адносін значэнне няўстойкі павялічваецца. Сродкамі забеспячэння абавязацельсгваў былі таксаліа залог і паручыцельства. У дагаворных адносінах даволі шырока прымянялася другое з іх, калі да асноўнага абавязацельства далучалася дапаўняльная ўмова аб выкананні яго трэцяй асобай (паручыцелем). Адказнасць паручыцеля была субсідыярнай, гзн. яна наступала ў выпадку няспраўнасці даўжніка. Закон не гаварыў, было паручыцельства поўным або няпоўным, простым ці тэрміновым, як і не рэгламентаваў адносіны паміж вернікам і паручыцелем, паручыцелем і даўжніком. Забеспячэнню выканання абавязацельстваў служыла і зарука — асаблівы від няўстойкі, якую ўстанаўліваў суд з мэтай належнага выканан1 Г/с Шершеневнч Г. Ф. Учебнмк русского гражданского права. С. 410. ня судовай пастановы аб увядзенні ў валоданне нерухомай маёмасцю. Яна ўяўляла сабой пэўную суму грошай, памер якой павінен быў адпавядаць «важносгм тое рсчн, о што йдсть» (р. IV, арт. 74). Судовыя справы сведчаць аб актыўным выкарыстанні зарукі ў канцы XVI ст.1 Дзеянне абавязацельстваў спынялася іх выкананнем або сканчэннем абумоўленых бакамі тэрмінам ці тэрмінам іскавай даўнасці, а ў некаторых выпадках смерцю бакоў або немагчымасцю выканання. Тэрмін дзеяння абавязацельстваў агаворваўся, як правіла, пры іх заключэнні і запісваўся ў тэкст пагаднення. У сувязі з тым, што бакі часта не прытрымліваліся тэрмінаў выканання абавязацельстваў, таксама як і тэрмінаў іскавай даўнасці, устаноўленых законам з мэтай актывізацыі дзейнасці суб’ектаў абавязацельных праваадносін, дзяржава пачынае актыўна ўмешвацца ў прыватнаправавую сферу і валявым парадкам змяняць умовы дагавораў. Напрыклад, падоўжвала тэрміны дзейнасці дагавораў (у выпадку мараторыя, непаўналецця бакоў і інш.) або зусім скасоўвала абавязацельныя адносіны, канстатуючы немагчымасць іх выканання. Заканадаўсгва не давала агульнага палажэння аб спыненні абавязацельства з прычыны аб’ектыўнай і выпадковай магчымасці, а давала толькі асобныя ўказанні па гэтым пытанні. Так, асоба, якой была дадзена рэч на захаванне, вызвалялася ад абавязку вярнуць яе, калі гэта рэч страчана пры выпадковых абставінах (пажар, навадненне і інш.). У значнай большасці выпадкаў змест абавязацельстваў так мала звязаны з індывідуальнасцю суб’екта, што няма ніякіх перашкод да пераходу правоў і абавязкаў да спадчыннікаў. Такім чынам, смерць актыўнага або пасіўнага суб’екта не спыняе абавязацельных адносін, бо іх месца займаецца спадчыннікамі. Аднак гэтае агульнае правіла мае выключэнні пры абставінах, цесна звязаных з асобай верніка або даўжніка, змест якіх абумоўліваецца асабістымі якасцямі абавязанай асобы (дагаворы аб дзеяннях асабістых: найм у паслугі і г. д.). На спыненне абавязацельстваў уплывае даўнасць. У выпадку, калі на працягу пэўнага часу (10 гадоў) з моманту, як вернік (крэдытор) мог патрабаваць выканання абавязацельства, яно не было выканана і права патрабавання не было прад’яўлена да спагнання, то тады абавязацельства спыняецца. Акрамя агульнага тэрміну, існуюць больш кароткія тэрміны для спынення некаторых абавязацельстваў, якія грунтуюцца на дагаворы або на правапарушэнні. У большасці выпадкаў дагавор накіраваны на ўстанаўленне абавязацельных адносін, інакш кажучы, дагавор і абавязацельства знаходзяцца ў такой сувязі, як прычына і вынік. Дагавор — гэта пагадненне дзвюх або больш асоб, накіраванае на ўстанаўленне, змяненне або спыненне юрыдычных адносін. Дагавор з’яўляецца відам здзелкі, ад’ АВК. Т. XXV. № 172 і інш. нак сфера дагавору выходзіць за межы абавязацельных адносін, як у сваю чаргу абавязацельствы могуць мець у сваёй аснове не дагавор, а іншы юрыдычны факт (правапарушэнне, неабгрунтаванае абагачэнне). Дагавор грунтуецца на пагадненні, якое прадутледжвае існаванне ў пэўны момант часу зладжанай волі некалькіх асоб. Віды дагаворных адносін павялічваюцца адпаведна ўскладненню эканамічных адносін. Закон феадальнай Беларусі не гаворыць аб класіфікацыі дагавораў, але толькі ў большай ці меншай ступені рэгламентуе віды дагавораў куплю-продаж, мену, дарэнне, паклажу, пазыку, найм маёмасці і асабісты найм, падрад і інш. Замацаваныя Статутамі дагаворныя адносіны характарызаваліся некаторай няпэўнасцю і неакрэсленасцю граней паміж сумежнымі іх відамі, асабліва гэта тычылася прадмета абавязацельстваў і ўмоў іх выканання. Так, дагавор куплі-продажу часалі па працэдуры выканання збліжаўся з дагаворам мены, бо пры практычным здзяйсненні яго бакі маглі дапаўняць перадаваемыя рэчы іншымі спадарожнымі рэчамі (конская збруя, адзенне і інш.), дагавор пазыкі быў падобны на атрыманне грашовай пазыкі шляхам залогу або на найм нерухомай маёмасці і г. д. Усё гэта тлумачылася наяўнасцю натуралізацыі і традыцыяналізму ў характары тавараабароту, а таксама недастатковай распрацаванасцю юрыдычнай тэхнікі. У гэтым плане Статут 1588 г. ужо ў большай ступені сведчыць аб значнай фармалізаванасці дагаворных адносін і адпаведна іх большай дыферэнцыяцыі. Найболыную ўвагу заканадаўца надаваў дагавору куплі-продажу, які пасля пераходу ад натуральнай да грашовай гаспадаркі становіцца па сваім бытавым значэнні найбольш важным дагаворам. Як і ўсякі двухбаковы дагавор, купля-продаж уяўляе сабой пагадненне толькі дзвюх асоб адносна ўсіх істотных умоў здзелак і ў першую чаргу адносна рэчы і яе цаны. Мэтай дагавору з’яўляецца перанясенне права ўласнасці на рэч ад прадаўца да пакупніка. Аб’ектам куплі-продажу была як рухомая, так і нерухомая маёмасць. Асабліва шматлікія дагаворы куплі-продажу рухомай маёмасці ажыццяўлялі гараджане Беларусі. Так, у адной судовай справе гаворыцца, што мешчанін Іван Бык вёз за граніцу на продаж 28 вазоў розных тавараў, у тым ліку: «_ шестьдесят пудов меду_., шестьдесят почервец бобровых, 3 бобры, 30 солянок овса..., мясо ядомого за полторы копы, полтораста хлебов. трыдцаць пятеры боты, шесть шапок, шесть сорочек, десятеры рукавмцы, шесгь рогатнн, 20 рогож, 10 хомутов...»1 Аднак адносна нерухомай маёмасці дагавор куплі-продажу толькі паступова пачаў выступаць у якасці поўнага права прыватнай асобы. У XIV—XV стст. асоба, якая валодала нерухомай маёмасцю па праву ўмоўнага землеўладання, магла адчужаць гэту маёмасць толькі 1 Лмтовская Метрнка. 6-я кнпга судных дел. № 116. са згоды сапраўднага ўласніка. Купля-продаж такой маёмасці дазваляліся пры пэўных умовах фармальнай уласцівасці. Пакупнік павінен быў папярэдне звярнуцца па дазвол да Вялікага князя. ГІрадавец у сваю чаргу быў абавязаны засведчыць перад адпаведнымі дзяржаўнымі органамі (часцей за ўсё перад радай) сапраўднасць ажыццяўлення здзелкі і потым перадаць пакупніку адпаведную маёмасць, г. зн. замест уводу ў валоданне маёмасцю, які праводзілі дзяржаўныя органы на аснове даравальнай граматы, аналагічнае дзеянне рабіла прыватная асоба (прадавец) і гэта ўжо называлася адводам. Такім жа шляхам вырашалася пытанне аб дарэнні і абмене падараванай князем нерухомай маёмасці. Такія здзелкі лічыліся сапраўднымі пасля зацвярджэння органамі дзяржаўнай улады.